عقد اخوت
عَقد اُخوّت یا پیوند برادری، پیوندی است که میان دو مسلمان بسته می‌شود تا با یکدیگر برادر باشند. اجرای عقد اخوت، جزو اعمال مستحب در روز عید غدیر است و در این روز، افراد با خواندن این عقد می‌توانند برادر دینی همدیگر شوند. این پیوند، باعث ارث بردن از یکدیگر یا مَحرمیت نمی‌شود بلکه فایده‌اش در دنیا، فقط دعا برای یکدیگر و خیرخواهی و پیوند ایمانی است و در آخرت، فقط احتمال شفاعت. معروف‌ترین عقد اخوت مربوط به پیمانی است که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) بین مهاجران و انصار بست. پیوند برادری میان پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و امام علی (علیه‌السلام) متواتر تاریخی است، یعنی افراد و منابع فراوانی آن را نقل کرده‌اند.
اخوت یعنی چه
اخوت به معنای برادری است وعقد اخوت یا صیغه اخوت هم پیوندی است که بین دونفر بسته می‌شود و برای خودش آدابی دارد. عقد اخوت می‌تواند دو تا دوست را که هیچ پیوند خونی وفامیلی با هم ندارند تبدیل به دو برادر کند. یعنی حقوقی را برگردن طرفین بگذارد و یک جوری دوستی و رفاقت را ثبت رسمی و دائمی کند. دو نفر که از نظر روحی وفکری نزدیک هستند و احساس می‌کنند که می‌توانند این رفاقت را سال‌ها ادامه دهند، می‌توانند طرفین این عقد بی مهریه و هزینه باشند! برقراری این پیوند، اتفاق جالبی است که می‌تواند رخ دهد و نتایج مناسبی داشته باشد. اما با هر کس نباید عقد اخوت بست. یعنی یک طورهایی باید عاقلانه به موضوع نگاه کرد و احساسی نمی‌شود عمل کرد. چون این دو نفرباید یک عمر این رابطه ی محکم را حفظ کنند و از طرفی هم نباید طوری شود که به رفاقت‌های افراطی و رفیق بازی منجرشود. خیلی‌ها دوستی‌های افراطی دوران نوجوانی را خطرناک می‌دانند. ولی عقد اخوت چیزی فراتر ازاین حرف‌ها است و اگر درست جا بیفتد و اجرا شود، آثار تربیتی فوق‌العاده‌ای خواهد داشت. معلوم نیست که چرا هر وقت حرف از دوستی و رفاقت و برادری به میان می‌آید. یاد نوجوان‌ها و جوان‌ها می‌افتیم. انگار آدم بزرگ‌ها دل ندارند و رفاقت سرشان نمی‌شود. این اتفاق می‌تواند در بین آدمها با هر سن و سالی بیفتد و مثلاً در ایام خاصی در مساجد و هیأت‌ها عقد اخوت دسته جمعی خوانده شود.
حق و حقوق عقد اخوت
اگر نگاهی به متن صیغه برادری بیندازید چیزهایی از حق و حقوق دو طرف دستگیرتان می‌شود. «طبق این متن دو طرف همه حق‌های برادران خونی را بریکدیگر می‌بخشند غیر ازسه چیز؛ دعا کردن برای همدیگر، به دیدار یکدیگر رفتن و مهمتر از همه شفاعت کردن از هم در روز قیامت.» همین شرط آخری است که خیلی ماجرا را مهم می‌کند. بایک نفر پیوند برادری ببندید که از خودتان کار درست تر باشد. وبال گردن که نمی‌خواهید. باید کسی را پیدا کنید که اگر فردای قیامت کارتان لنگ ماند، طرف بتواندیک کاری برای تان بکند. پس بهتر است دنبال آدمهای معنوی و با تقوا بگردید.
دو شرط اول هم جای تأمل دارد به ویژه اینکه این روزها، ایمیل و sms، جای دیدار و سرکشی به فک و فامیل و دوست ورفیق را گرفته. اگرصیغه اخوت خوانده شد دیگر پیام کوتاه و این چیزها جواب نمی‌دهد. درمتن عربی، کلمه «زیاره» آمده است و این یعنی دیدار و ملاقات از نزدیک. یعنی باید چند هفته یک بار هم که شده به طرف سر بزنی. دعا کردنمان هم این روزها به شدت شخصی شده. همه چیزهای خوب را برای خودمان می‌خواهیم و بعضی وقت‌ها هم اگر بتوانیم یک طوری دیگران را نفرین می‌کنیم و به زمین می‌زنیم که دیگر بلند نشوند. ولی آن چه که در دینمان توصیه شده، دعا برای دیگران اعم از فامیل و دوست و همسایه است. ظاهراً یکی از راه‌های اجابت شدن دعا همین است. برادر صیغه‌ای که شدی داً نمی‌توانید از زیر دعا کردن برای همدیگر شانه خالی کنید وصد البته این خیلی به نفع‌تان است.
