چاپ و نشر در الجزایر
مراکز نشر در هر جامعه‌ای نقشی پُر‌رنگ و تأثیر‌گذار در گسترش فرهنگ، هنر و دانش در آن جامعه دارند. فعالان این مراکز تاجران فرهنگ یا فرهنگیان تاجرند که کار و کسبشان از دو جهت مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، اول: فرهنگی، دوم: اقتصادی. رونق و کسادی کار این مراکز نشانگر وضعیت کتاب و کتابخوانی و در نتیجه سطح توجه و استقبال مردم از علم و دانش و فرهنگ است. جامعه الجزایر هم مثل سایر جوامع از این قاعده مستثنی نیست و ناشران و دست اندرکاران این صنعت ضمن ارائه خدمات به جامعه در جهت دهی افکار و اندیشه‌ها و پیشبرد علم و دانش از اهمیت فراوان برخوردارند.
نگاهی به گذشته
استعمار ۱۳۰ ساله فرانسه بر کشور الجزایر صرف نظر از همه مظالم و ستم‌هایی که بر مردمان این جامعه روا داشته اما در زمینه صنعت چاپ و نشر تأثیرات مثبتی گذاشته است. استعمارگران به ظن گسترش فرهنگ و زبان فرانسه در این دیار و تربیت نسلی با اندیشه‌های فرانکوفونی، صنعت چاپ در این کشور را رشد داده و با اعطای آزادی قلم و نشر اولین روزنامه‌ها را در این کشور راه انداختند و به افکار مختلف دینی و ضد دینی اجازه فعالیت دادند. البته آنها با تبدیل بسیاری از مساجد به کلیسا، ساختن کلیساهای جدید، تضعیف نقش و جایگاه علمای دینی، گسترش زبان فرانسوی و محو و نابودی زبان عربی (زبان قرآن و متون دینی) و… در پی آن بودند که جامعه مسلمان الجزایری را به تدریج به سوی مسیحیت سوق داده و زمینه را برای سلطه مادام العمر خود بر این کشور مهیا کنند.
دولت الجزایر نسبت به واردات کتاب بویژه کتاب‌های شیعی از ایران بسیار سخت‌گیر است.
اما مردم مسلمان و غیور الجزایر به رهبری علمای دینی و سایر انقلابیون و مجاهدان در انقلابی شکوهمند و تقدیم یک و نیم میلیون شهید، بساط استعمار را برچیدند و کشورشان را به استقلال رساندند. از آن پس به تدریج آموزش زبان فراموش شده عربی در مدارس و دانشگاه‌ها آغاز شد و جامعه استعمار زده و نسل‌های استحاله شده در فرهنگ استعماری به تدریج هویت ملی و دینی خود را باز یافتند. در سایه این انقلاب به تدریج چاپ و نشر کتب، روزنامه‌ها و مجلات به زبان بومی (عربی) آغاز شد و طی ۶۰ سال گذشته گسترش پیدا کرد. امروزه هر چند کتاب‌های بسیاری به زبان فرانسه در الجزایر منتشر می‌شود و دارالنشرهایی هستند که تمام منشوراتشان به این زبان است ولی بیشتر کتب نشر یافته در الجزایر به زبان عربی است و شمار انتشاراتی‌های عربی نسبت به همتایان فرانسه زبان، بیشتر است و در صدر آنها نیز ناشرانی هستند که کتب دینی و اسلامی منتشر می‌کنند.
