خاخام
خاخام یا حاخام عنوانی است مربوط به پیشوای مذهبی یهودیان و به معنای ملا، روحانی و ربّانی است.
معناشناسی خاخام
لغت حاخام در تلمود معمولاً به صورت جمع و به شکل خاخامیم به کار می‌رود. معادل این کلمه در صورت استفاده از ربّی به جای حاخام، ربّانان است. این واژه در فارسی و نیز در کشورهای مسلمان به معنای ربّی است و چون استفاده از لغت ربّی در کشورهای اسلامی به دلیل معنای خاصی که دارد، ممکن است مشکل ساز شود، بر همین اساس از لغت حاخام به‌طور مترادف با لغت ربّی استفاده می‌کردند و یا استفاده از خاخام به جای ربّی به این دلیل است که با «رب» به معنای پروردگار اشتباه نشود. اما خاخام در اصل واژه‌ای عبری و هم‌ریشه با «حکیم در عربی است و به کسی گفته می‌شود که دانش کاملی از تورات دارد. در دین‌یهود، ربّی (که در فارسی به خاخام معروف است) به معنای معلم تورات می‌باشد. این واژه از واژه عبری رابی یعنی «آقای من» اقتباس شده است. رابی در آغاز در دوره فریسیان و تلمود، زمانی که معلمین آموزش دیده نوشته‌های یهودیت و قوانین آن را جاودانی ساختند، رایج شد. در سده‌های اخیر بر وظیفه رابی افزوده شده است و وی علاوه بر آموزش تورات، وظیفه برپایی آیین‌های یهودی در کنیسه و مراسم‌های دینی را نیز برعهده دارد.[۱] یهودیان می‌دانستند در امپراتوری عثمانی، ربّی‌اعظم، خاخام‌باشی نام داشت. قرائیم(کهن‌ترین فرقه‌های موجود یهودیت) که اعتقادی به نیاز به واسطه بین انسان و تورات ندارند، معتقدند که هر فردی می‌تواند به فهم تورات بپردازد. در یهودیت قرائیم، خاخام دارای قدرت خاصی نیست و مقام او تنها مقام مشاوره است. یهودیان که می‌دانستند استفاده از لغت ربی در کشورهای اسلامی ممکن است به دلیل معنی در زبان عربی مشکل ساز شود، از لغت حاخام به‌طور مترادف با لغت ربی استفاده می‌کردند. علاوه، در امپراتوری عثمانی، ربی اعظم خاخام‌باشی نام داشت.
پیشینه
از دوره وجود سنهدرین(انجمن، دادگاه و شورای عالی یهودیان) واژه خاخام در متون یهودی رایج بود. البته به‌طور کامل مشخص نیست که وظیفه خاخام‌ها در آن زمان دقیقا چه بوده است، اما به طور قطع خاخام به پرسش‌های شرعی پاسخ می‌داده است.بخش‌هایی از متون یهودی به این مساله اشاره دارد که احتمالاً خاخام رئیس مدرسه شرعی یهودی(بیت‌هامیدراش) بوده است. ویکتور‌فرانکل (روان‌پزشک مشهور اتریشی) معتقد است که نام اولین خاخام یوشع‌بن‌حنانیه بوده است. یک متن یهودی از قرن چهارم میلادی در باره آداب ورود خاخام به مجلس صحبت می‌کند. با این‌حال مشخص نیست که آیا خاخام در باِبل و در حضور رأس‌جالوت وجود داشته‌است یا خیر.