خاخام
(خاخام یا حاخام، عنوانی است مربوط به پیشوای مذهبی یهودیان.خاخام در فارسی و در کشورهای مسلمان به معنی ربی است. استفاده از خاخام به جای ربی به این دلیل است که با «رب» به معنی پروردگار اشتباه نشود. اما خاخام در اصل واژه‌ای عبری و هم‌ریشه با «حکیم» در عربی است و به کسی گفته می‌شود که دانش کاملی از تورات دارد.در دین یهود، ربی (که در فارسی به خاخام معروف است) یعنی معلم تورات. این واژه از واژه عبری رابی یعنی «آقای من» اقتباس شده است. رابی در آغاز در دوره فریسیان و تلمود، زمانی که معلمین آموزش دیده نوشته های یهودیت و قوانین آن را جاودانی ساختند، براه افتاد. در سده های اخیر وظیفه ی رابی افزوده شده است و علاوه بر آموزش تورات وظیفه برپایی آیین های یهودی در کنیسه و مراسم های دینی را نیز برعهده دارد. با استفاده از:[۱]
پیشینه
از دوره وجود سنهدرین( انجمن، دادگاه و شورای عالی یهودیان) واژه حاخام در متون یهودی یافت می‌شود. به‌طور کامل مشخص نیست که وظیفه خاخام دقیقاً در آن زمان چه بوده‌است ولیکن خاخام فردی بوده‌است که سئوال های شرعی را پاسخ می‌داده است. بعضی متون یهودی به این مساله اشاره می‌کنند که احتمالاً خاخام رئیس مدرسه شرعی یهودی، بیت هامیدراش بوده‌است.ویکتور فرانکل (روان پزشک مشهور اتریشی)، معتقد است که یوشع بن حنانیه اولین خاخام بوده‌است. یک متن یهودی از قرن چهارم میلادی در مورد اتیکت ورود حاخام به مجلس صحبت می‌کند. مشخص نیست که آیا حاخام در بابل در حضور راس جالوت وجود داشته‌است یا خیر. لغت حاخام در تلمود معمولاً به صورت جمع به شکل حاخامیم به کار می‌رود. معادل این کلمه در صورت استفاده از ربی به جای حاخام ربانان است.
در کشورهای اسلامی
یهودیان که می‌دانستند استفاده از لغت ربی در کشورهای اسلامی ممکن است به دلیل معنی در زبان عربی مشکل‌ساز شود از لغت حاخام به‌طور مترادف با لغت ربی استفاده می‌کردند. در امپراتوری عثمانی، ربی اعظم، خاخام‌باشی نام داشت.
در بین قرائیم
یهودیت قرائیم(کهن ترين فرقه هاي موجود يهوديت) که اعتقادی به نیاز به واسطه بین انسان و تورات ندارد و معتقد است هر فردی می‌تواند به فهم تورات بپردازد از لغت حاخام برای فردی که دانش زیادی در تورات داشته باشد استفاده می‌کند. در یهودیت قرائیم حاخام دارای قدرت خاصی نیست و مقام او تنها مقام مشاوره است.