احیاء علوم الدین (کتاب)

نسخهٔ تاریخ ‏۳ ژانویهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۲۴ توسط Javadi (بحث | مشارکت‌ها) (افزودن تصویر)

کتاب احیاء علوم‌الدین مشهور به احیاء العلوم از آثار شناخته‌شدهٔ ابوحامد محمد غزالی است که به زبان عربی نوشته شده. این کتاب که محتوای دینی، اخلاقی و عرفانی دارد همواره مورد توجه عالمان شیعه و سنی بوده‌است. غزالی احیاء علوم الدین را پس از کناره‌گیری از تدریس در مدرسهٔ نظامیه و در دوره‌ای که در شام و قدس و حجاز اقامت داشت نوشته‌است (حدود سال ۴۹۲ هجری قمری).

Ambox clock.svg


نویسنده این صفحه در حال ویرایش عمیق است.

یکی از نویسندگان مداخل ویکی وحدت مشغول ویرایش در این صفحه می باشد. این علامت در اینجا درج گردیده تا نمایانگر لزوم باقی گذاشتن صفحه در حال خود است. لطفا تا زمانی که این علامت را نویسنده کنونی بر نداشته است، از ویرایش این صفحه خودداری نمائید.
آخرین مرتبه این صفحه در تاریخ زیر تغییر یافته است: ۱۱:۲۴، ۳ ژانویه ۲۰۲۲؛


کتاب احیاء علوم الدین
کتاب احیاء علوم الدین
نام نويسنده غزالی
موضوع اسلام ـ عرفانی
زبان کتاب عربى‌
ناشر مكتبة العبيكان
سال نشر 1413ق / 1993م
تعداد جلد تک جلدی
تعداد صفحات 220 صفحه
مکان چاپ عربستان ـ ریاض

انگیزهٔ نوشتن کتاب

"به تحقیق می‌دانم و سوگند بر زبان می رانم که اصرار تو بر انکار حقیقت دین موجبی نیست، مگر آن بیماری که بسیاری از مردمان این روزگار را دامن گیر شده و جمهور خلق بدان مفتون گشته‌اند. سپردن راه آخرت با نشیب و فرازش در غایت دشواری است، زیرا راهبران جهان آخرت عالمانی توانند بود که وارثان پیامبران باشند، عالمانی که اکنون روزگار از وجودشان خالی گشته و جایشان عالمانی جای گرفته اند که معروف را منکر و منکر را معروف می شمارند. بدین سبب علم دین مندرس شده و آثار یقین ناپیدا گشته است."[۱]

موافقان و مخالفان

• در طول تاریخ اسلام کمتر کتابی به اندازه احیاء امام محمد غزالی مورد قبول و در عین حال انکار مسلمانان قرار گرفته‌است، زیرا این کتاب در زمان حیات مولفش در شرق و غرب جهان اسلام از خراسان تا اندلس منتشر شده و از سوی موافقان و مخالفان مورد ستایش و نکوهش بسیار قرار گرفته‌است. اهمیت کتاب احیاء به حدی است که حتی گفته می‌شود الهام بخش مولانا جلال الدین در سرودن مثنوی معنوی بوده‌است. • به روزگار فرمان روایی علی بن یوسف بن تاشفین (حدود ۵۰۲ هجری قمری) این کتاب به مغرب و اندلس رسید و با مخالفت و در عین حال جانبداری گروهی از فقهای آن سرزمین مواجه گردید. مخالفان تمام نسخه‌های کتاب را گِرد آوردند و در صحن مسجد قرطبه انباشتند و آتش زدند.[۲]

