ترکیه

موقعیت جغرافیایی ترکیه

ترکیه، کشوری است که موقعیت جغرافیایی منحصر به فردی داشته و بخشی از آن در آسیا و بخشی دیگر در اروپا قرار دارد. این کشور در طول تاریخ خود به عنوان مانع و پل ارتباطی بین دو قاره عمل کرده است. کشور ترکیه در منطقه خاورمیانه و در شرق دریای مدیترانه واقع شده است. این کشور در تقاطع شبه جریزه بالکان و قفقاز قرار گرفته است. ترکیه از نظر وسعت سرزمین و جمعیت در بین کشورهای بزرگ و پر جمعیت منطقه قرار دارد و مساحت زمین آن از هر کشور اروپایی بیشتر است. بخش عمده ای از خاک این کشور که در آسیا واقع شده است، شامل شبه جزیره مستطیلی شکل آسیای صغیر است که به آناتولی (آنادولو) معروف بوده و در شرق آن، بخشی از یک منطقه کوهستانی که به عنوان کوهستان ارمنستان شناخته می شود، قرار دارد. بخش کوچک تر این کشور نیز که تراکیه (تراکیا) نام داشته و در قسمت جنوب شرقی اروپا واقع شده است، بازمانده کوچکی از یک امپراتوری بزرگ است که روزگاری در بیشتر مناطق بالکان گسترش یافته بود. ترکیه از شمال به دریای سیاه، از شمال شرقی به گرجستان و ارمنستان، از شرق به آذربایجان و ایران، از جنوب شرقی به عراق و سوریه و از جنوب غربی و غرب به دریای مدیترانه و دریای اژه محدود می شود. پایتخت ترکیه آنکارا است.

بزرگ ترین شهرهای ترکیه

بزرگ ترین شهرهای این کشور به ترتیب استانبول به عنوان بزرگ ترین شهر و بندر دریایی، آنکارا، ازمیر، بورسا، آدانا، غازی، عینتاب، آنتالیا، قونیه و قیصریه نام دارند؛ کشور ترکیه نیز مانند کشورهای غربی بوده و شهرهای بزرگ آن دارای ناحیه تجاری هستند. همچنین این شهرها پارک های ملی و شهری زیادی دارند.

جمعیت ترکیه

بنا بر برآورد و سرشماری انجام گرفته در سال ۲۰۲۰، جمعیت این کشور حدود ۸۴ میلیون نفر می باشد؛ حدودا ۷۵ تا ۸۵ درصد مردم ترکیه سنی و ۱۵ تا ۲۵ درصد آن ها نیز علوی هستند. حدود چهار صدم جمعیت ترکیه را مسیحیان و یهودیان تشکیل می دهند. این کشور حکومتی لائیک دارد؛ اما بسیاری از مردم آن مسلمان هستند. اکثر مردم ترکیه به یکی از اقوام ترک یا کرد تعلق دارند؛ می توان گفت که حدود ۷۰ تا ۷۵ درصد از مردم ترک، ۱۸ درصد کرد بوده و ۷ تا ۱۲ درصد آن ها نیز به سایر اقوام تعلق دارند.

زبان و قومیت های مختلف ترکیه

طبق قانون اساسی ترکیه، کلمه “ترک”، به عنوان یک اصطلاح سیاسی، شامل همه شهروندان جمهوری ترکیه، بدون تمایز و اشاره به نژاد یا مذهب خاص می شود. اقلیت های قومی وضعیت رسمی ندارند. زبان مادری اکثریت مردم ، زبان ترکی است.

قومیت های مختلف ترکیه

ترکهای ترکیه

ترک های آناتولی شاخه ای از مردمان ترک هستند که در کشور خاورمیانه نظیر ترکیه، عراق، سوریه، کشورهای بالکان نظیر اتریش، بلغارستان، بلژیک، قبرس، جمهوری ترک قبرس شمالی، در کشورهای اروپایی نظیر آلمان، فرانسه، هلند، بریتانیا و کشورهای آفریقایی نظیر الجزایر، تونس زندگی می‌کنند و بیشترشان از اهل سنت هستند.ین قوم حدود ۸۰ درصد از جمعیت ترکیه را تشکیل می‌دهند.