آمار و فهرست ناشران
هر چند به گفته سعید سبعون، از مدیران دارالقصبه للنشر، بزرگ‌ترین انتشاراتی الجزایر، نمی‌توان آمار دقیقی از دنیای نشر و کتاب ارائه کرد ولی در مطبوعات الجزایر برای تعداد ناشران این کشور عددهای ۵۰۰ و ۶۰۰ مطرح شده است. با این اوصاف اما احمد ماضی رئیس اتحادیه ناشران الجزایر در مصاحبه‌ای با الحوار گفته است: ناشران واقعی در الجزایر ۱۰۰ بلکه ۵۰ تا بیشتر نیست. بیش از این عدد را در حقیقت نمی‌توان نام ناشر بر آنها گذاشت. فهرست زیر دربردارنده مهمترین شرکت‌های انتشاراتی در الجزایر است که می‌توان آنها را فعالان واقعی نشر در این کشور دانست:
أ
• أدلیس بلزمة للنشر والتوزیع
• أصالة للثقافة
• أفق للنشر والترجمة
• أمین للنشر
ب
• بوهیما
• بیت الأفکار
• بیت الیاسمین للنشر و التوزیع
ج
• جسور للنشر والتوزیع
• جمعیة التراث
• جمعیة نور القلم شباب وطفولة
د
• دار أمین للنشر والتوزیع
• دار ابن الشاطئ للنشر والتوزیع
• دار الأثریة
• دار الأجواد
• دار الأشرف للکتاب العربی
• دار الأفق
• دار الألفیة الثالثة
• دار الأمراء
• دار الأنفاق
• دار الأنفال
• دار الإرادة التربویة
• دار الاتقان
• دار الاحمدی للنشر و التوزیع
• دار الاخلاص والصواب للنشر والطبع والتوزیع
• دار الاصالة للنشر و التوزیع
• دار الاکادیمیة
• دار الامام مالک للطباعة والنشر والتوزیع
• دار الامتیاز
• دار الاوطان للنشر و الابداع الثقافی
• دار البرکة للنشر و التوزیع
• دار البصمة الذهبیة
• دار البلبالیین
• دار التأصیل
• دار التنویر للنشر والتوزیع/SNC الجزائر
• دار التوفیقیة للکتاب
• دار التوقیع
• دار‌الحدیث إقرأ
• دار‌الحدیث للکتاب
• دار الحکمة
• دار الخلدونیة للنشر والتوزیع
• دار الرشید للنشر والتوزیع الجزائر
• دار الریادة
• دار السبیل للنشر والتوزیع
• دار الشافعی للنشر والتوزیع
• دار العلوم للنشر و التوزیع
• دار الفاروق للنشر والتوزیع
• دار الفرقان
• دار الفضائل
• دار الفضیلة للنشر و التوزیع
• دار الفکر العربی
• دار الفنار للعلوم والآداب
• دار القدس الذهبیة
• دار القدس العربی للنشر والتوزیع
• دار الکتاب الحدیث
• دار الکتاب العربی
• دار الکتب العلمیة
• دار اللباب
• دار الماهر
• دار المجدد للطباعة والنشر والتوزیع
• دار المحسن للنشر والتوزیع
• دار المرجان
• دار المسری
• دار المشکاة للکتاب
• دار المصطفی
• دار المعاصرة الجدیدة
• دار المفید
• دار المنهج
• دار المواهب للنشر و التوزیع
• دار المیراث النبوی للنشر والتوزیع
• دار النجاح للکتاب للنشر و التوزیع
• دار النهار للطباعة والنشر والتوزیع
• دار الهناء للطباعة و النشر والتوزیع
• دار الوعی للنشر و التوزیع
• دار بسمة للنشر والتوزیع
• دار بها‌الدین للنشر والتوزیع
• دار دروب
• دار رویبح للنشروالتوزیع
• دار شریفة
• دار ضمة للنشر والتوزیع
• دار طلیطلة
• دار قرطبة
• دار کردادة للنشر و التوزیع
• دار کلمات للنشر والتوزیع
