محمد متولی شعراوی

محمد متولی الشعراوی

نام	محمد متولی الشعراوی
محل تولد	مصر
تولد	17 فوریه 1908
دین	اسلام
درگذشت	فوریه 1908

محمد متولی الشعراوی (1329 - 1419 ق) عالم دینی و وزیر سابق اوقاف مصر است. او را یکی از مشهورترین مفسران معانی قرآن کریم در عصر جدید می دانند. در جایی که او بر روی تفسیر قرآن کریم به روش های ساده و محاوره ای کار می کرد، که باعث شد تا بتواند به بخش بزرگتری از مسلمانان در سراسر جهان عرب دسترسی پیدا کند ، برخی او را امام وعاظ می نامیدند.

زندگی‌نامه

محمد متولی الشعراوی در 15 آوریل 1911 در روستای دقادوس در مصر به دنیا آمد و در یازده سالگی قرآن را حفظ کرد. در سال 1922 به مؤسسه زقازیق ابتدایی رفت و سپس در سال 1923 مدرک ابتدایی الأزهری را گرفت و وارد مؤسسه متوسطه الأزهری شد و علاقه‌اش به آنجا افزایش یافت. به شعر و ادبیات علاقه زیاد داشت. و در آن زمان دکتر محمد عبدالمنعم خفاقی و شاعر طاهر را در کنار وی داشت. و پروفسور خالد محمد خالد، دکتر احمد هیکل و دکتر حسن گاد ، آنچه را که می نوشتند به او نشان می دادند. این نقطه عطفی در زندگی شیخ الشعراوی بود، زمانی که پدرش می خواست در الازهر الشریف قاهره به او ملحق شود و شیخ الشعراوی دوست داشت در کنار برادرانش بماند تا زمین را زراعت کند، اما اصرار پدر او را وادار کرد تا او را به قاهره ببرد ، مخارجی را بپردازد و محل را برای اسکان آماده کند.او فقط شرط کرده است که پدرش مقداری کتاب در میراث و زبان و علوم قرآنی و تفاسیر و کتب احادیث شریف نبوی به عنوانی از او بخرد تا اینکه پدرش از بازگشت او به روستا راضی شود. اما پدرش در این ترفند هوشیار بود و هرچه از او خواسته بود خرید و به او گفت: پسرم می‌دانم که همه این کتاب‌ها برای تو تجویز نشده است، اما ترجیح دادم آنها را بخرم تا برایت تهیه کنم. شما می توانید از دانش استفاده کنید. این چیزی است که شیخ الشعراوی در دیدار خود با روزنامه نگار طارق حبیب بیان داشت. الشعراوی در سال 1937 میلادی به دانشکده زبان عربی رفت و مشغول نهضت ملی و جنبش الازهر شد و جنبش مقاومت در برابر اشغالگران انگلیسی در سال 1919 میلادی از الازهر الشریف و از الازهر آغاز شد. - ازهر، نشریاتی منتشر شد که نارضایتی مصری ها را از انگلیسی های اشغالگر بیان می کرد. او در مؤسسه زاقازیق دور از قلعه الازهر که در قاهره نبود، می رفت و سخنرانی می کرد که چند بار دستگیر شد و در آن زمان رئیس جمهور بود.

ازدواج

محمد متولی الشعراوی در دوران دبیرستان بر اساس میل پدرش که همسرش را برای او انتخاب کرده بود شیخ با انتخاب او موافقت کرد و ازدواج کرد که حاصل این ازدواج سه پسر و دو دختر شد.