ترکهای آذری

گروهی از ترک های آذربایجانی که اصطلاحا و به غلط آذری نامیده می شوند و از اقوام ساکن در ترکیه با جمعیت ۵۳۰٬۰۰۰ نفری هستند، و شامل دو دسته می‌شوند؛ گروه اول افراد بومی ترکیه هستند که در مرزهای همجوار با جمهوری آذربایجان و ایران سکونت دارند. گروه دوم مهاجران، تاجران، دانشجویان و پناهندگان سیاسی هستند که عمدتاً از کشورهایی نظیر ایران و جمهوری آذربایجان به ترکیه کوچ کرده‌اند.

ترک‌های آفریقایی‌تبار

ترک‌های افریقایی‌تبار یا آفرو ترک‌ها، مردمانی با نژاد آفریقایی در ترکیه هستند. ترک آفریقایی واژه‌ای تازه است و در اصطلاح در ترکیه به این مردم عرب یا زنجی گفته می‌شود. چندین سده پیش برخی از

مردمان آفریقایی معمولاً از راه زنگبار و از مکان‌های چون عربستان سعودی، نیجر، لیبی، کنیا و سودان وارد امپراتوری عثمانی شدند و در مکان‌های چون ماناوغات، دالامان، مندرس، گئدیز، چوکوروا ساکن شدند.

در سده نوزدهم در ازمیر جوامع آفریقایی تباری در محله‌های چون سابیرتاشی، دولاپکویو، تاماشالیک، ایکی چشمه‌لیک و بالیک کویو ذکر شده است. برخی نیز در سال ۱۹۲۳ پس از تبادل جمعیت میان ترکیه و یونان از جزیره کرت آمدند و عموماً در پیرامون دریای اژه یه ویژه ازمیر ساکن شدند. ترک‌های آفریقایی‌تباری که در آیوالیک زندگی می‌کنند، می‌گویند نیاکان آنان که از جزیره کرت آمدند یونانی صحبت می‌کردند و پس از آن، زمانی که به ترکیه فرستاده شدند ترکی یادگرفتند. ترک‌های آفریقایی‌تباری که در ازمیر زندگی می‌کنند تا سال ۱۹۶۰ جشنی به نام دانا بایرامی (جشن گوساله) برگزار می‌کردند. امروزه این جشن در میان جوانان این قوم دوباره زنده گشته است.

ترکهای مهاجر از آسیای مرکزی

ترکمن ها و ازبک ها و قزقیزها و قزاقها از ترکهایی هستند که در ترکیه به تحصیل یا کار یا تجارت مشغولند . این دسته از ترکها به دلیل نداشتن مشکل زبان و نزدیکی آداب و سنن اصیل ترکی او احساس زازا گروهی از کردها هستند که عمدتاً در آناتولی شرقی، در ناحیه تونجلیچ میان ارزنجان در شمال و مرادسو در جنوب و در شرقی‌ترین بخش ناحیه تاریخی ارمنستان زندگی می‌کنند. آنها همچنین در بینگول، موش، و استان بدلیس و اطراف دیاربکر، سیورک و سیواس یافت می‌شوند. تقریباً تمام زازاها خود را کرد می‌دانند. حدود سیصدهزار زاز در اروپای غربی زندگی می‌کنند که بعضاً پناهندگان سیاسی هستند. جمعیت آنها در حال حاضر نامشخص است اما به طور حدودی ۳ تا ۴ میلیون نفر برآورد می‌شود.نزدیکی با ترکهای سایر نقاط جهان ترکیه را به عنوان کشور محل سکونت و اقامت خود انتخاب می کنند.

