مقام رأس الحسین
مقام راس الحسین (ع) محل دفن یا نگهداری سر امام حسین(ع) است و به گفته علمای شیعه سر امام حسین(ع) به بدن ایشان ملحق و در کربلا دفن شد، اما بر اساس اقوال مختلف سر مبارک امام حسین(ع) در شهر‌های بعلبک، دمشق، عسقلان و قاهره دفن شده است و بقعه‌هایی به عنوان مقام رأس الحسین(ع) در این شهرها وجود دارد. مقصود از مقام راس الحسین(ع) مکان هایی است که نقل است سر امام در آنجا دفن شده و یا جاهایی است که سر امام، مدت کوتاهی در آنجا نگهداری و تبدیل به زیارتگاه شده است.
مقام راس الحسین در دمشق
مقام راس الحسین(ع) در مسجد جامع اموی، مکانی است که سر مبارک امام حسین(ع) را در گوشه شمال شرقی این مسجد در داخل یک اطاقک قرار داده بودند.
مسجد جامع اموی، مهم ترین مسجد در سوریه است که در قلب شهر قدیمی دمشق واقع شده است. مسجد جامع اموی توسط ولید بن عبدالملک ششمین خلیفه امویان بر بنای کلیسایی که حضرت یحیی(ع) در آن به خاک سپرده شده بود، ساخته شد.
در مسجد جامع اموی مقام رأس الحسین(ع)، رأس حضرت یحیی(ع)، قبر و مقام هود(ع)، مقام حضرت خضر(ع) که در این مسجد نماز می گذاشتند، قرار دارد.
کاروان اسرای کربلا وقتی به شام وارد می شوند به این مسجد آورده می شوند. هنگامی که کاروان اسرا و سرهای بریده شهدا به سمت دمشق در حرکت بود، سرمبارک امام حسین(ع) در پایان همه سرها و مقابل زنان و اهل بیت حرکت داده می شد.
در این مسیر به فرمان یزید، سر را از مجلس بیرون برده و به همراه سایر سرهای شهدا، سه روز بر باب القصر آویزان کردند.
پس از آن مدت، سر امام حسین(ع) را پایین آورده و در گوشه شمال شرقی مسجد در اطاقکی قرار دادند. سر مبارک امام چند روز در این مکان قرار داشت.
بعدها در آنجا بقعه‌ای به یادبود این حادثه غم انگیز ساختند که به رأس الحسین مشهور شد.[۱]
مقام راس الحسین در کربلا
براساس قول مشهور، سر امام حسین(ع) که در روز عاشورا جدا شده بود، در روز اربعین به بدنش ملحق شد. این قول مشترک میان بسیاری از مورخان و اندیشمندان شیعه و سنی است.[۲] علمای شیعه، از جمله شیخ صدوق، سید مرتضی، فتال نیشابوری،ابن نما حلی، سید ابن طاووس، شیخ بهایی و علامه مجلسی این قول را بیان کرده‌اند.
شیخ صدوق و پس از او، فتال نیشابوری در این باره می‌نویسند: «علی بن حسین همراه زنان (از شام) خارج شد و سر حسین(ع) را به کربلا باز گرداند».
سید مرتضی در این باره می‌گوید: «روایت کرده‌اند که سر امام حسین علیه‌السلام با جسد در کربلا دفن شد».[۳]
ابن شهر آشوب بعد از نقل سخن فوق از سید مرتضی، از قول شیخ طوسی نقل کرده است که به سبب ملحق شدن سر امام به بدن و دفن آن، زیارت اربعین توصیه شده است.[۴]
ابن نما حلی نیز نگاشته است: «آن‌چه از اقوال بر آن می‌توان اعتماد کرد، آن است که بعد از آن که سر امام در شهرها گردانده شد، به بدن بازگردانده و با جسد دفن شد».[۵]
سید ابن طاووس نوشته است: «اما سر حسین علیه‌السلام، روایت شده که سر برگردانده شد و در کربلا دفن شد».[۶]
مجلسی، یکی از وجه‌های استحباب زیارت امام حسین(ع)را در روز اربعین، الحاق سرها به اجساد توسط امام سجاد(ع) بیان کرده است. وی در جای دیگر بعد از نقل اقوال دیگر در این باره می‌نویسد: «مشهور بین علمای امامیه آن است که سر امام، همراه بدن دفن شده است».[۷]
قزوینی نیز نگاشته است: «روز اول ماه صفر، عید بنی‌امیه است، چون در آن روز، سر حسین(ع) را به دمشق وارد ساختند و در روز بیستم آن ماه، سر ایشان به بدن، باز گردانده شد».[۸]
مقام راس الحسین در بعبلک
بعلبک یک شهر تاریخی و مذهبی در لبنان است که در زمانی که واقع کربلا رخ داد، اسرا بعد از آن در این شهر مدتی اقامت داشتند که ارتش یزید که حامل سر مبارک امام حسین(ع) بودند و در کنار یک نهر در این شهر خیمه زدند و آنها را به عنوان خارج شدگان از دین به مردم معرفی کردند و در ادامه مردم متوجه شدند که آنها از خوارج نیستند و اولاد رسول خدا هستند.
