جبهه النصره

=زمینه شکل‌گیری جبهة النصرة»

انقلاب سوریه در مارس 2011 آغاز شد. به موازات این انقلاب، گروه¬های سلفی جهادی شکل گرفتند. یکی از این گروه¬ها «جبهة النصرة» بود. پس از گذشت مدت نسبتا کوتاهی، این جبهه توانست در محافل سوری نفوذ گسترده¬ای کسب کند؛ همچنین با اجراي یک رشته انفجارها، موفق شد حضور سریع خود را تثبیت کند. در این انفجارها، ساختمان فرماندهی ستاد ارتش در دمشق، ساختمان اطلاعات هوایی در «حرستا» و باشگاه افسران در حلب هدف قرار گرفت.

بسیاری از گروه¬های معارض سوری که با عنوان «ارتش آزاد» گرد هم جمع شده بودند، در مورد این جبهه، موضعي محافظه¬کارانه در پیش گرفتند؛ با اين وجود جبهة النصرة طی چند ماه توانست خود را به عنوان یک رکن و قدرت اساسی، به جبهه¬های نبرد در سوریه تحمیل کند. این جبهه، عملیات¬های انتحاری را در دستور کار خود قرار داد. این عملیات¬ها در یورش به مواضع نظامی نیروهای اسد مؤثر افتاد و گروه¬های معارض سوری این عملیات¬ها را اجرا کردند.

دیری نپایید که ایالات متحده، نام جبهة النصرة را در فهرست سازمان¬های تروریستی درج کرد و از ارتباط این جبهه با القاعده خبر داد. این امر واکنش¬هایی را در پي داشت. انتفاضه سوریه و قدرت¬های معارض سیاسی این تصمیم را محکوم کردند و در بُعدی وسیع¬تر تظاهرات متعددی براي اعلام حمایت از جبهة النصرة به راه افتاد و این جبهه را به عنوان یکی از هسته¬های انقلاب سوریه معرفی کردند.

بدين ترتيب جبهة النصرة گذشته از موضع سوری¬ها یا قدرت¬های بین¬المللی درباره آن، به یکی از مهم¬ترین گروه¬های مؤثر نظامی در درگیری¬های سوریه تبدیل شد و به صورت کلی یکی از مهم¬ترین بازيگران عرصه نبرد در سوریه به شمار می¬رود.

چگونگي شکل¬ گیری جبهة النصرة

از عراق تا سوریه؛ داستان پیدایش

ماجراي شک‌گيري جبهة النصرة با دیگر هسته¬های نظامی و سیاسی سوریه متفاوت است. این امر ناشی از آن است که جبهة النصرة در اصل، وابسته به یک تشکیلات سیاسی ـ نظامی باسابقه و ساختارمند و بسیار باتجربه¬ به نام «القاعده» است. این وابستگي، دليل سرعت چشم‌گیر نفوذ جبهة النصرة در سوریه و ورود مستقیم آن به عملیات مبارزه علیه نیروهای اسد را را روشن می¬کند.

به دشواری می¬توان میان دو تشکیلات «دولت اسلامی» به سرکردگی «ابوبکر البغدادی» و جبهة النصرة به سرکردگی «ابومحمد الجولانی» تفاوت نهاد. البغدادی، الجولانی را موظف کرد تا هسته¬ها و گروه¬های وابسته به این تشکیلات را در سوریه تشکیل دهد. سپس جبهة النصرة از زیرمجموعه این تشکیلات خارج شد. این مسئله بر تشکیلات دولت نیز صدق می¬کند؛ زیرا در امتداد تشکیلات بین‌المللی القاعده است و القاعده در سال 2003 دستور تأسیس شاخه عراقی خود را به سرکردگی «ابومصعب الزرقاوی» صادر کرد. هر دو سازمان در عراق و سوریه، در امتداد القاعده به سرکردگی «ایمن الظواهری» قرار دارند. البته پيش از ‌آن‌‌که اختلاف در میان این جناح¬ها رسوخ کند و دوستان دیروز به سرسخت¬ترین دشمنان مبدل گردند.