• دار کوکب العلوم للنشر و الطباعة و التوزیع
• دار لقمان للنشر و التوزیع
• دار لیف للنشر والتوزیع
• دار معرض الکتاب
• دارمیم للنشر
• دار نادی الترقی
• دار ناصر
• دار نزهة الألباب
• دار نور الاسلام
• دار ومضة للنشر والتوزیع
• درر المعارف
• دروملین
و
• وزارة الثقافة -مدیریة الکتاب و المطالعة العمومیة
• وزارة الشؤون الدینیة والأوقاف
• وسام العالم الجزائری
ی
• یوتوبیا للنشر والتوزیع
ک
• کتابک
• کنوز یوغرطا
• کولوریوم
ل
• للعالمین
• لنا للنشر والتوزیع
م
• مؤسسة أجنحة الثقافیة
• مؤسسة أعلام الجزائر
• مؤسسة اغتنم
• مؤسسة الامیر الدولیة
• مؤسسة البناء المعرفی
• مؤسسة الشیخ الناصر للکتاب
• مؤسسة العوادی للنشر والتوزیع
• مؤسسة خلیف للنشر والتوزیع
• مؤسسة فکر و سلام للنشر المعرفی
• مؤسسة نماء للبحث والتدریب التربوی
• مرکز التمیز للبحوث والدراسات الاقتصادیة
• مرکز و دار القرأن للدراسات و البحوث
• مساحات المعرفة
• مطبعة الفنون الجمیلة
• مقامات
• مکتبة الفرابی
• مکتبة عکاشة OKACHA BOOKSTORE
• منشورات افهام
• منشورات الأنیس
• منشورات الاختلاف
• منشورات الحضارة
• منشورات الریاحین
• منشورات حکایا
• منشورات نسیب
ع
• عالم المعرفة
• عراس
ف
• فیحاء الشام
• فیسیرا للنشر و التوزیع
ش
• شبکة المکتبات الرئیسیة للمطالعة العمومیة – وزارة الثقافة
• شرکة الأصالة للنشر
خ
• خیال
• إیکوزیوم آفولای
• ابن الندیم للنشر والتوزیع
• الالمعیة
• البدرالساطع
• البصائر الجدیدة
• الجزائر تقرأ
• الجزائریة للنشر و التوزیع
• الجمعیة الجزائریة للدراسات الفلسفیة
• الخزانة الجزائریة للتراث
• الدار الجزائریة
• الدیوان الوطنی للمطبوعات المدرسیة ONPS
• العقاد للنشر والاعلام
• القدس للکتاب
• القرن آل ۲۱
• القصواء لألعاب الذکاء
• المؤسسة الوطنیة للمنشورات الإسلامیة العصر
• المثقف
• المجلس الإسلامی الأعلی
• المرکز الثقافی الاسلامی
• المعرفة الدولیة
• المکتبة القیمة
• النشر الجامعی الجدید
• النقابة الوطنیة لناشری الکتب SNEL
• الهدایة
• الهیئة الوطنیة لحمایة وترقیة الطفولة
• الوسام العربی
• الوطن الیوم
• الیسر للکتاب
• امتداد
• ABEILLE EDITION
• ADJERID HANIFA
• AGENCE ALGERIENNE POUR LE RAYONNEMENT (AARC)
• AIT MOULOUD EDITIONS
• ALBAYAZIN
• ALEM EL AFKAR عالم الأفکار
• ALLURE AUDIOVISUEL
• ALPHA DOC
• ALTERNATIVES URBAINES EDITIONS – البدیل العمرانی للنشر و التوزیع ALUR
• ANEP
• APIC EDITIONS
• ARC EDITION
• ATELIERS TIFLI
• AWA PUBLISHING
• AZZOUG EDITIONS
• BADR KIDS
• BERLITZ
• BERTI EDITIONS
• BIBLIOTHEQUE NATIONALE D’ALGERIE
• BOUZID RACHID RAFAR
• CASBAH EDITIONS
• CENTRE DE RECHERCHE EN ANTHROPOLOGIE SOCIALE ET CULTURELLE (CRASC)
• CENTRE DE RECHERCHE EN ECONOMIE APPLIQUEE POUR LE DEVELOPPEMENT (CREAD)
• CENTRE NATIONAL DE RECHERCHES PREHISTORIQUES ANTHROPOLOGIQUES ET HISTORIQUES(CNRPAH)