یکی از مکان هایی که به مقام راس الحسین(ع) مشهور است در این شهر قرار دارد که در مکان نگهداری سر مبارک امام حسین(ع) این مسجد بنا شده است و شخصی به اسم ظاهر بیبرس به منظور زیارت مومنان دستور توسعه مسجد را داد.
سنگ نوشته ای در این مسجد وجود دارد که حقیقت این داستان را تائید می کند و گفته شده است که در آن زمان امام زین العابدین(ع) در آنجا نماز خوانده و برای مردم سخنرانی کرده است.
در این مسجد سنگ بزرگی است که می گویند سر مبارک امام حسین(ع) بر روی آن قرار گرفته است.
مقام راس الحسین در نجف
برپایه برخی از روایات سر امام حسین(ع) در نجف و در کنار مرقد امام علی(ع) دفن شده است.[۹] علامه مجلسی با اشاره به این روایات، می‌گوید: «از اخبار گذشته روشن می‌شود که سر امام حسین(ع) و جسد آدم(ع)، نوح(ع)، هود(ع)، صالح(ع) کنار مرقد امام علی(ع) دفن هستند. از این رو شایسته است که پس از زیارت امام علی(ع)، همه آنها زیارت شوند.»[۱۰]
برخی از تاریخ‌پژوهان معتقدند این احادیث دارای اشکالات سندی و محتوایی هستند.[۱۱] افزون بر آن، هیچ یک از علمای شیعه به مضمون آن روایات اعتماد نکرده‌اند. بعضی این قول را با توجه به روایات، قولی مقبول دانسته‌اند و با توجه به شهرت دفن سر در کربلا، تعیین یکی از این دو قول را مشکل شمرده‌‌اند.[۱۲]
در مسجد حنانه مکانی به نام موضع رأس الحسین مشهور است. گفته شده به هنگام انتقال سرهای شهیدان کربلا به کوفه، سر امام حسین در این مکان بر زمین گذاشته شده است. بنا بر نقلی، امام صادق(ع) این مکان را زیارت کرده است.[۱۳]
مقام راس الحسین در قاهره
به گفته یاقوت حموی، در قاهره مزاری است که در سر امام حسین(ع) در آن قرار دارد. سبط بن جوزی نیز قول پنجم دربارۀ محل دفن سر امام حسین(ع) قاهره می‌داند و می‌نویسد که خلفای فاطمی آن را به عسقلان انتقال دادند و سپس آن را به قاهره بردند و در آنجا دفن کردند و بارگاه بزرگی ساختند که اکنون زیارتگاه است.
مسجد امام الحسین(ع) سال ۵۴۹ هجری قمری در دوران خلافت فاطمی و تحت نظارت وزیر صالح الطلائع بنا شده است. این مسجد سه در دارد که این درها از مرمرهای سفید ساخته شده است.
در درون این مسجد ضریحی قرار دارد که منتسب به محل دفن سر حسین بن علی(ع) است. سر وی پس از کشته شدن از بدن جدا و به شام منتقل شد.
مطابق یکی از روایت‌ها، خلفای فاطمی که پیرو مذهب شیعه اسماعیلی بودند، سر حسین بن علی(ع) را از دروازۀ فرادیس شام، به عسقلان و سپس به قاهره منتقل و بر آن مقبره‌ای بنا کردند.