در سال 2011 تشکیلات دولت اسلامی عراق به ابومحمد الجولانی در سوریه تکیه کرد. وی یکی از سرکردگان مورد اعتماد این تشکیلات به شمار می¬رود. او موظف شده بود تا بر مجاهدان سلفی در سوریه نظارت کند و به ساماندهی آنان بپردازد. در سال 2012 و به صورت مشخص در 25 ژوئن، جبهة النصرة برای نخستین بار اعلام وجود کرد. این جبهه چندین عملیات انتحاری در سوریه و به صورت مشخص در دمشق انجام داد. در این عملیات¬ها، پایگاه¬های امنیتی و دولتی وابسته به دولت اسد هدف قرار گرفتند.

تا زمانی که جبهة النصرة اعلام وجود نکرده و دست به عملیات مستقیم نزده بود، هیچ تنشی میان این جبهه و تشکیلات دولت رخ نداد؛ زیرا در این زمان در امتداد تشکیلات دولت اسلامی در سوریه به شمار می¬رفت و الجولانی همچنان به عنوان سرکرده¬ای منسوب از سوی البغدادی شناخته می¬شد، تا این‌که البغدادی در آوریل 2013 از ادغام تشکيلات دولت اسلامي و النصرة خبر داد. این امر با واکنش¬های الجولانی روبه¬رو شد. وی نسبت بدین تصمیم اظهار بی¬اطلاعی نمود و در بیانیه¬ای، ادغام با تشکیلات دولت را تکذیب کرد و در یک واکنش عمل‌گرايانه، با ایمن الظواهری، سرکرده القاعده بیعت نمود. بدین ترتیب، جبهة النصرة به عنوان شاخه القاعده در سوریه اعلام وجود کرد؛ بدون این‌که هیچ سوء تفاهمی به وجود آید.

درباره شخصیت الجولانی اطلاعات مؤثقی در دست نیست. این وضع در مورد منابع مالی، تعداد مبارزان، شخصیت واقعی فرماندهان درجه اول و درجه دوم نیز صدق می¬کند. تنها اطلاعات موجود، مربوط به اطلاعاتی است که برخی از مبارزان افشا کرده‌اند؛ یعنی مبارزانی که در صفوف این جبهه فعالیت داشته و مدتی بعد، از آن جدا شدند. برخی گزارش-هاي اطلاعاتي نیز در دست است که اسرار اندکي از جبهة النصرة را فاش مي‌کند.

الجولانی یا به گفته برخی منابع «اسامه الحداوی» اهل روستای «الشحیل» از توابع «دیرالزور» می¬باشد. وي در سال 2003 در دانشگاه دمشق در رشته پزشکی تحصيل مي‌کرد. سپس به همراه برادرش «ثامر الحداوی» فارغ‌‌‌التحصیل رشته اقتصاد، برای مبارزه با نیروهای اشغالگر آمریکایی راهی عراق شد. ثامر در عراق کشته شد و اسامه ارتباط تنگانگی با الزرقاوی و سپس البغدادی(5) برقرار کرد. این امر نیز خارج از پیشگویی¬هایی که به سختی می¬توان سندی برای اثبات آن آورد، نیست؛ زیرا برخی از تحلیلگران معتقدند الجولانی همان «ابومصعب السوری» است؛ زیرا گفتمان این دو شخص با یکدیگر همخوانی دارد. تشابه و گاه مطابقت تفکرات الجولانی با تزهای ابومصعب السوری باعث شده است تا برخی نویسندگان و پژوهشگران این دو شخصیت را یکي بدانند».