فعالیت‌ها

او در سال 1940 فارغ التحصیل شد و در سال 1943 دیپلم بین المللی را با مجوز تدریس دریافت کرد. پس از فارغ التحصیلی، به موسسه مذهبی در طنطا منصوب شد، و سپس به موسسه مذهبی دیگری به نام زقازیق نقل مکان کرد و سپس به موسسه مذهبی در اسکندریه رفت. پس از یک دوره طولانی از تجربه، شیخ شعراوی جهت کار در 1950 به عربستان سعودی به‌عنوان استاد شریعت در دانشگاه ام القری رفت. شیخ الشعراوی ناگزیر به تدریس مبحث عقاید شد، شیخ الشعراوی توانست برتری خود را در تدریس این درس تا حد زیادی ثابت کند که مورد قدردانی همه در سال 1963 قرار گرفت.
سپس شیخ الشعراوی به الجزایر سفر کردرئیس هیئت الازهر آنجا بود و حدود هفت سال در الجزایر ماند و به تدریس پرداخت. وقتی شیخ الشعراوی به قاهره بازگشت مدتی به عنوان مدیر اوقاف فرمانداری غربیه منصوب شد، سپس کارگزار دعوت و اندیشه و سپس کارگزار الازهر شد و دوباره به عربستان بازگشت و در دانشگاه ملک عبدالعزیز به تدریس پرداخت . در نوامبر 1976، آقای ممدوح سالم ، نخست وزیر وقت ، اعضای کابینه خود را انتخاب کرد و شیخ الشعراوی را به سمت وزارت اوقاف و امور الازهر منصوب کرد. وی تا اکتبر 1978 در وزارت باقی ماند. او اولین کسی بود که تصمیم وزیری برای تأسیس اولین بانک اسلامی در مصر که بانک فیصل است صادر کرد، زیرا این یکی از اختیارات وزیر اقتصاد یا دارایی (دکتر حامد السایه در این دوره) است. او را تفویض کرد و مجلس خلق آن را تصویب کرد. در سال 1987 به عنوان عضو فرهنگستان زبان عربی انتخاب شد.

مسولیت‌ها

• او به عنوان معلم در مؤسسه طنطا ازهاری منصوب شد و در آنجا مشغول به کار شد، سپس به مؤسسه اسکندریه و سپس مؤسسه زاقازیق منتقل شد. • در سال 1950 برای کار در عربستان سعودی اعزام شد. او به عنوان معلم در دانشکده شریعت، دانشگاه ملک عبدالعزیز در جده کار می کرد. • وی در سال 1960 به عنوان کارگزار مؤسسه طنتا ازهاری منصوب شد. • منصوب به مدیر دعوت اسلامی وزارت اوقاف در سال 1961م. • وی در سال 1962 به عنوان ناظر علوم عربی در الازهر مقدس استخدام شد. • وی در سال 1964 میلادی به عنوان مدیر دفتر امام اعظم شیخ الازهر حسن مامون منصوب شد. • در سال 1966 به ریاست هیئت الازهر در الجزایر منصوب شد. • منصوب به عنوان استاد مدعو در دانشگاه ملک عبدالعزیز، دانشکده شریعت، مکه مکرمه، 1970 م. • در سال 1972 به عنوان رئیس بخش تحصیلات تکمیلی دانشگاه ملک عبدالعزیز منصوب شد. • وی در سال 1976 به عنوان وزیر اوقاف و امور الازهر در جمهوری عربی مصر منصوب شد. • در سال 1359 به عضویت مجتمع تحقیقات اسلامی منصوب شد. • او در سال 1980 به عضویت مجلس شورا در مصر انتخاب شد. • شیخ الازهر و چندین سمت در تعدادی از کشورهای اسلامی به او پیشنهاد شد، اما او نپذیرفت و تصمیم گرفت خود را وقف دعوت اسلامی کند.

پاسخ به مستشرقان

شیخ الشعراوی دیدگاه مستشرقانی را که قرآن کریم را به کذب آیات ناسازگار متهم می کردند، ناشی از ضعف زبانی آنان دانسته و هر بار با شرح سوره‌های قرآن، اتهامات آنان را رد و اصلاح می کرد.

استعداد شعری

شیخ الشعراوی زبان عربی را دوست می داشت و به شیوایی با سادگی در سبک و زیبایی در بیان شهرت داشت و شیخ سابقه‌ای طولانی در شعر داشت و شیخ با کلمات رسا و قوی از شعر در تفسیر آن بزرگوار نیز استفاده می کرد. قرآن و تبیین معانی آیات. او در شعری با عنوان سیر نور می گوید: أريحي السماح والإيثـار لك إرث يا طيبة الأنوار وجلال الجمال فيـك عريق لا حرمنا ما فيه من أسـرار تجتلي عندك البصائر معنى فوق طوق العيون والأبصار