کردهای ترکیه

کردها در کشور ترکیه گروهی از ترکیب جمعیتی این کشور را تشکیل می‌دهند.اگر چه برآورد جمعیت آنها در ترکیه به طور کلی کار دشواری است، اما در آغاز قرن ۲۱، جمعیت کردها را تقریبا یک پنجم جمعیت این کشور تخمین زده اند. بخش قابل توجهی از قوم کرد در سراسر شرق آناتولی و حتی مرکز ترکیه ساکن هستند ولی اکثرا در استان های شرق و جنوب شرقی(کردستان ترکیه) از جمله آغری، بتلیس، بینگول، دیار بکر، حکاری، ماردین، موش، سعرد، شانلی اورفه و وان اکثریت را زندگی می کنند. در برآورد ۲۰۱۲ مؤسسه آمار ترک استات، جمعیت کردهای ترکیه بیش از ۲۲ میلیون نفر و بیش از سی درصد از جمعیت ترکیه را تشکیل می‌دهد.

زازاهای ترکیه

زازا گروهی از کردها هستند که عمدتاً در آناتولی شرقی، در ناحیه تونجلیچ میان ارزنجان در شمال و مرادسو در جنوب و در شرقی‌ترین بخش ناحیه تاریخی ارمنستان زندگی می‌کنند. آنها همچنین در بینگول، موش، و استان بدلیس و اطراف دیاربکر، سیورک و سیواس یافت می‌شوند. تقریباً تمام زازاها خود را کرد می‌دانند. حدود سیصدهزار زاز در اروپای غربی زندگی می‌کنند که بعضاً پناهندگان سیاسی هستند. جمعیت آنها در حال حاضر نامشخص است اما به طور حدودی ۳ تا ۴ میلیون نفر برآورد می‌شود.

عربهای ترکیه

عرب‌های ترکیه یکی از اقوام ساکن این کشورند که کمتر از یک درصد جمعیت کشور ترکیه را تشکیل می‌دهند. جمعیت ترکیه بالغ بر 84 میلیون نفر می‌باشد. البته با توجه به جنگ عراق و سوریه تخمین‌های سال ۲۰۱۷ تعداد عرب‌ها در ترکیه را ۲ تا ۵ میلیون نفر هم تخمین زده‌اند. بعضی از عرب‌ها در ترکیه سابقهٔ حضور قدیمی تری نسبت به قبایل ترک که از آناتولی مهاجرت کردند دارند. این عرب‌ها در جنوب شرق ترکیه ساکن شدند که این منطقه به نام قبیلهٔ بکر ابن وائل دیار بکر نامگذاری شد. این قبیله از حدود ماردین تا کوه طور و حتی جزیرهٔ ابن عمر متمرکز شدندکه این مناطق در واقع مثلث بین عراق ترکیه و سوریه می‌باشد. عرب‌های ترک در استان‌های ختای، استانبول، ماردین، مرسین، شرناق، شانلی‌اورفا، آدانا و باتمان سکونت دارند. منطقهٔ اسکندرون سوریه با اکثریت قبایل عربی ساکن در آن هم در سال ۱۹۳۹از سوریه جدا و به ترکیه ضمیمه شد و تا به الان قبایل بدوی در دو طرف مرز این دو کشور زندگی می‌کنند. دولت ترکیه با اجبار تعلیم زبان ترکی وبر کل اقلیات من جمله عرب‌های ترکیه و حتی تغییر نام‌های مناطق سکونت از عربی به ترکی خواهان از بین بردن فرهنگ این مردم می‌باشد با این وجود اکثر عرب‌ها در این مناطق هنوز به زبان مادری سخن می‌گویند زبانی که با ورود لغات ترکی در حال تغییر می‌باشد

چرکسها یا سرکیسهای ترکیه

چرکس‌ها در ترکیه، یکی از بزرگ‌ترین اقلیت‌های قومی در ترکیه هستند که بین ۱۳۰٬۰۰۰ هزار نفر تا ۲٬۰۰۰٬۰۰۰ تا ۵٬۰۰۰٬۰۰۰ تا ۷٬۰۰۰٬۰۰۰ میلیون نفر تخمین زده می‌شونددر سرشماری سال ۱۹۶۵ میلادی، زبان چرکسی زبان اول ۵۸٬۳۳۹ نفر و زبان دوم ۴۸٬۶۲۱ نفر از شهروندان ترکیه ای بود که در استان‌های قیصریه، توقات و قهرمان مرعش بیش‌ترین پراکندگی را داشتند.