چه زمانی پیامبرصلی الله علیه عقد اخوت را مرسوم کرد
سابقه نخستین پیمان برادری و برقراری عقد اخوت در مدینه به اوایل ورود پیامبرصلی الله علیه به این شهر برمی‌گردد. مدتی بود که پیامبر از مکه به مدینه مهاجرت کرده بود و گروهی از مسلمانان مکه که بعد‌ها به مهاجرین مشهور شدند او را در این هجرت همراهی می‌کردند. این گروه وقتی همراه پیامبرصلی الله علیه از مکه خارج می‌شدند مال و منال خود را در مکه جا گذاشتند. از طرفی در مدینه هم قوم و خویشی نداشتند که از آنها حمایت کند اما در مدینه کسانی بودند که به پیامبر و دین او ایمان آورده بودند و به آنها انصار می‌گفتند؛ همان گروهی که هر‌چه داشتند با مهاجرین تقسیم کردند. پیامبرصلی الله علیه هم برای اینکه میان مهاجرین و انصار اختلافی پیش نیاید و روح برادری و برابری دینی را به‌نمایش بگذارد، رسم اخوت و برادرخواندگی را بنا کرد. پیامبرصلی الله علیه انصار را از این طریق به‌کار خیر تشویق کرد و مهاجرین را در برابر انصار مسئول ساخت. به اعتقاد کار‌شناسان، پیامبرصلی الله علیه به این دلیل میان مهاجرین و انصار عقد اخوت خواند تا معنی جامعه اسلامی محقق شود و همه افراد اجتماع نسبت به هم حس مسئولیت پیدا کنند.
صیغه عقد اخوت در روز غدیر
مزیت و برتری این روز شریف غدیر، بیش از آن است که ذکر شود و این روز، روز قبولی اعمال شیعیان و روز برطرف شدن غم‌های ایشان است و روزی است که حضرت موسی بر ساحران پیروز شد و خدا آتش را بر ابراهیم سرد و سلامت نمود و حضرت موسی، یوشع بن نون را جانشین خود کرد و حضرت عیسی شمعون الصّفا را خلیفه خود نمود و حضرت سلیمان ملت خود را بر جانشینی آصف بن برخیا گواه گرفت و جناب رسول خدا بین اصحاب خود عقد برادری برقرار کرد.
به این خاطر عقد برادری در این روز با برادران مؤمن سزاوار است و کیفیت آن به صورتی که شیخ ما در کتاب «مستدرک الوسائل» از کتاب «زاد الفردوس» نقل فرموده است چنین است: دست راست خود را بر دست راست برادر مؤمن خود بگذار و بگو:
واخَیْتُکَ فِی اللّٰهِ، وَصافَیْتُکَ فِی اللّٰهِ، وَصافَحْتُکَ فِی اللّٰهِ، وَعاهَدْتُ اللّٰهَ وَمَلائِکَتَهُ وَکُتُبَهُ وَرُسُلَهُ وَأَنْبِیاءَهُ وَالْأَئِمَّهَ الْمَعْصُومِینَ عَلَیْهِمُ السَّلامُ عَلَىٰ أَنَّی إِنْ کُنْتُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّهِ وَالشَّفاعَهِ وَأُذِنَ لِی بِأَنْ أَدْخُلَ الْجَنَّهَ لَاأَدْخُلُها إِلّا وَأَنْتَ مَعِی. در راه خدا برادرت شدم و در راه خدا دوست با صفایت گشتم و در راه خدا با تو دست دادم و با خدا و فرشتگان و کتاب‌هایش و رسولان و پیامبرانش و امامان معصوم (درود بر آنان) عهد کردم، بر اینکه اگر از اهل بهشت و شفاعت بودم و به من اجازه داده شد که وارد بهشت شوم، به بهشت وارد نشوم مگر اینکه تو هم با من باشی. آنگاه برادر مؤمن بگوید: قَبِلْتُ پذیرفتم سپس بگوید: أَسْقَطْتُ عَنْکَ جَمِیعَ حُقُوقِ الْأُخُوَّهِ مَا خَلَا الشَّفاعَهَ وَالدُّعاءَ وَالزِّیارَهَ. همه حقوق برادری را از تو ساقط کردم، به جز شفاعت و دعا و زیارت. فیض کاشانی در کتاب «خلاصه الاذکار» صیغه اُخُوَّت را قریب به همین صورت ذکر کرده، آنگاه فرموده: طرف مقابل قبول کند برای خود یا موکل خود به لفظی که دلالت بر قبول نماید، سپس از یکدیگر جمیع حقوق برادری را جز دعا و زیارت ساقط کنند.
صیغه عقد اخوت بین خانم‌ها
یکی از مسائلی که درباره عقد اخوت مطرح می‌شود این است که آیا زنان نمی‌توانند با همدیگر خواهرخوانده شوند؟ چون خیلی‌ها با توجه به‌نام این عقد تصور می‌کنند فقط مردان حق برادرخواندگی دارند. استفاده از واژه مذکر هم به‌خاطر منحصر شدن این عقد برای مردان نیست بلکه در زبان عربی آنچه را می‌خواهند عمومیت بدهند و به تمامی مردم سرایت دهند مذکر می‌آورند. بنابراین طبق سنت اسلامی خانم‌ها نیز می‌توانند با هم خواهرخوانده شوند. در کتاب «الغدیر» علامه امینی نیز آمده که پیامبرصلی الله علیه میان حضرت فاطمه(سلام الله عِلِیها) و همسرش (ام‌سلمه) این عقد را جاری کرده بود. در‌واقع تمامی حقوقی که در عقد اخوت بین مردان ایجاد می‌شود، در میان خانم‌ها هم ایجاد می‌شود و هیچ تفاوتی در این میان بین زن و مرد وجود ندارد. البته لازم به‌ذکر است که عقد اخوت فقط و فقط میان دو همجنس می‌تواند برقرار شود. البته در خصوص جاری کردن عقد اخوت میان خانم‌ها علما نظرات مختلفی دارند. بعضی این عقد را مختص مردان می‌دانند و برخی دیگر گفته‌اند که این عقد بین دو خانم رجائا باید خوانده شود. به‌دلیل نظرات مختلف در این خصوص بهتر است مکلفین به حکم مرجع خود مراجعه کنند.