شعر و معانی ابیات

شیخ الشعراوی در خاطرات خود که توسط روزنامه الاهرام منتشر شده است از رقابت اعضای انجمن ادبی در تبدیل معانی آیات به شعر می گوید. از جمله مواردی بود که اصحاب شیخ الشعراوی بیش از همه مورد تحسین قرار می‌دادند، تا جایی که با هزینه آنها چاپ و توزیع می‌شد. امام وعاظ می فرمایند و در میان ابیات شعری که به آن افتخار می کند آنچه را که در آن زمان در مورد معنای رزق و دید مردم گفتم. من گفته بودم:

تحرى إلى الرزق أسبابه

فإنـك تجـهل عنـوانه

ورزقـك يعرف عنوانك و چون شیخ که تفسیر این آیات را به ما می آموخت، این آیات را شنید، به من گفت: ای پسر، این داستانی دارد که ما در ادبیات داریم. از او پرسيدم: ماجرا چيست؟گفت: داستان شخصي به نام عروة بن عثينه. او در مدینه شاعر بود و اوضاع او را تنگ کرد، پس به یاد دوستی خود با هشام بن عبدالملک افتاد . روزهایی که قبل از خلیفه شدن امیر شهر بود. پس به شام رفت تا حال خود را به او عرضه کند تا از اندوهش آسوده شود. چون به او رسید، هشام را معذور کرد و داخل شد. پس هشام از او پرسید: حالت چطور است ای عروة؟ فرد: به خدا قسم اوضاع مرا تنگ کرده است. هشام به من گفت: مگر تو نیستی که گفتی:

لقد علمت وما الإشراق من خلقي أن الذي هـو رزقي سوف يأتيني هشام در ادامه پرسید: چه شد که به سوریه آمدی و از من پرسیدی؟ پس عروة خجالت کشید که به هشام گفت: خداوند از جانب من به تو جزای خیر بدهد یا امیرالمؤمنین. بعد اومد بیرون. پس از آن، هشام با خود قهر کرد، زیرا او یک سوراخ دکمه دل شکسته را پس داد. و مسئول خزانه های بیت المال حلقه هدایای بزرگی خواست و آن را بر شتران حمل کردند. توسط نگهبانان برای گرفتن یک حلقه در جاده انجام شد. و هرگاه به مرحله ای رسیدند به آنها گفته می شود: او اینجا بود و رفت. این کار با تمام مراحل تکرار شد تا اینکه نگهبانان به شهر رسیدند. ناخدای کاروان در زد و سوراخ دکمه ای را برای او باز کرد. و به او گفت: من فرستاده امیرالمؤمنین هشام هستم. عروة پاسخ داد: براي رسول اميرالمؤمنين (عليه السلام) چه كنم، در حالي كه او مرا طرد كرد و آنچه تو مي دانستي با من كرد؟ و سروان گارد گفت: صبر کن برادرم. امیر مؤمناناو می خواست هدایای گرانبهایی را به شما هدیه دهد و می ترسید که با آنها تنها بیرون بروید. دزدها شما را تعقیب می کنند و او به شما اجازه می دهد که به شهر برگردید و با ما برای شما هدایایی بفرستد. عروة پاسخ داد: قبول می کنم، ولی به امیرالمؤمنین بگو، خانه ای گفتم و دیگری را فراموش کردم. سروان نگهبان از او پرسید: چیست؟ عروه گفت:

أسعى له فيعنيني تطلبه ولو قعدت أتاني لا يعنيني این نشان می دهد - آنچه امام وعاظ می افزایند - بر اشتیاق اساتید ما برای شکوفا شدن استعداد هر انسانی و تامین سوخت تعالی برای او.

