احمد بن حمدان بن احمد ورسنانی

نویسنده این صفحه در حال ویرایش عمیق است.

یکی از نویسندگان مداخل ویکی وحدت مشغول ویرایش در این صفحه می باشد. این علامت در اینجا درج گردیده تا نمایانگر لزوم باقی گذاشتن صفحه در حال خود است. لطفا تا زمانی که این علامت را نویسنده کنونی بر نداشته است، از ویرایش این صفحه خودداری نمائید.
آخرین مرتبه این صفحه در تاریخ زیر تغییر یافته است: ۱۲:۲۷، ۳۰ اکتبر ۲۰۲۲؛

نام	احمد بن حمدان بن احمد ورسنانی
زاده	فشافویه • شهرری
درگذشت	سال 322هجری • آذربایجان
شاگردان	ابویعقوب اسحاق بن احمد سجزی • ابوعبدالله محمد بن احمد نسفی
آثار	كتاب الجامع • كتاب الزینه فی تفسیر • الالفاظ المتداوله • كتاب الاصلاح اعلام النبوه
دین و مذهب	اسلام • تشیع(اسماعیلیان)
فعالیت‌ها	تبلیغ مذهب اسماعیلیان

احمد بن حمدان بن احمد ورسنانی، (000 – 322ق)ابوحاتم رازی. متكلم، فیلسوف و از داعیان بزرگ اسماعیلی در ایران. محل ولادت او در فشافویه در جنوب شهر‌ری و وفات او در سال 322هجری در آذربایجان اتفاق افتاد. گفتاری شیرین و كلامی بلیغ داشت كه توانست امرا و عامه مردم را به مذهب اسماعیلی نزدیك كند. در علم لغت، شعر و حدیث دستی داشت و مقام علمی او در حدی بود كه مأموریت اصلاح خطاها و برقراری سازش و هماهنگی میان معتقدات جوامع مختلف اسماعیلی به او واگذار شد. آثار متعدد و ارزشمندی از خود بر جای نهاده است. مهم‏ترین اثر او كتاب «اعلام النبوه» است كه یكی از پرارزش‏ترین آثار دینی، كلامی و فلسفی در جهان اسلام است و چندین بار به چاپ رسیده است.

معرفی اجمالی

احمد بن حمدان بن احمد ورسنانی، ابوحاتم رازی. متكلم، فیلسوف و از داعیان بزرگ اسماعیلی در ایران. محل ولادت او در «فشافویه» در جنوب ری بود ولی زمان آن معلوم نیست. وفات او در سال 322هجری در آذربایجان اتفاق افتاد. به گفته شیخ صدوق: «وی اهل فضل و ادب و آشنا به لغت بود و احادیث بسیار شنیده و تصانیف متعددی تألیف كرده است، اما در یك هنگام گمراه شد و از دعاة اسماعیلی گشت و بزرگان زیادی را نیز گمراه نمود». در باره زندگی و چگونگی تحصیل او اطلاعی در دست نیست. شواهد موجود نشان می‏دهد كه وی در زادگاهش نشو و نما پیدا كرد و در آنجا ضمن تحصیل علوم حدیث، فلسفه و كلام، در اوایل عمر خود وارد سلسله مراتب اسماعیلی گشت و در دستگاه آنان، فعالیت جدی داشت. از زندگی او پیش از پیوستنش به تشكیلات اسماعیلیان اطلاع چندانی نداریم، تنها این احتمال هست كه در مدرسه دعات یمن تعلیم دیده و از آنجا به ری گسیل شده باشد.

