محمد شبلی نعمانی
| نام | محمد شبلی نعمانی |
|---|---|
| سال تولد | 1274 |
| محل تولد | هند |
| آثار | الکلام و علم الکلام
شعر العجم المأمون الغزالی الفاروق سیرة النبی |
محمد شبلی نعمانی، شاعر فارسی‌گوی مقیم هند نویسنده و مورخ هندی اردو زبان او در دهکده بندول از محلات بخش "اعظم گر" در هند متولد شد (سال 1274 هـ ق). پس از تحصیلات علوم اسلامی و آموختن زبان‌های عربی و فارسی به اشتغال در مدارس و به خصوص در مدرسه "علیگره" در سال 1300 هـ ق شد. سال 1310 به خاورمیانه سفر کرد. 4 سال بعد از طرف نظام حیدرآباد، به خدمات قضایی و حقوقی مشغول شد. این اشتغال مدتش کوتاه بود، پس از آن به دعوت سیداحمدخان به سمت مدرس در مدرسه العلوم مسلمانان «کالج علیگره»، استخدام شد و مدت 16 سال به تدریس زبان‌های فارسی و عربی در آن مدرسه عالی پرداخت. شبلی سپس مستشار معارف حیدرآباد و بعد رئیس انجمن علمی "لکنهو" شد[۱].
تحصیلات
شبلى در 19سالگى در علوم معقول و منقول فارغ‌التحصیل شد و زبان‌هاى عربى و فارسى را تا حد تبحر مى‌دانست، به زبان انگلیسى هم کمى آشنا بود. او به پرفسور آرنولد انگلیسى عربى یاد داد و از وى فرانسه آموخت. در مدت اقامت شش ماهه خود در قلمرو عثمانیه زبان ترکى را هم تا حدى فرا گرفته بود. براى تحصیل زبان‌ها و یاد گرفتن مباحث علمى، کرارا به نواحى رامپور، هارنپور لکنهو و لاهور آمد و شد داشته و با فضلاى متعدد عصر تبادل نظر نموده است.
بنابر توصیه پدرش شیخ حبیب‌الله شبلى مدارک تحصیلى وکالت دادگسترى را دریافته و چندى به این شغل اشتغال داشته است، ولى بزودى آن را خلاف تمایلات شخصى خود دیده و ترک گفته است. سپس در دبیر خانه اداره دادگسترى دولتى هم شغلى برگزیده، ولى آن را هم ترک نموده است.
شبلى که طبعا به تدریس و تحقیق علاقه‌مند بود در سال 1883م به آرزوى خود رسید، در سال مزبور، سید احمد خان (1898م) رهبر بزرگ مسلمانان شبه قاره وى را براى تدریس زبان‌هاى عربى و فارسى در مدرسه العلوم مسلمانان در على گر، دعوت نمود. شبلى از سال مذکور تا 16 سال بعد در آنجا به تدریس اشتغال مى‌ورزید و ضمنا در کتابخانه شخصى بسیار منظم، سید احمد خان و نیز در کتابخانه مدرسه العلوم به مطالعات و تحقیقات مى‌پرداخت در 1892 مسافرت علمى وى به آسیاى صغیر و قلمرو عثمانیه پیش آمد. وى مشاهدات شش ماهه زندگانى خود را در این سفر در کتابى به عنوان «سفرنامه روم و مصر و شام» بزبان اردو نوشته است که داراى اطلاعاتى دلاویز و ذى قیمت در مورد اوضاع شهرهاى قسطنطنیه و بیروت و دمشق و قاهره در آن زمان می‌باشد.
شبلى در سال 1894 لقب "شمس العلماء " را از طرف دولت انگلیس دریافت کرد. در قسطنطینه سلطان عبدالحمید خان ثانى خلیفه عثمانى وى را با مدال «مجیدیه» مفتخر کرد، ولى مردم شبه قاره وى را بیشتر به لقب "علامه" ذکر می‌کنند.
علامه شبلى یکى از نویسندگان بزرگ زبان اردو، با ترجمه و چاپ تعدادى از آثارش مانند دو مجموعه مقالات آموزش و پرورش در کشورهاى اسلامى، تاریخ علم کلام و علم کلام جدید، زندگانى مولوى و اهمیت مثنوى وى از نظر مباحث کلامى، شعر العجم در نقد و بررسى شعر فارسى (5 مجلد) و قسمتى از «الغزالى» در زندگانى او افکار محمد غزالى طوسى به فارسى در ایران و افغانستان تا حدى معرفى گردیده ولى کتب مهم دیگرش هم شایسته برگرداندن به فارسى است. شبلى اگر چه موفق نشد که پا به ایران و یا به افغانستان بگذارد، ولى شیفته و واله زبان و ادبیات فارسى بود و کتب شعر العجم و بعضى از مقالات ادبى و ومنظومه‌هاى فارسى وى موید این امر است او هزارها شعر فارسى را به خاطر سپرده بود و در محافل و گردشگاه‌ها با دوستان هم مذاق و مشرب خود، با انشاد آن لذت می‌برد و دوستان را هم تحت تاثیر شعر فارسى قرار مى‌داد ذوق پاک شبلى از شعر العجم وى پیداست و ناقدان ادب فارسى معتقدند که انتخاب اشعار فارسى در ان کتاب، سطح عالى دانش و ذوق نویسنده را نشان می‌دهد، ادوارد برون انگلیسى در تاریخ ادبى ایران تألیف خود که چهار مجلد است، نه فقط به تحقیقات شبلى در بسیارى ار موارد اتکا نموده، بلکه در انتخاب اشعار هم از کتاب وى استفاده کرده است.
اساتید
در میان استادان وى آقایان شکرالله محمد فاورق چریا کوتى و فیض‌الحسن سهارنپورى را مى‌توان ذکر نمود.
وفات
در 57 سالگى روز 18 نوامبر 1914م مطابق 28 ذى‌الحجه 1332ق نیز در همان دهکده بندول در گذشت[۲].
آثار
از آثاری که از او برجای مانده است کتاب «مجموعه‌ای از اشعار» به زبان فارسی است. بقیه آثارش تقریبا همه به زبان اردوست. 1- کتاب موازنه شعر انیس و دبیر. این کتاب مقایسه آثار دو شاعر شهیر هندی است که هر دو به زبان اردو، مراثی بسیار درباره معصومان به ویژه امام حسین (ع) سروده اند. 2- الکلام و علم الکلام 3- شعر العجم، در زندگی‌نامه شعرای ایران که به فارسی ترجمه شده (در 5 جلد) 4- المأمون 5- الغزالی 6- الفاروق 7- سیرة النبی 8- زندگانی مولوی 9- الانتقاد علی تاریخ تمدن الاسلامی لجرجی زیدان و کتب دیگر.