حرم ابراهیم

در سال 1954 ایده ای مطرح شد که حرم ابراهیم را از جای خود جابجا کنند و آن را پس بگیرند تا راهی را که دو فرقه تنگ کرده بودند و مانع حرکت طواف شده بود و روزی می شد باز کنند. قرار شده تا ملک سعود حرم را جابجا کند. در آن زمان شیخ الشعراوی به عنوان استاد در مدرسه شرعیه مکه مکرمه مشغول به کار بود و این موضوع را شنید و این موضوع را خلاف شرع دانست، لذا شروع به حرکت کرد و تماس گرفت. عده ای از علمای سعودی و مصری در مأموریت بودند، اما به او خبر دادند که کار تمام شده و بنای جدید ساخته شده است، لذا تلگرافی از پنج صفحه برای ملک سعود فرستاد و در آن موضوع را از نظر فقهی و فقهی مطرح کرد. تاریخ، و شیخ در استدلال خود چنین استنباط کرد که کسانی که به عمل رسول اکرم اعتراض کردند، طرف حق هستند، زیرا او رسول و قانونگذار است و آنچه را که هیچ کس ندارد، دارد و می تواند کارهای جدید و بی سابقه انجام دهد. او مقام عمر بن الخطاب را نیز استنباط کرده است .که پس از جابجایی حرم در اثر سیلابی که در زمان حکومتش رخ داد، مکان آن را تغییر نداد و در زمان رسول خدا (ص) به جای خود بازگرداند. بعد از اینکه تلگراف به ملک سعود رسید، علما جمع شدند و از آنها خواستند تلگراف شراوی را مطالعه کنند و با همه آنچه در تلگراف ذکر شده بود موافقت کردند، پادشاه تصمیم به عدم انتقال حرم صادر کرد و شاه دستور داد تلگراف الشراوی مطالعه شود. پیشنهادهایی برای گسترش جاده، جایی که شیخ پیشنهاد کرد که سنگ را در یک گنبد کوچک شیشه ای نشکن، به جای حرم قدیمی، که یک ساختمان بزرگ بود که دو جامعه را باریک می کرد، قرار دهند.

اندیشه‌های او در تفسیر قرآن

اولین حضور شیخ محمد متولی الشعراوی در تلویزیون مصر در سال 1973 میلادی. در برنامه «نور روی نور» با اجرای احمد فرج . مقدمه ای بر تفسیر، سپس به تفسیر سوره فاتحه پرداخت و در پایان سوره ممتحنه و ابتدای سوره صف به پایان رسید و مرگش مانع از تبیین کل قرآن شد . ذكر شده كه وي صوتي دارد كه حاوي تعبير جز عما (قسمت سي ام) است. محمد متولی الشعراوی در توضیح روش تفسیری خود می گوید: اندیشه من در مورد قرآن به معنای تفسیر قرآن نیست. بلکه هدایای نابی هستند. در یک آیه یا چند آیه به دل مؤمن می آید. و اگر قرآن قابل تفسیر بود، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم اولین کسی بود که آن را توضیح می داد . چون پایین آمد و به وجد آمد و رسید و دانست و کار کرد. و معجزات او ظاهر شد. اما رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به این بسنده کرد که میزان نیاز به عبادت را برای مردم روشن کند که احکام فریضه در قرآن کریم را برای آنها روشن کرد. "انجام و انجام نده...". وی در تفسیر خود بر عناصر متعددی تکیه کرده است که مهمترین آنها عبارتند از:

1. اللغة كمنطلق لفهم النص القرآني
2. محاولة الكشف عن فصاحة القرآن وسر نظمه
3. الإصلاح الاجتماعي
4. رد شبهات المستشرقين
5. يذكر أحيانا تجاربه الشخصية من واقع الحياة
6. المزاوجة بين العمق والبساطة وذلك من خلال اللهجة المصرية الدارجة
7. ضرب المثل وحسن تصويره
8. الاستطراد الموضوعي
9. النفس الصوفي
10. الأسلوب المنطقي الجدلي

در رسانه

داستان زندگی او در یک مجموعه تلویزیونی با عنوان امام واعظان در سال 2003 با بازی حسن یوسف و عفاف شعیب تصویربرداری شد. این اثر به بررسی زندگی‌نامه شیخ محمد متولی الشعراوی از بدو تولد در دقادوس، حفظ قرآن کریم در کتاب روستا و نبوغ او، پیوستن به مؤسسه مذهبی و تعالی در آن، سپس پیوستن به الازهر الشریف و سفر به عربستان و سپس بازگشت و انتصاب وی به عنوان مدیر دفتر شیخ الازهر و شهرت وی در جهان به عنوان مبلغ اسلامی از طریق اندیشه های او در تفسیر قرآن و سپس وزارت اوقاف را بر عهده گرفت. . رویدادها تا پایان قسمت ها با مرگ دانشمند ارجمند ادامه دارد.

