حرم زینب بنت علی

حرم حضرت زینب (س) در جنوب دمشق پایتخت سوریه واقع شده است. به منطقه‎ای که حرم حضرت زینب(س) در آن قرار دارد شهرک السیدة زینب گفته می‌شود که در نزد ایرانیان به زینبیه مشهور است. یکی از زیارتگاه‌های بسیار مهم و مورد توجه همه مذاهب اسلامی در دمشق، مرقد و آرامگاه زینب کبری، دختر امیرالمومنین(ع) است که همواره خیل مشتاقان و ارادتمندان این بانوی فداکار و بزرگوار از سرزمین‌های اسلامی به ویژه ایران، برای زیارت قبر عقیله بنی‌هاشم عازم این سرزمین هستند.

حرم حضرت زینب(س)

اقوال در مورد مدفن حضرت زینب(س)

در مورد محل دفن حضرت زینب سه دیدگاه وجود دارد:

بر اساس نظریه مشهور مدفن ایشان در شام و در جنوب شهر دمشق است.

برخی از مورخین مقبره وی را در مصر دانسته‌اند که اکنون این محل در منطقه سیدة الزینب قاهره با عنوان مقام السیدة زینب مشهور است.

دیدگاه سومی نیز وجود دارد که قبرستان بقیع در مدینه را محل دفن حضرت زینب (س) می‌داند. سید محسن امین این دیدگاه را پذیرفته و دلائلی را در رد دو قول نخست ارائه کرده است.

تولد حضرت زینب(س)

حضرت زینب کبری(س) در سال ششم هجری -پس از صلح حدیبیه - و دو سال بعد از تولد حسین بن علی(ع) پا به عرصه وجود گذاشت، محیطی که آن بانوی دلسوز در آن رشد کرد مهبط جبرئیل امین و جایگاه وحی سرمدی بود و روزی که خداوند به رسولش فرمان داد تا تمامی درهایی را که به مسجدالنبی(ص) باز می‌شدند مسدود کند، زادگاه او را مستثنی ساخت.

مادرش پاره تن رسول الله، پدرش بهترین صحابه و نخستین مرد مسلمان در اسلام و خاندان او افضل خاندان عالم بود که خداوند متعال رجس و پلیدی را از آنان دور کرده و تحت (کسا) رسولش، در ظل حمایت خویش وارد ساخته بود.

تاریخچه حرم

بر اساس پژوهش‎های انجام شده تا قرن پنجم هجری منبعی وجود ندارد که نشان دهد در محل دفن حضرت زینب(س) مقبره و گنبدی ایجاد شده باشد. تنها منبعی به وجود زیارتگاه در محل کنونی در قرن دوم هجری اشاره داشته‎‌اند. بر اساس این گزارش یکی از زنان منسوب به خاندان علوی به نام سیده نفیسه بنت حسن الانور از نوادگان علی بن ابیطالب(ع) در سال ۱۹۳ق در منطقه راویه دمشق به زیارتگاه حضرت زینب رفته است.

پس از این تاریخ گزارشی مربوط به سال ۵۰۰ق وجود دارد که در آن آمده است فردی از اهالی حلب در سال ۵۰۰ق در محل زیارتگاه حرم حضرت زینب مسجدی بنا کرده است.

اما از قرن هفتم به بعد در این زیارتگاه گنبد و بارگاه ساخته شده است. بر همین اساس ابن‌جبیر(متوفای ۶۱۴ق)٬ جهانگرد معروف جهان اسلام زمانی‌که به دمشق سفر کرده از منطقه راویه موقعیت فعلی حرم نیز عبور کرده است. وی در گزارش خود نام صاحب مزار را ام کلثوم دختر امام علی(ع) دانسته است.

البته این احتمال وجود دارد که منظور ابن جبیر دختر دوم امام علی(ع) یعنی زینب صغری باشد نه حضرت زینب(س) که به زینب کبری معروف است.

ابن جبیر در گزارش خود به وجود بارگاه حضرت زینب(س) در روستای راویه در یک فرسخی شهر دمشق اشاره کرده است و گفته: مسجد بزرگی بر آن بنا شده و خانه‏‌هایی بیرون آن است و دارای موقوفاتی است، مردم این مناطق آن را قبر ام‏‌کلثوم می‏‌شناسند. او در نهایت آورده است که در آنجا اقامت کرده و به زیارت حرم حضرت زینب(س) رفته است.

ابوبکر هروی متوفای ۶۱۱ق نیز حرم حضرت زینب(س) را زیارت کرده و گزارشی در این زمینه داده است.

مشخصات حرم حضرت زینب(س)

حرم حضرت زینب(س) در جنوب دمشق و در منطقه‎‌ای به نام السیده زینب واقع شده است. این منطقه جزء استان ریف دمشق محسوب می‎‌شود.