موضوع و عناوین

• فصل اول (ربع عبادات): این فصل در رابطه با پرستش و نماز، اسرار الزکات، روزه، حج، آداب تلاوت قرآن، اذکار و دعوات و کتاب ترتیب الاوراد است. • فصل دوم (ربع عادات): در رابطه با آداب و رسوم اجتماعی از قبیل آداب خوردن، کسب و کار، حلال و حرام، نکاح، آداب برادری و اخوت، عزلت، سفر، امر به معروف و نهی از منکر، آداب السماع و الوجد، معیشت و اخلاق النبوه. • فصل سوم (ربع مُهلکات): کتاب شرح عجائب قلب، ریاضت نفس، شهوت‌ها، آفات زبان، در مذمت غضب و حِقد و حسد، مذمت دنیا، مذمت بخل و حب مال، مذمت جاه و ریاء، مذمت کبر و عُجب و غرور. • فصل چهارم (ربع مُنجیات؛ آنچه مایه رستگاری است): کتاب توبه، صبر و شکر، خوف و رجاء، فقر و زهد، توحید و توکل، محبت و شوق و انس و رضا، نیت و اخلاص و صدق، مراقبه و محاسبه، کتاب الفکر، کتاب ذکر الموت و مابعده. برای مشاهده شرح موضوع کتاب به انگلیسی که بر اساس نوشته W. Montgomery Watt آورده شده است، به پیوند به بیرون در آدرس زیر مراجعه شود.[۳]

شرح و خلاصه نویسی

بزرگ‌ترین شرحی که بر احیاء نوشته شده اثر زبیدی است که بیش از سه بار در کشورهای عربی زبان چاپ شده‌است. همچنین کتاب هشت جلدی معروف احیاء الاحیاء یا تهذیب الاحیاء (با نام کامل المحجه البیضاء فی احیاء الاحیاء) به همت فقیه شیعه اثناعشری، ملامحسن فیض کاشانی در قرن یازدهم هجری قمری نوشته شده‌است. ملا محسن فیض کاشانی که محدث، عارف و فیلسوف شیعی است در نیمه دوم سده یازدهم هجری احیاء علوم‌الدین را بازنویسی کرده و در تفسیر خود احادیث شیعه را برای مطالب مرتبط با بحث می‌آورد. کتاب وی بارها در ایران و عراق و لبنان به طبع رسیده‌است.[۴] کتاب کیمیای سعادت خلاصه‌ای از احیاء است که غزالی آن را در اواخر قرن پنجم هجری قمری نوشته است.

ترجمه فارسی

ترجمه فارسی کتاب احیاء که کهن‌ترین ترجمه این کتاب است، به نام کتاب احیای علوم دین، و توسط موید الدین محمد خوارزمی در حدود ۱۵۰ سال پس از تاَلیف یعنی در سال ۶۲۰ هجری قمری در دهلی انجام شده‌است. بنا به گفته خودش او سال‌ها کتاب احیاء را به شاگردانش در لاهور و دهلی درس می داده است.