برخی نیز معتقدند که تسمیۀ این مسجد به «امام حسین (ع)» به دلیل آن است که سر مبارک امام حسین(ع) برای مدتی در اینجا قرار داشته است؛ ولی برخی معتقدند که مقام رأس الحسین(ع) در مسجد جامع اموی در شام قرار دارد.
با وجود این، مسجد «امام الحسین(ع)» یکی از مکان‌هایی است که روزانه پذیرای محبان اهل بیت(ع) در قاهره است و مراسم سوگواری محرم الحرام در این مکان برگزار می‌شود.[۱۴]
مقام راس الحسین در عسقلان
برخی از گزارش‌ها حاکی از آن است که گروهی از اهالی عسقلان در فلسطین نزد یزید بودند و از وی خواستند سر نزد آنان دفن شود. یزید سر را به آنان داد و آنها سر را در شهرشان دفن کردند و بر آن بارگاهی ساختند.[۱۵]
بر اساس گزارشی دیگر در عصر خلافت المستنصر بالله فاطمی یکی از خلفای فاطمی و وزارت بدرالجمالی، شخصی در خواب دید که سر امام در عسقلان دفن است و در خواب، محل آن برایش مشخص شد و آنجا را نبش کردند و بدرالجمالی بر آن بارگاهی ساخت.[۱۶]
مقام راس الحسین در قندوز
در این شهر که در ولایت قندوز در شمال افغانستان قرار دارد، زیارتگاهی موجود است. از سنگ‌نوشته نصب شده در ورودی زیارتگاه چنین برمی‌آید که بعد از واقعۀ کربلا، سر مطهر امام حسین(ع) به عسقلان در شام منتقل شد.
در قرن ششم خلیفۀ فاطمی مصر، سر امام را به مصر منتقل کرد؛ اما قبل از اینکه آن را دفن کنند، عده‌ای از ترکان آن را به تخارستان بردند و در محلی به نام ارهنگ دفن کردند. در این محل (مانند زیارتگاه شاه‌مردان در مزار شریف)، هر سال در روز دهم فروردین، عَلَمِ زیارتگاه برافراشته می‌شود و متعاقب آن، چهل روز جشن در شهر برگزار می‌گردد.
مقامات محلی و زائران، از دور و نزدیک، در این مراسم شرکت می‌کنند.[۱۷]
پانویس
- ↑ برگرفته شده از مقاله مقام های منسوب به راس الحسین(ع) در کشورهای مختلف جهان
- ↑ گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۵۷۴ و۵۸۷.
- ↑ سید مرتضی، رسائل المرتضی، ۱۴۰۵ق، ج۳، ص۱۳۰.
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، انتشارات علامه، ج۴، ص۷۷ «قال الطوسی رحمة الله: و منه زیارة الاربعین».
- ↑ ابن نما حلی، مثیرالاحزان، ۱۴۰۶ق، ص۱۰۷.
- ↑ سید ابن طاووس، اللهوف، انتشارات جهان، ص۱۹۵.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۴۵، ص۱۴۵.
- ↑ قزوینی، عجائب المخلوقات، ۲۰۰۶م، ص۷۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۷ش، ج۴، ص۵۷۱؛ ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۴۲۴ق، ص۸۶-۸۷.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۷، ص۲۵۱.
- ↑ نگاهی نو به جریان عاشورا، ۱۳۹۰ش، ص۳۶۷-۳۶۸؛ گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۵۸۸.
- ↑ محمدی ری‌شهری، شهادت نامه امام حسین(ع)، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۴۲۰.
- ↑ طوسی، الامالی، ص۶۲۸؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۸، ص۲۵۷.
- ↑ برگرفته شده از مقاله مقام‌های منسوب به راس الحسین در سایر کشورها
- ↑ محمد بن علی عمرانی، انباء فی اخبارالخلفاء، ص۱۶ به نقل از: مقتل جامع، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۵۸۴.
- ↑ گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۵۸۴.
- ↑ برگرفته شده از مقاله مقام‌های منسوب به رأس الحسین در سایر کشورها