• CHAINE 1
• CHAINE 3
• CHIHAB EDITIONS
• CLIC EDITIONS
• CNL-Centre National Du Livre
• COGITO EDITIONS
• COLORSET
• CONSEIL NATIONAL DES DROITS DE L’HOMME
• DALIMEN EDITIONS
• DAR AL FIKR
• DAR EL AFAQ
• DAR EL ANDALOUSSIA
• DAR EL ANIS
• DAR EL AOUASSIM
• DAR EL ARKAM
• DAR EL BADR • DAR EL FIKR INTERNATIONAL
• DAR EL HOUDA
• DAR EL IZZA
• DAR EL KITTAB EL MOUASSIR
• DAR EL MADJID
• DAR EL MOUASSARA
• DAR EL MOUSTAKBAL
• DAR EL OUMMA دار الأمة
• DAR EL WASSIT
• DAR EL-MALAKIA
• DAR EL-NOAMANE
• DAR ENNASSAIM
• DAR IBN TOUFIL
• DAR KASR EL BOUKHARI
• DAR KHETTAB
• DAR MONAMIRA EL MOUYASSER
• DAR NUMIDIA
• DAR OUSSAMA
• DINA
• DZAIR INFO
• EDIF 2000
• EDIITIONS GALAXIE
• EDITION AMIR COM
• EDITION CIRTA
• EDITION EL MORCHID EL DJAZAIRIA
• EDITION LA PENSEE
• EDITION MEZOUAR HACENE
• EDITION MEZOUAR YOUCEF
• EDITION RICHA ELSAM
• EDITIONS ALPHA
• EDITIONS BAGHDADI
• EDITIONS BARZAKH
• EDITIONS DAHLEB
• EDITIONS EL AMEL
• EDITIONS EL AMIR KHALED
• EDITIONS ELQOBIA
• EDITIONS ETAHADI
• EDITIONS FRANTZ FANON
• EDITIONS HOUMA
• EDITIONS LEGENDE
• EDITIONS MIMOUNI
• EDITIONS PAGES BLEUS INTERNATIONALES
• EDITIONS SCIENCE et SAVOIR
• EDITIONS TALANTIKIT
• EDITIONS Z-LINK
• EDJOY
• EL FAIROUZ CULTURELLE PRODUCTION
• EL HADI LILOULOUM
• EL IBRIZ EDITIONS
• EL KALIMA EDITIONS
• EL NESSR
• EL YANABIE
• EL-WAFAA EDITION ELECTRONIQUE
• ENAG
• ENNADJIB
• FAZ EDITION
• FLITES EDITIONS
• FONDATION EMIR ABDELKADER
• GAIA EDITIONS
• HAUT COMMISSARIATA L’AMAZIGHITE
• HCLA المجلس الأعلی للغة العربیة رئاسة الجمهوریة
• HELP BOOK
• HIBR EDITIONS
• HOOD EDITION
• IBN BADIS DU LIVRE
• ITCIS
• JOURNAL ECHAAB
• KOUKOU EDITIONS
• L DE MINUIT
• L’HARMATTAN ALGERIE
• LA PAGE D’OR
• LE CHELIF EDITIONS
• LES EDITIONS BELKEISE
• LOUMI EDITIONS
• MAKTABA FALSAFIA SOUFIA
• MEDIAS INDEX
• MIDAD UNIVERSITY PRESS
• MOUHOUS EDITION
• NAVSI ACADEMY
• NEDJMA CULTURE
• NOUR EL KITAB
• ONDA
• ONTEA
• OPU – OFFICE DES PUBLICATIONS UNIVERSITAIRES DIRECTION REGIONALE D’ALGER
• ORGANISATION NATIONALE DES EDITEURS DE LIVRE(ONEL)
• S.O.S El-BARAA
• SAIHI EDITION / منشورات السائحی
• SALAMA MAGAZINE
• SARAH EDITION
• SCIENCE MED BOOK
• SEDIA
• SIGMARTOON
• SNC ECM ELMAARIFA
• TAFAT EDITIONS
• TEEN & ZAYTOON
• UNION DES ECRIVAINS ALGERIENS
• VOIR PAR LE SAVOIR
• WILAYA D’ALGER
• ZED ETTALEB
این میان اما مهمترین ناشران الجزایر این اسامی هستند:
دار القصبه، دار الهدی، دار المعرفه، دار الامام مالک للنشر و التوزیع، دار هومه للطباعه و النشر و التوزیع ومنشورات الشهاب.