گفته می¬شود که الجولانی پس از بازگشت از عراق، توسط سرویس اطلاعاتی سوریه بازداشت و در سال 2011 به همراه سایر همرزمان جهادی آن زمان، آزاد گردید. به جز این خبر، تا اواخر سال 2011 در سوریه، نامی از الجولانی به میان نیامد. در اواخر این سال نیز نامش به نام جبهة النصرة گره خورد و به عنوان مسئول و مؤسس این جبهه شناخته شد.

در اواخر سال 2011، این جبهه، هسته¬های وابسته به خود را تشکيل داد؛ ولی تا آوریل 2012 هیچ بیانیه¬ای مبنی بر اعلام وجود این هسته¬ها صادر نکرد. پس از این تاریخ، جبهة النصرة به بخشی اصلی از درگیری‌ها در سوریه تبدیل شد. در ابتدا با عنوان جناحی که برای یاری مردم شام آمده است، پا به عرصه نهاد و مدتی بعد به عنوان یکی از هسته¬های اصلی و مؤثر در درگیری سوریه ظاهر شد.

در سطح سرکردگان جبهه باید گفت: بیشتر آنان را مجاهدان عرب تشکیل می¬دهند؛ یعنی کسانی که در افغانستان و عراق تجربیات بزرگی اندوخته بودند. ازجمله سرکردگان سوری می¬توان به جولانی و «ابوهمام الشامی»، و از جمله سرکردگان با تابعیت¬های مختلف عربی می¬توان به «العریدی»، «ابوماریا» و «التبوکی» اشاره کرد؛ ولی تمام این سرکردگان با مجاهدان القاعده روابط نزدیکی داشتند.

منابع مالی

وقتی ابومحمد الجولانی با دکتر ایمن الظواهری بیعت کرد، پرسش¬ و پاسخ¬ها درباره ماهیت وابستگی جبهة النصرة پایان یافت و این جبهه به عنوان بخشی اساسی از تشکیلات بین¬المللی القاعده شناخته شد. این امر نشان مي‌دهد که یکی از مهم¬ترین منابع مالی جبهة النصرة، تشکیلات اصلی القاعده است. بنابر اطلاعات منابع گوناگون، جبهة النصرة ابتدا از سوی تشکیلات دولت اسلامی در عراق حمایت مالی و تسليحاتي دریافت مي‌کرد. ابوبکر البغدادی سرکرده این تشکیلات در بیانیه تأسیس دولت اسلامی عراق و شام در 9 آوریل 2013 بدین حمایت اشاره کرده و می¬گوید: «زمانی که اهل زمین از یاری مردم شام دست کشیدند، ما جولانی را به همراه جمعی از فرزندان خود فراخواندیم و از عراق به شام اعزام کردیم تا در آن‌جا با هسته¬های ما دیدار کنند. برای آنان برنامه و راهکار قرار دادیم؛ چشم¬انداز سیاسی آنان را ترسیم کردیم؛ با هر چه از بیت¬المال در اختیار ما بود، به یاری آنان شتافتیم و به صورت ماهانه نیمی از بودجه را به آنان پرداختیم و با نیروهایی کارآزموده در عرصه جهاد به یاری آنان برخاستیم».(32) پس از آن‌‌که تشکیلات دولت اسلامی و جبهة النصرة با یکدیگر قطع رابطه کردند، جبهه، منابع ویژه مالی برای خود فراهم کرد که مهم¬ترین آنها عبارتند از:

غنایم

همزمان با افزایش میادین نبرد گروه¬های معارض نظامی علیه نیروهای اسد، اصطلاح «غنایم» نیز در محافل آنان رواج يافت. انبارهای مهمات و تجهیزاتی که جبهة النصرة به تصرف خود درآورد، به منبع مهمی برای تأمین بخشی از سلاح و مهمات مورد نیاز این جبهه تبدیل شد. در جریان جنگ، پایگاه «شیخ سلیمان»، هنگ 46، انبارهای «خان‌‌طومان» و «مهین» نیز به چنگ النصره افتاد. جبهة النصرة سهم 40 درصدی از غنایم را به خود اختصاص داد؛ زیرا در کنار سایر گروه¬های معارض، در عملیات¬های نظامی شرکت داشت.

