المطالب العالیة من العلم الالهی (کتاب)
المطالب العالیة من العلم الإلهی یکى از مهم‌ترین آثار کلامى فخر رازی، بلکه اشاعره محسوب مى‌شود. مؤلف از مباحث کلامى و فلسفى آنچه را که حول عقائد بوده، در این کتاب جمع کرده است. او موضوع کتاب خود را ذات خداوند و صفات بارى تعالى قرار مى‌دهد.
اما در مورد نبوت و معاد قائل است، هر کس که به وجود خداوند معتقد باشد، او را لازم مى‌آید که قائل شود به اثبات نبوت، ملائکه، بعث و سائر امورى که به طریق وحى به ما رسیده است. گرچه چنین علمى در لسان علما به علم العقیده یا علم کلام و علم توحید معروف است؛ ولى مؤلف از آن تعبیر مى‌کند، به العلم الالهى و مى‌گوید: «هذا کتابنا فی العلم الالهى و هو المسمى فی لسان الیونانیین باثولوجیا».و شاید همین تعبیر مؤلف باعث شده است که ابن قفطى، در تاریخ الحکماء بگوید المطالب العالیه از آثار فخر رازى در موضوع حکمت مى‌باشد.
تاریخ نگارش
تاریخ نگارش این کتاب کاملا مشخص نیست؛ اما آنچه مسلم است که این کتاب از تألیفات اواخر عمر مؤلف مى‌باشد. ابن تیمیه حرانى در کتاب بیان موافقة صریح المعقول مى‌گوید: «کتاب المطالب العالیة آخر ما صنفه الامام و جمع فیه غایة علومه». مطالبات عالیه علم الهی کتابی در کلام، توحید و عقاید تألیف شیخ الاسلام امام فخر رازی (متوفی 606 هجری) که در آن از ادله اثبات خدا به دنیا و تعالی سخن گفته است. خداوند متعال از جانبداری، جهت و مخالف، با جزئیات زیاد در آن.
معرفی اجمالی
این کتاب ثمره علمی امام رازی است و از آخرین کتاب‌های تألیف شده ایشان است و به نظر وی در پایان عمر تألیف شده است و محوریت کتاب بر موضوع خداوند متعال و صفات او، می چرخد. در مقدمه کتاب در باب اول از قول مؤلف آمده است: «اول وجه شرافت، شرافت امری است که در آن علم طلب می شود و آن در این علم است. ذات خداوند متعال و صفات اوست.»
بخش‌های کتاب
از طریق آنچه از متون کتاب «الاقتضای معارف الهی» آمده است، مشخص می شود که این شامل نه بخش است:
- قسمت اول: در باب ادله تصدیق خداوند بر این عالم محسوس و تصریح به اینکه او واجب الوجود برای خود است.
- قسمت دوم: در برهان توحید و تعالی (در بیان اینکه او سبحان الله منزه است از تعصب و جهت و از مخالفان و همتایان).
- قسمت سوم: به ذکر صفات مثبت، عبارتند از: متعال بودن قادر ، دانشمند، زنده ، نزدیکتر ، دیدن ، صحبت کردن، پایدار ، عاقلانه .
- جزء چهارم: در تحقیقات حدوث و پا و اسرار ازل و ابد.
- قسمت پنجم: در زمان و مکان.
- قسمت ششم: در سیتوپلاسم.
- قسمت هفتم: در مورد ارواح عالی و پایین (روح).
- قسمت هشتم: در مورد پیشگویی ها و آنچه به آنها مربوط می شود.
- بخش نهم: در جبر و جبر ، و یا سرنوشت و جبر.
منبع
- مستوفات علم الهی: تألیف امام فخرالدین رازی، تحقیق دکتر احمد حجازی السقا، دارالکتب العربی، چاپ اول، سال 1408 هـ ـ 1987م، ج 1. ، ص 7.