دسته‌بندی ناشران الجزایر
مجموع ناشران در الجزایر را از یک دیدگاه می‌توان به ۳ دسته تقسیم کرد:
۱- ناشرانی که امکانات لازم را برای سفارش و گزینش کتاب تا مرحله توزیع آن در اختیار دارند. این ناشران داری هیأت علمی، برای گزینش و یا سفارش کتاب، چاپخانه، کتابفروشی، و سیستم توزیع هستند و می‌توانند در امر نشر کتاب سرمایه‌گذاری کرده به چاپ و نشر آن بپردازند، آنها در مرکز دارای کتابفروشی و احیاناً در شهرستان‌ها هم نمایندگی دارند و می‌توانند کتاب‌های خود را با سیستم توزیعی که ایجاد کرده‌اند به دست خوانندگان برسانند. تعداد این انتشاراتی‌ها بسیار کم است و بیشتر شامل کتاب‌های درسی و کمک درسی می‌شود که بیشترین مخاطب و مشتری را دارند. از انتشاراتی‌های مهم در این سطح می‌توان دار القصبه للنشر و التوزیع را نام برد.
عدم حضور شرکت‌های قدرتمند توزیع، با توجه به وسعت کشور و جمعیت کم، مهمترین مشکل صنعت نشر در کشور الجزایر است، از این روی ناشران مجبورند کتاب را فقط برای استانی چاپ کنند که مرکز استقرار آن انتشاراتی است.
۲- ناشرانی که به امر چاپ و نشر و توزیع کتاب می‌پردازند و کتابفروشی و نمایندگی هم دارند، اما چاپخانه ندارند.
۳- ناشرانی که فقط در یک دفتر خلاصه می‌شوند، نه چاپخانه دارند، نه کتابفروشی و نه سیستم توزیع. این‌ها فقط سفارش می‌گیرند و خدمات چاپ ارائه دهند و احیاناً در برخی موسم‌ها مثل نمایشگاه سالانه کتاب، به عرضه کتاب می‌پردازند. بسیاری از به اصطلاح انتشاراتی‌های الجزایر از این نوع سوم هستند. برخی دیگر هم فقط پروانه کار انتشاراتی گرفته‌اند و از برخی امتیازات آن استفاده می‌کنند ولی هیچ فعالیت انتشاراتی ندارند.
فرصت حضور در نمایشگاه کتاب می‌تواند معیاری برای انتشاراتی‌های واقعی و فعال در این کشور باشد. بنا به گفته محمد اقرب مدیر نمایشگاه بین‌المللی کتاب الجزایر، در آخرین نمایشگاه بین‌المللی کتاب در سال ۲۰۱۹ در مجموع ۲۹۸ ناشر محلی به عرضه کتاب‌های خود پرداختند. این شمار از ناشران، شامل انتشاراتی‌های دانشگاهی و مؤسسات دولتی هم می‌شود.
مشکلات نشر در الجزایر
کتاب‌های منتشر شده در الجزایر همچون سایر کشورها در موضوعات مختلف است ولی به طور طبیعی، کتاب‌های درسی و کمک درسی در بالای فهرست است. پس از آن کتاب‌های دینی، تاریخی و ادبی در رده‌های بعدی جای دارند ولی روی هم رفته شمارگان کتاب‌های غیر درسی در این کشور بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ عدد و گاهی کمتر از این عدد است و این به خاطر مشکلاتی است که در صنعت نشر وجود دارد.
الجزایر کشور وسیعی است و مساحت آن ۲.۳۸۷.۰۰۰ کیلومتر مربع (۱.۵ برابر ایران) است. بیشتر این سرزمین را صحرا تشکیل می‌دهد و شهرها از هم دورند. با این همه جمعیتی حدود ۴۴ میلیون (نصف جمعیت ایران) دارد. عدم حضور شرکت‌های قدرتمند توزیع، با توجه به وسعت کشور و جمعیت کم، مهمترین مشکل صنعت نشر در کشور الجزایر است، از این روی ناشران مجبورند کتاب را فقط برای استانی چاپ کنند که مرکز استقرار آن انتشاراتی است و توانی برای توزیع کتاب به سایر استان‌ها و شهرستان‌ها وجود ندارد.
