اراده الهی

اراده الهی از صفات ثبوتی خداوند است. بر همین مبنا خداوند مرید نامیده می شود. بحث در این باره مربوط به حوزه کلام است.متکلمان مسلمان درباره چیستی اراده الهی اختلاف نظر دارند. برخی اراده الهی در باره خودش را همان افعال الهی و اراده اش در باره دیگران را امر خدا می دانند، اما برخی دیگر همراه با معتزله اراده الهی را قسمی از علم او می دانند.اراده به دو قسم تکوینی و تشریعی تقسیم می شود و قرآن از هر دو اراده نام برده است.

معناشناسی اراده الهی از نگاه متکلمان و نیز مذاهب اسلامی

متکلمان مسلمان درباره اصل وجود اراده برای خداوند هم‌ عقیده اند،اما در معنا شناسی آن با هم اختلاف دارند. از جمله اختلافات بر سر ماهیت اراده الهی است که آیا اراده از صفات ذات است یا صفات فعل، قدیم است یا حادث. شیخ مفید معتقد است که اراده خدا نسبت به اعمال خودش که اراده تکوینی نام دارد، همان افعال اوست، اما اراده اش نسبت به دیگر موجودات که اراده تشریعی نام دارد، امرش نسبت به آن افعال است. علامه طباطبایی نیز دارای چنین عقیده ای می باشد. بر همین مبنا وقتی بگویند که خدا اراده کرد تا انسان را خلق کند، یعنی این که خدا انسان را خلق کرد. این نحوه تفسیر از اراده الهی نشان می دهد که مطابق با عقیده شیخ مفید و علامه طباطبایی، اراده الهی می بایستی از صفات فعل خداوند باشد. شیخ مفید مدعی است که دیدگاهش برگرفته از سخنان امامان علیهم السلام و نیز مطابق با عقیده اکثر علمای امامیه است. البته در این باره روایاتی نیز وارد شده و مورد استشهاد قرار گرفته است از جمله از امام صادق علیه السلام نقل شده است که حضرت مشیت خداوند را حادث و غیرازلی خوانده است. همچنین روایتی از امام کاظم علیه السلام نقل شده است که حضرت اراده خداوند را همان فعل او معرفی کرده است. .علاوه تعبیری از امام رضا علیه السلام به دست ما رسیده است که حضرت، مشیت و اراده را از صفات فعلی خداوند دانسته است. برخی از مفسرین بزرگ نقل کرده اند که مشهور فلاسفه مثل ملاصدرا، اراده را از صفات ذاتی و عین ذات الهی شمرده‌اند. با این حال مشهور فلاسفه مسلمان معتقدند که معنای اراده تکوینی همان علم خداوند به افعال مطابق با نظام احسن یعنی بهترین جهان ممکن است. بسیاری از متکلمان امامیه و نیز تمام معتزله معتقدند که اراده تکوینی خدا علم او به افعالی است که مصلحت انسان و دیگر موجودات را در پی دارد. مطابق با این عقیده، اراده جزء صفات ذات شناخته می شود. اما اشاعره معقتدند که اراده از نظر معنایی غیر از علم و قدرت و دیگر صفات ذات خداوند است. ولی آن را صفتی ذاتی یا زاید بر ذات، اما قدیم و ازلی می دانند.