چاه ¬های نفت و منابع عمومی

پس از کناره¬گیری کارمندان دولت اسد از کار در چاه¬های نفت، جبهة النصرة توانست این چاه¬ها را تصاحب کند. بدين‌ترتيب چاه¬های نفت به یکی از مهم¬ترین منابع مالی این جبهه تبدیل شد. لذا النصرة از ابتدای سال 2013 کوشيد تا بر چاه¬های نفت استان¬های «دیرالزور» و «حسکه» نیز مسلط شود. این امر زمینه جنگی ويرانگر با تشکیلات دولت اسلامی را موجب شد؛ چراکه این تشکیلات نیز در تلاش بود تا بر منابع نفت سیطره یابد و روزانه ملیون¬ها دلار به دست‌ آورد. جبهة النصرة علاوه بر سیطره بر چاه¬های نفت بسيار، درصدد بود تا در قلمرو خود زندگی اجتماعی را نیز سامان دهد؛ لذا سیطره بر زیرساخت¬ها و مراکز عمومی را نیز در دستورکار قرار داد و روی آن سرمایه‌‌گذاری کرد تا سود سرشاري از این منابع را نیز از آن خود کند؛ مثلا: مدیریت سیلوهای گندم و منابع انرژی را در اختيار گرفت؛ بر حمل‌‌ونقل مالیات¬هایی وضع کرد؛ در حلب و مناطق حومه اَدلب از اتوبوس¬های حمل‌‌ونقل عمومی براي منافع خود بهره¬برداری ¬کرد.

آدم‌‌ربایی و باج‌گيري

جبهة النصرة عمليات ربودن شخصیت¬های مهم، از روزنامه‌‌نگار گرفته تا علمای دین را نیز در برنامه دارد و برای آزادی این افراد مبالغ هنگفتي دریافت می¬کند. براي مثال: 12 تن از زنان راهبه دیر «معلولا» در شمال دمشق را ربودند. قطر در مذاکرات آزادسازی این راهبه¬ها نقشی محوری ایفا کرد. به گفته برخی منابع، قطر برای آزادی راهبه¬ها مبلغ 16 ميلیون دلار به ربایندگان پرداخت کرد.

از دیگر گروگان¬هایی که قطر در آزادي آنان نقش داشت، می¬توان به «پیتر تئوکرتيس» آمریکایی که حدود دو سال در بازداشت جبهة النصرة به سر می¬برد و آزاد کردن 45 تن از نیروهای حافظ صلح وابسته به سازمان ملل (اهل فيجي) که در مرزهای سوریه و اسرائیل مأموريت داشتند، اشاره کرد.

کمک¬های مالی شيوخ و نهادهای خیریه خلیج

پس از آن‌که جولانی با ایمن الظواهری سرکرده القاعده بیعت کرد، جبهة النصرة از سوی این تشکیلات، مشروع شناخته شد و از حمایت مالی حامیان آن یعنی شیوخ و نهادهای خیریه خليج برخوردار گشت. به نوشته روزنامه «نیویورک تایمز» در 8 سپتامبر 2014: «قطر پناهگاهی امن برای برخي از شیوخ و مبلّغان فراهم کرده است؛ یعنی کسانی که وزارت امور خارجه آمریکا نام آنان را در فهرست حامیان اصلی شاخه سوری القاعده قرار داده است. از جمله این افراد می¬توان به «شیخ حجاح العجمی» کویتی اشاره نمود». این روزنامه خاطرنشان کرد: العجمی در کنفرانسی در دوحه برای شماريه از ثروتمندان قطری سخنرانی کرده و گفته است: پول¬هایتان را به کسانی ببخشید که آن را در راه جهاد هزینه خواهند کرد، نه در امور دیگر». این امر تنها به قطر محدود نمی¬شود؛ بلکه عربستان و کویت را نیز شامل می¬شود.