بنای حرم شامل صحن وسیعی با پلان مربع است که حرم در میان آن قرار گرفته است و دارای گنبد و دو گلدسته مرتفع می‌باشد. گلدسته‌ها و دیوارهای صحن و رواق‌های آن توسط هنرمندان ایرانی کاشی‌کاری شده و سقف و دیوارهای حرم نیز از داخل آینه‌کاری و گنبد نیز از بیرون طلاکاری شده است.

در ضلع شرقی صحن، ساختمان مصلای زینبیه با صحن کوچکی ساخته شده است و در آن نمازهای جماعت یومیه و نماز جمعه و مراسم ویژه مناسبت‌های مذهبی برگزار می‌شود. صحن جدیدی نیز اخیراً در ضلع شمالی آستانه مقدسه ساخته شده است.

در محدوده حرم حضرت زینب (س) و قبرستان‌های اطراف آن، چند تن از علما و مشاهیر شیعه مدفونند. از جمله در راهروی ورودی غربی صحن آستانه، قبر سید محسن امین عاملی و نیز قبر سید حسین یوسف مکی عاملی، از علمای شیعه در شام قرار دارد. در قبرستان واقع در شمال حرم نیز قبر دکتر علی شریعتی و در قبرستان دیگری در جنوب حرم، مقبره سید مصطفی جمال‌الدین، شاعر معاصر عراقی قرار دارد.

حرم و تروریست‌های تکفیری

با شروع بحران در سوریه و افزایش اقدامات گروه‌های تروریستی تکفیری در این کشور پس از سال ۲۰۱۲ میلادی، حرم حضرت زینب(س) بارها توسط این گروه‌ها مورد حمله انتحاری و خمپاره‌ای قرار گرفته است.

حملات تروریستی از سال ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۴ منجر به آسیب دیدگی بخش‎هایی از حرم از جمله گنبد، صحن و درهای اصلی حرم شده است. بخشی از این حملات نیز در مناطق اطراف حرم اتفاق افتاده است که منجر به شهادت برخی از زائران و ساکنان اطراف حرم شده است.

پس از انتشار گسترده تروریست‌های تکفیری در سوریه و تصرف مناطق مختلف این کشور توسط آنان، اماکن زیارتی بسیاری در مناطق تحت سیطره گروه‌های تکفیری به دست عوامل آنان تخریب شد. در این میان حرم حضرت زینب (س) به صورت متعدد مورد حمله خمپاره‌ای و عملیات انتحاری تروریست‌های تکفیری قرار گرفت.

تروریست‌های تکفیری بارها تا نزدیکی حرم حضرت زینب(س) پیشروی کرده بودند اما با مقاومت شیعیان و ساکنین منطقه مواجه شدند. به دنبال تهدید تروریست‌های تکفیری به تخریب حرم‌‎های اهل بیت به ویژه حرم حضرت زینب(س)، گروه‌‎های زیادی از شیعیان سوریه و کشورهای دیگر به ویژه ایران، عراق، لبنان و افغانستان برای دفاع از حرم‎‌های اهل بیت(ع) و اماکن زیارتی در برابر گروه‎‌های تکفیری عازم سوریه شدند.

گردان ابوالفضل العباس که بعدها به تیپ ارتقا یافت شامل رزمندگان عراقی و لبنانی بود. تیپ فاطمیون که بعدها به لشکر ارتقا یافت متشکل از شیعیان افغانستان است که با هدف دفاع از اماکن مقدس به سوریه اعزام شدند.

گروه‎‌های مختلفی نیز از ایران برای دفاع از حرم به سوریه اعزام شدند که در میان آنان فرماندهان نظامی نیز حضور داشتند.

بازسازی حرم پس از حملات گروه‌های تروریستی

به دنبال افزایش حملات انتحاری و خمپاره‌ای گروه‌های تکفیری به حرم حضرت زینب(س) بخش‌هایی از گنبد، صحن‌ها و درهای حرم آسیب دید. این مسأله موجب شد تا ستاد بازسازی عتبات عالیات طرح ترمیم و بازسازی گنبد و درهای حرم که آسیب بیشتری دیده بود را در دستور کار خود قرار داده و به اجرا گذارد.
بر این اساس نقاط آسیب داده با طلاهایی که مردم خوزستان اهدا کرده بودند طلاکاری شده و ترمیم شد.

وفات

حضرت زینب کبری (علیهاالسلام) در فاجعه کربلا ده‌ها تن از بهترین و عزیزترین کسانش را از دست داد.

آن معصومه فداکار پس از چند روز توقف در دمشق، همراه سایر زنان اهل بیت(ع) و کاروان اسرای کربلا به مدینه بازگشت و در واقعه حره به سال ۶۲ هجری و یا سال قحطی مدینه، همراه عبدالله جعفر که در دمشق زمین‌هایی داشت به این شهر مهاجرت و در همان جا وفات یافت.