جاحظ

نویسنده این صفحه در حال ویرایش عمیق است.

یکی از نویسندگان مداخل ویکی وحدت مشغول ویرایش در این صفحه می باشد. این علامت در اینجا درج گردیده تا نمایانگر لزوم باقی گذاشتن صفحه در حال خود است. لطفا تا زمانی که این علامت را نویسنده کنونی بر نداشته است، از ویرایش این صفحه خودداری نمائید.
آخرین مرتبه این صفحه در تاریخ زیر تغییر یافته است: ۱۰:۴۴، ۲۷ نوامبر ۲۰۲۱؛

نام	جاحظ
نام کامل	أبو عثمان عمرو بن بحر بن محبوب الكنانی اللیثی البصری
نام‎های دیگر	جاحظ•ابوعثمان عمرو بن بحر•جاحظ البصری•عمرو بن بحر الجاحظ•ابی‌عثمان عمرو بن بحر بن محبوب
کنیه	ابوعمران
نام پدر	بحر
متولد	146،150 و 160ق
محل تولد	بصره
اساتید	ابوعبیده•اصمعى•ابوزید انصارى•ابوزید انصارى•نظّام
برخی آثار	شرح علی المائة كلمة لأمیرالمومنین علی بن أبی‌طالب علیه‌السلام (ابن میثم - عبدالوهاب -وطواط)•رسائل الجاحظ•البخلاء•البرصان و العرجان و العمیان و الحولان•البغال
رحلت	255 یا 256ق

جاحظ، ابوعثمان عمر و بن بحر، متكلم و ادیب معتزلی و نویسنده بر تألیف قرن سوم از اهالی بصره. وی در جوانی در بغداد و مدتی نیز در سامرا اقامت كرد و سپس به بصره بازگشت. جاحظ چهره‌ای زشت با چشمانی برآمده داشت و به همین مناسبت، جاحظ (چشم برآمده) و حدقی لقب گرفت ابوعبیده، اصمعی و ابوزید انصاری در لغت و ادبیات از استادان او بودند. نحو را از اخفش و كلام را از نظّام آموخت.

وی از طریق علمای كلام و همنشینی با حنین بن اسحاق و سلمویه با فرهنگ یونانی آشنا شد و با مطالعة كتاب‌های ابن‌مقفع در فرهنگ و ادب ایران مهارت یافت. جاحظ عالمی متخصص به معنای امروزی نبود، بلكه دایرة‌المعارف نویسی بود كه به تمام علوم زمانش نظر داشت. موضوعات تألیفات او بسیار متنوع است، ادبیات، ادبیات عامه، كلام، سیاست و بعضی شاخه‌های علوم طبیعی. اما آن‌چه كتاب‌های او را ممتاز می‌سازد، شیوة ادبی بارز وی در نگارش، اطلاع او از زندگی اجتماعی و شناخت سرشت و اخلاق مردم است.البیان و التبیین از مهم‌ترین كتاب‌های اوست. ابن‌خلدون آن را یكی از چهار كتاب اصول فن ادب و از اركان آن معرفی كرده است. الحیوان نیز دیگر كتاب با ارزش اوست. فرقه‌ای به نام جاحظیه (از فِرَق معتزله)، از پیروان خاص اویند.

جد جاحظ

جدّش زنگی و شتربان و از موالی بنی کِنانه بود.

تاریخ ولادت

در باره تاریخ ولادت جاحظ اختلاف نظر هست؛ عده ای، به نقل خود وی، او را هم سن ابونواس (۱۴۶ـ ۱۹۸) و حتی بزرگ تر از او و عده ای او را متولد ۱۵۰ و برخی متولد حدود سال ۱۶۰ دانسته اند.

چهره جاحظ

او چهره ای زشت با چشمانی برآمده داشت و به همین مناسبت، جاحظ (چشم برآمده) و حَدَقی لقب گرفت. وی در بصره با فروش نان و ماهی ، امرار معاش می‌کرد. در آن زمان مُوَیْس بن عِمران، یکی از تاجران بصره، از وی حمایت می‌کرد.

دیدگاه جاحظ

جاحظ، ادیب سخندان و سخن شناس معروف كه از نوابغ ادب است و در قرن سوّم هجری می زیسته است و كتاب البیان و التبیین وی یكی از اركان چهارگانه ادب به شمار آمده است، مكرّر در كتاب خویش ستایش و اعجاب فوق العاده خود را نسبت به سخنان علی (ع) اظهار می دارد.

ایشان در همان جلد اوّل، این جمله معروف را از علی (ع) نقل می كند كه حضرت فرمودند: قیمه كلّ امرء ما یحسنه ارزش هر كس همان است كه می داند، آن گاه بیش از نیم صحفه این جمله را ستایش می كند و می گوید: در همه كتاب ما، اگر جز این جمله نبود، كافی بلكه كفایت بود، بهترین سخن آن است كه كم آن،تو را از بسیارش، بی نیاز كند، و معنی در لفظ پنهان نشده باشد بلكه ظاهر و نمودار باشد، آن گاه می گوید: «كان الله عزّ و جلّ قد البسه من الجلاله و غشاه من نور الحكمه علی حسب نیّه صاحبه و تقوا قائله» گویا خداوند جامه‌ای ازجلالت و پرده ای از نور حكمت متناسب با نیّت پاك و تقوای گوینده اش، بر این جمله كوتاه پوشانده است.