منابع منطقه‌ای

هيچ سند و مدرکي در دست نيست که ديدگاه‌هاي رایج در مورد کشورهای حامی جبهة النصرة را تأيید کند؛ بنابراین آنچه گفته می¬شود، در چارچوب تحلیل و پیش¬بینی می¬گنجد. در مورد تأمین مالی جبهه النصره، انگشت اتهام به سوي قطر نشانه مي‌رود. علی¬رغم این‌که سندی دال بر آن در دست نیست، ولی شاخصه¬ها و دلایل فراوانی وجود دارد که ما را بدین نتیجه رهنمون می¬سازد. براي مثال: علی¬رغم تدابیر امنیتی¬ جبهة النصرة، شبکه ماهواره¬ای وابسته به دولت قطر به صورت ویژه توانست مصاحبه¬ای اختصاصی با جولانی سرکرده جبهة النصرة انجام دهد؛ حال آن‌که گفته می¬شود حتي سرکردگان ارشد جبهة النصرة نيز فرصت آشنایی با جولانی را نداشته¬اند. ما بر این باوریم که این امر نشان از میزان و ماهیت ارتباط مستحکم شبکه الجزیره و دولت قطر با جبهة النصرة دارد. این ارتباط برای قطر امکان شناخت یکی از مهم¬ترین و خطرناک‌‌ترین شخصیت¬های جهان یعنی ابومحمد الجولانی را فراهم آورده است؛ امکانی که برای کشوری دیگر وجود ندارد.

از سوی دیگر، ده¬ها شیخ و نهاد در قطر فعالند که آشکارا کمک¬های مالی را برای جبهة النصرة و دیگر شاخه¬های القاعده در سایر کشورها جمع‌آوري مي‌کنند. تمام این اقدامات پيش چشم دولت قطر صورت می¬گیرد. نقش محوری و میانجی-گرایانه¬ای که بارها قطر ایفا کرده، بر کسی پوشیده نیست. این کشور برای آزادی تعداد زیادی از افراد ربوده شده، واسطه شده و در بیشتر موارد، مبالغ هنگفتی به عنوان خون¬بهای این افراد به جبهة النصرة پرداخته است که خود از شبکه¬های مالی غیرمستقیمی حکایت دارد که قطر برای جبهة النصرة فراهم کرده است.

شخصیت‌های جبهة النصرة

برخی از شخصیت¬های مشهور جبهه النصرة عبارتند از: ابوماریا القحطانی، ابواللیث التبوکی، انس حسن خطاب، سنافی النصر شارخ، دکتر سامی العریدی، ایاد القنیبی، عبدالله المحیسنی

جبهة النصرة ده‌ها فرمانده مهم درجه یک و دو دارد که در میان آنان سرکردگانی با تابعیت¬های مختلف می¬بینیم؛ مانند: العریدی اردنی‌‌‌تبار، الشارخ، التبوکی و غیره که عربستانی‌‌‌تبار هستند و حضور پررنگ¬تری دارند. بیشتر این سرکردگان سابقه عضویت در القاعده به سرکردگی ایمن الظواهری را در کارنامه دارند. این افراد تجربیات بسیاری در زمینه جهاد و مبارزه اندوخته¬اند و نام بیشتر آنان نیز در فهرست تروریسم است؛ مانند: «محسن الفضلی»، «ابوهمام السوری»، «ابوفراس السوری»، «ابوخالد السوری» و ده¬ها تن دیگر که درباره شخصیت یا نام واقعی آنان جز اطلاعاتی اندک چیزی در دست نیست و زمانی که یکی از آنان کشته یا اسیر می¬گردد، می¬توان به اطلاعات بیشتری دست یافت.

پانویس=

______________________________________