کتاب‌ها

شیخ الشعراوی کتابهای متعددی دارد که تعدادی از علاقه مندان او جمع آوری و برای چاپ آماده کرده اند.

• خواطر الشعراوي
• المنتخب في تفسير القرآن الكريم
• خواطر قرآنية
• معجزة القرآن
• من فيض القرآن
• نظرات في القرآن
• الإسراء والمعراج
• الأدلة المادية على وجود الله
• الإسلام والفكر المعاصر
• الإنسان الكامل محمد صلى الله عليه وسلم
• الأحاديث القدسية
• الآيات الكونية ودلالتها على وجود الله تعالى
• البعث والميزان والجزاء
• التوبة
• الجنة وعد الصدق
• الجهاد في الإسلام
• أضواء حول اسم الله الأعظم
• الحج الأكبر - حكم أسرار عبادات
• الحج المبرور
• الحسد
• الحصن الحصين
• الحياة والموت
• الخير والشر
• السحر
• السحر والحسد
• السيرة النبوية
• الشورى والتشريع في الإسلام
• الشيطان والإنسان
• الصلاة وأركان الإسلام
• الطريق إلى الله
• الظلم والظالمون
• المعجزة الكبرى
• أسماء الله الحسنى
• أسئلة حرجة وأجوبة صريحة
• الفتاوى
• الفضيلة والرذيلة
• الفقه الإسلامي الميسر وأدلته الشرعية
• القضاء والقدر
• الله والنفس البشرية
• المرأة في القرآن الكريم
• المرأة كما أرادها الله
• النصائح الذهبية للمرأة العصرية
• الإسلام والمرأة، عقيدة ومنهج
• فقه المرأة المسلمة
• الغارة على الحجاب
• الوصايا
• إنكار الشفاعة
• أحكام الصلاة
• أنت تسأل والإسلام يجيب
• الغيب
• بين الفضيلة والرذيلة
• جامع البيان في العبادات والأحكام
• حفاوة المسلمين بميلاد خير المرسلين
• عداوة الشيطان للإنسان
• عذاب النار وأهوال يوم القيامة
• على مائدة الفكر الإسلامي
• قصص الأنبياء
• قضايا العصر
• لبيك اللهم لبيك
• نهاية العالم
• هذا ديننا
• هذا هو الإسلام
• وصايا الرسول
• يوم القيامة
• عقيدة المسلم
• أسرار بسم الله الرحمن الرحيم

جوایز دریافت شده

• امام الشعراوی قبل از انتصاب به عنوان وزیر اوقاف و امور الازهر به مناسبت رسیدن به سن بازنشستگی در 25 فروردین 1355 نشان درجه یک به وی اعطا شد. • وی در سالهای 1983 و 1988 نشان درجه یک جمهوری و مدال روز واعظ را دریافت کرد. • وی دکترای افتخاری ادبیات را از دانشگاه منصوره و منوفیه دریافت کرد • اتحادیه جهانی مسلمین در مکه او را به عنوان عضوی از هیئت مؤسس کنفرانس اعجاز علمی در قرآن کریم و سنت نبوی که توسط اتحادیه سازماندهی می‌شود، برگزید و به وی سپرد تا داورانی را که به نظر او در زمینه‌های مختلف حقوقی می‌داند معرفی کند. و رشته های علمی برای ارزیابی تحقیقات ارائه شده به کنفرانس. • فرمانداری دکاهلیه او را به شخصیت جشنواره فرهنگی سال 1989 تبدیل کرد که هر ساله برای تجلیل از یکی از فرزندان برجسته خود برگزار می کند. در سطح بین المللی و جوایز مالی هنگفتی به او اختصاص یافت. • جایزه بین المللی قرآن کریم دبی در اولین جلسه خود در سال 1418 هجری قمری مطابق با سال 1998 میلادی او را به عنوان شخصیت اسلامی سال برگزید.

منبع

محمد الجوادي، "الأزهر الشريف والإصلاح الاجتماعي والمجتمعي"، طبعة 2015، 191 صفحة، دار الكلمة للنشر والتوزيع.