منابع

1. ↑ غزالی، محمد بن محمد، احیاء علوم الدین، ترجمه موید الدین محمد خوارزمی، به کوشش حسین خدیو جم، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۵۱ قسمت مقدمه 2. ↑ همان 3. ↑ دانشنامه ایرانیکا[پیوند مرده] 4. ↑ شیخ آقابزرگ تهرانی. الذریعه. حرف الف و ت. • غزالی، محمد بن محمد، احیاء علوم الدین، ترجمه موید الدین محمد خوارزمی، به کوشش حسین خدیو جم، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۵۱ • زرین کوب، عبدالحسین، فرار از مدرسه (دربارهٔ زندگی و اندیشه امام محمد غزالی)، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۵ • خدیو جم، حسین، مقدمه ربع مُنجیات، چاپ دوم، ۱۳۷۷ • مولفات الغزالی، عبدالرحمن بدوی، چاپ قاهره، ۱۹۶۰ إحياء علوم الدين، کتابى جامع در معارف اسلامى و عرفانى، به عربى، اثر امام محمد غزالى طوسى (450 - 505)، عالم و متفكر بزرگ اسلامى است. اين کتاب، شامل چهار بخش(ربع) است: ربع عبادات، ربع عادات، ربع مهلكات، ربع منجيات. گزارش محتوا با اينكه گذشت نه قرن، ما را از هم جدا مى‌كند و نيز با وجود تلاش‌هاى جديد و معاصرى كه برای معرفى اسلام صورت مى‌گيرد، با این حال، «احياء العلوم» تنها کتابى است كه تقريبا همه علوم مسلمانان را به‌صورت متداخل؛ نه به‌صورت مجزا و منفصل در بر دارد و یک اسلام تام الاصول غير ناقص را به تصویر مى‌كشد و به هيچ گروه يا فرقه‌اى گرايش ندارد و در هيچ‌یک از حوزه‌هاى علوم اسلامى نيز اسير و محبوس نيست؛ با آنكه غزالى، در عقايد، اشعرى و در فروع، شافعى و در بينش، صوفى بود. ربع عبادات، درباره آداب و دقايق سنن و اسرار معانى عبادات است كه عالم عامل را از دانستن آن گريزى نيست. این ربع، خود، از ده کتاب تشكيل شده است كه نخستين آنها، «کتاب العلم» است. به قول مؤلف، سبب آغاز كردن کتاب با این مبحث، آن است كه علم، مهم‌ترين هدف برای امور كشفى است كه با آموختن آن بنا به فرموده رسول اكرم(ص)، خداوند متعال بندگى (عبادت) مى‌شود. ديگر کتاب‌هاى ربع نخست به این شرحند: قواعد العقايد، اسرار طهارت، اسرار نماز، اسرار زكات، اسرار روزه، اسرار حج، آداب تلاوت قرآن، اذكار و دعاها، ترتيب اوراد در اوقات. ربع عادات، شامل ده کتاب به شرح زير است: آداب خوردن، آداب ازدواج، احكام كسب، حلال و حرام، آداب صحبت و معاشرت با اصناف خلق، گوشه‌گيرى، آداب سفر، سماع و وجد، امر به معروف و نهى از منكر، آداب معيشت و اخلاق نبوت. ربع مهلكات، درباره صفات ناپسندى است كه برای زدودن و پاک كردن نفس و دل از آنها، آيات قرآنى نازل شده است. غزالى حد و حقيقت هر یک از این خلقيات و اسباب پديد آمدن آنها را شرح داده و آفات آنها و نشانه‌هایى را كه بدان شناخته مى‌شوند و روش‌هاى درمانى آنها را يادآور شده است. این ربع، شامل ده کتاب به شرح زير است: شرح شگفتى‌هاى دل، رياضت نفس، آفات دو شهوت شكم و فرج، آفات زبان، آفات غضب، حقد و حسد، ذم دنيا، نكوهش مال و بخل، ذم جاه و ريا، نكوهش كبر و عجب و غرور. ربع منجيات، درباره صفات پسنديده‌اى است كه موجب تقرب به خداوند مى‌شود. غزالى، علاوه بر بيان حد و حقيقت هر صفت، اسباب و نشانه‌ها و فضيلت آن را نيز يادآور شده است. غزالى، در نگارش این اثر، از دو کتاب «الرسالة القشيرية» و «قوت القلوب» تأثير پذيرفته است. «إحياء علوم الدين» از گران‌قدرترين کتاب‌هاى اسلامى در شناخت حلال و حرام است كه ظاهر و باطن احكام را به هم آمیخته و مشتمل است بر شريعت و طريقت و حقيقت. در طرح مطالب هر کتاب، غزالى، ابتدا، به آيات و احاديث و اخبار و آثار استشهاد مى‌كند، سپس با پروردن معانى آنها به بيان و زبانى ساده و روشن، به شرح و بسط و ارائه آراى خود مى‌پردازد. برخى، این کتاب را نقد كرده‌اند و مناقشه‌هاى بسيارى درباره آن صورت گرفته است؛ از جمله كسانى كه سخت بر غزالى و کتابش خرده گرفته‌اند، مى‌توان ابن جوزى و ابن صلاح و مارزى را نام برد. گذشته از نقد برخى مباحث عقلى و كلامى کتاب در باب اعتقادات، بيشترين اشكالى كه بر این کتاب وارد شده، وجود احاديث ضعيف در آن است. در حقيقت، غزالى، چندان درايتى در علم حديث نداشته و از شيخى حديث نشينده است. ديگر اينكه غزالى، به دليل گرايش شديد به تصوف و حسن ظن فراوان به مشايخ صوفيه، گاه گفتار آنان را، بدون تحقيق و بررسى و اغلب، با عين عبارات نقل كرده است.

پانویس