کسادی بازار کتاب برخی ناشران را مجبور کرده که کار نشر را کنار گذاشته به جای آن رستوران باز کنندبجز مشکل توزیع، گرانی کاغذ و هزینه بالای چاپ، به ویژه در تیراژ پایین، مالیات زیاد و… از جمله مشکلاتی هستند که رویاروی نشر کتاب در الجزایر قرار دارند. دور بودن شهرها از یکدیگر و وسعت خاک الجزایر، هزینه حمل و نقل کتاب را بالا برده و اقتصاد نشر را تحت تأثیر قرار داده است. برخی شنیده‌ها حاکی از آن است که کسادی بازار کتاب برخی ناشران را مجبور کرده که کار نشر را کنار گذاشته به جای آن رستوران باز کنند.
نظارت سختگیرانه دولت بر واردات کتاب / حمایت ناچیز از ناشران
آمار دقیقی از یارانه کتاب و کمک‌های مستقیم دولت به انتشاراتی‌ها در دست نیست ولی برخی شهرداری‌ها و نیز وزارت فرهنگ، تعدادی از کتاب‌های منتشر شده را خریداری کرده و در کتابخانه‌های عمومی برای استفاده مراجعه کنندگان قرار می‌دهند.
دولت الجزایر نسبت به نشر الکترونیک کتاب و قرار دادن آن در فضای مجازی تا به حال نظارت و سختگیری اعمال نکرده است اما نسبت به نشر کاغذی و چاپ کتاب و نیز واردات کتاب، بسیار سخت گیر است. این سختگیری به ویژه در مورد کتاب‌های شیعه و کتاب‌های نشر یافته در ایران بسیار بیشتر به چشم می‌خورد.
رایزنی فرهنگی کشورمان در الجزایر، در سال ۲۰۱۷ جزوه‌ای کوچک پیرامون فتاوای فقهای شیعه بر ضد تکفیر مسلمانان را به انتشارات البیت سفارش داد که در تیراژ محدود چاپ شد. پس از گذشت ۳ سال هنوز ناشر کتاب در راهروهای محکمه باید پاسخگو باشد و موضوع تعیین تکلیف نشده است. در مقابل بیشتر انتشاراتی‌های دینی این کشور سلفی و وهابی هستند و گاهی کتاب‌های ضد شیعه منتشر می‌کنند. کتاب‌های وهابیت معمولاً با نازل‌ترین قیمت در الجزایر عرضه می‌شود و در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب در کنار غرفه بزرگ عربستان سعودی، بزرگ‌ترین غرفه‌ها از آن ناشران سلفی و وهابی است.
قیمت کتاب در الجزایر
هزینه بالای چاپ و نشر و توزیع کتاب، در کنار تیراژ پایین آن، قیمت تمام شده کتاب را بالا برده است. از این روی برای بیشتر مردم که سطح درآمد پایین دارند، امکان خرید کتاب به سختی میسر می‌شود. پیدایش فضای مجازی و امکان بارگذاری کتاب‌ها در موضوعات مختلف در آن و سهولت دسترس به آن برای هر کس که یک دستگاه کامپیوتر و یا لپ تاپ در اختیار داشته باشد، رقیبی جدی برای نشر کاغذی کتاب است، این امر در جای خود، کمک پر ارزشی به نسل کتابخوان هر جامعه است ولی اقتصاد نشر را تحت تأثیر قرار داده و به سرمایه‌گذاری در چاپ و نشر آسیب وارد کرده و باعث کسادی و رکود بازار کتاب چاپی شده است. البته این امر اختصاص به کشور الجزایر ندارد و همه کشورها به آن مبتلا هستند.
با این اوصاف از آنجا که زبان مردم این کشور، از یک سو مشترک با زبان کشورهای عربی و از سوی دیگر با کشورهای فرانسه زبان است، دایره انتخاب کتاب از سوی مردم را بالا می‌برد و منابع بسیار در اختیار آنان قرار می‌دهد که می‌توانند از طریق فضای حقیقی و یا مجازی از آن بهره ببرند.[۱]