وی گفتاری شیرین و كلامی بلیغ داشت كه توانست امرا و عامه مردم را به مذهب اسماعیلی نزدیك كند. وی در علم لغت، شعر و حدیث دستی داشت و مقام علمی او در حدی بود كه مأموریت اصلاح خطاها و برقراری سازش و هماهنگی میان معتقدات جوامع مختلف اسماعیلی به او واگذار شد. دعوت او در عهد مهدی بالله(حكومت: 297 تا322ق) پایه‌‏گذار دولت فاطمی، تأثیری خاص در امور سیاسی طبرستان و دیلمستان و دیگر مناطق دیگر ایران داشت. وی نخست جانشین «غیاث نامی» گردید كه داعی ری بود. سپس داعیانی به اطراف فرستاد و امیر ری، «احمدبن علی» دعوتش را اجابت كرد، و در ادامه فعالیت‌‏هایش افرادی همچون اسفاربن شیرویه، مردآویج زیاری و «سیاه چشم جستانی» را به مذهب اسماعیلی درآورد و در پی آن «یوسف بن ابی الساج» را چندان به تعالیم اسماعیلی معتقد ساخت كه یوسف بر آن شد تا خلافت عباسی را براندازد و به طاعت فاطمیان گردن سپارد. ابوحاتم به مردم دیلم وعده داد كه: «امامی در آینده نزدیك خواهد آمد و من به مذهب و گفتار او آگاهم». اما چون وعده سرآمد و امامی نیامد وی را متهم به دروغ‏گویی كردند و ستاره اقبالش در دیلمان و طبرستان به ‏زودی افول كرد. وی كه جان خویش را در خطر دید به آذربایجان گریخت و میانه راه یا در آن دیار درگذشت. پس از مرگ ابوحاتم، اسماعیلیان ایران دچار هرج و مرج شدند و بسیاری از آنان آیین خویش را رها كردند. با این‏حال ابوحاتم در میان مذاهب و فرق اسلامی از اهمیت خاصی برخوردار است و آراء او مورد توجه پیروان مذهب اسماعیلی است. وی كه از رهبران و صاحب‏ نظران اسماعیلی در دوره ستر محسوب می‏‌شود، رجعت محمدبن اسماعیل بن جعفرعلیه السلام را باور داشت. وی همچنین در باره مبدأ ستر و مبدأ ظهور، توجیهات جدید آورد و نظریات اسماعیلیان را در این باره با نظم نوینی آراست.

در باره اساتید و شاگردان او چیزی در منابع ذكر نشده است. احتمالاً دوست او «ابویعقوب اسحاق بن احمد سجزی» از شاگردان و هم‏‌كیشان وی بوده است. همچنین محتمل است «ابوعبدالله محمد بن احمد نسفی» كه جانشین او در ماوراءالنهر بود، نزد وی شاگردی نموده باشد. از معاصران او «ابوطاهر جنابی» است كه با او مكاتباتی داشته است. همچنین از معاصران و هم‌‏بحثان معروف او «محمدبن زكریا رازی»(م311ق) است كه با او مناظرات متعددی در ری داشته است. وی آثار متعدد و ارزشمندی از خود بر جای نهاده است. از آثار او «كتاب الجامع» است كه موضوعات فقهی و غیره رادر بر دارد. «كتاب الزینه فی تفسیر الالفاظ المتداوله» یكی دیگر از تألیفات اوست كه در علم لغت و آخر آن در فرهنگ اصطلاحات كلامی است. در بخشی از این كتاب سیر تاریخی لفظ «شیعه» نیز بررسی شده است. به گفته ابن‏‌ندیم كتاب مذكور بسی بزرگ و در چهارصد ورقه نوشته شده است. اثر دیگر او «كتاب الاصلاح» است كه در رد كتاب المصلح نوشته نخشبی، و در اصلاح نظریات ابویعقوب سجزی نوشته شده است.

شاگردان

در باره اساتید و شاگردان او چیزی در منابع ذكر نشده است ولی احتمال داده شده که ابویعقوب اسحاق بن احمد سجزی و ابوعبدالله محمد بن احمد نسفی نزد وی شاگردی نموده باشند.

آثار

آثار متعدد و ارزشمندی از خود بر جای نهاده است. از جمله كتاب الجامع، كتاب الزینه فی تفسیر، الالفاظ المتداوله، كتاب الاصلاح و اعلام النبوه مهم‏ترین اثر او كتاب اعلام النبوه است كه یكی از پرارزش‏‌ترین آثار دینی، كلامی و فلسفی در جهان اسلام است و چندین بار به چاپ رسیده است. این كتاب در رد عقایدی است‏ كه به زكریای رازی در باره ابطال شرایع و نبوات نسبت داده می‌‏شود.

منابع

1. اعلام الاسماعيليه، مصطفي غالب، صفحات متعدد؛
2. الاعلام، زركلي، ج1ص119؛
3. التبصير في الدين، اسفرايني، قاهره، 1374ق، صص124، 125 و اطراف آن؛
4. دائره المعارف بزرگ اسلامي، بجنوردي، ج5ص307؛
5. دائره المعارف تشيع، ج1ص396؛ الذريعه، ج10صص223 و252، و ذيل عناوين كتابها؛
6. فهرست ابن نديم، تحقيق رضا تجدد، ص240؛
7. لسان الميزان، ابن حجر، ج1ص164 شماره 524؛
8. معجم المؤلفين، ج1ص211.