لازها

لازها، یک گروه قومی از مردمان کارتولی و بومیان سواحل دریای سیاه در مرز دو کشور گرجستان و ترکیه هستند. لازها یکی از قبایل اصلی پادشاهی باستانی کولخیس هستند. لازهای ترکیه به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند. یکی لازهای بومی استان‌های شرقی ترکیه در کرانه دریای سیاه که پیش‌تر لازستان نامیده می‌شد و گروه دیگر لازهایی هستند که در قرن نوزدهم میلادی از روسیه گریختند و در آداپازاری، ساپانکا، یالووا و بورسا در مناطق غرب و شرق دریای سیاه و مرمره ساکن شدند. لازها به زبان لازی سخن می‌گویند که مانند گرجی از زبان‌های کارتولی محسوب می‌شود. هویت لازها در گرجستان تا حد زیادی با هویت گرجی یکسان شده است و اصطلاح لاز در گرجستان بیشتر به معنی منطقه‌ای آن اشاره دارد، که اصولاً منطقه آجاریا را در بر می‌گیرد. در سال‌های اخیر تخمین جمعیت آن‌ها در ترکیه بین ۵۰۰٬۰۰۰ تا ۱٬۶۰۰٬۰۰۰ میلیون نفر متغیر بوده است.

ایرانی های ترکیه

ایرانیان ترکیه یک گروه قومی مهاجر در ترکیه با ملیت ایرانی که در گذر زمان به ترکیه مهاجرت کرده‌اند یا در ترکیه از والدینی ایرانی زاده شده‌اند. ترکیه به دلیل همسایگی با ایران و دارا بودن خط مشی تا حدودی مشترک در زمینه فرهنگ، اقوام و دین؛ همواره یکی از گزینه‌های مهاجرت از سوی ایرانیان می‌باشد؛ که همین امر نیز باعث شده‌است علاوه بر سفارت ایران در آنکارا، در سه شهر دیگر این کشور از قبیل استانبول، ارزروم و ترابوزان کنسولگری‌هایی از ایران در مقابل سفارت ترکیه در تهران، کنسولگری ترکیه در تبریز و در ارومیه نیز ایجاد شود.

از نخستین مهاجرت ایرانیان مربوط به آذری‌های ایران می‌باشد که به بعد از فروپاشی حکومت خودمختار آذربایجان؛ سیاسیون آذری آن دوران به ترکیه پناهنده شدند و مهاجرت‌های سیاسی هم‌اکنون نیز از ایران در حال افزایش می‌باشد، ترکیه بعد از بریتانیا دومین مقصد پناهجویان ایرانی به شمار می‌رود؛ که سالانه ۲٬۶۵۰ پناهجوی جدید وارد خاک این کشور می‌شود. بین سالهای ۱۹۹۹ و ۲۰۰۶ ایرانیان همواره بالاترین تعداد پناهجویان را در ترکیه تشکیل می‌دادند. مهاجرت ایرانیان در زمینه تحصیل نیز چشمگیر می‌باشد به طوری که همه ساله جوانان و دانشجویان زیادی به امید تحصیل در این کشور به ویژه مناطق آذری‌نشین ایران راهی ترکیه می‌شوند.

ایرانیان در شهرهای بزرگ ترکیه، استانبول و آنکارا حضور چشمگیری دارند. در سایر شهرهای ترکیه از قبیل ترابوزان و ارزروم نیز اقلیتی از جوامع ایرانی سکونت می‌کنند. ایرانی‌های ترکیه جمعیت و پراکندگی قابل ملاحظه‌ای به عنوان گروه قومی مهاجر دارند، نفوس ایرانیان در ترکیه در سال ۱۹۹۰ میلادی، حدود ۷٬۸۳۱ نفر برآورد شده‌بود. اما در سال ۲۰۰۹ میلادی، اتنولوگ جمعیت فارسی‌زبانان ایران را ۵۰۰٬۰۰۰ نفرو جمعیت آذری‌های ایران را در سال ۲۰۱۰ میلادی ۵۳۰٬۰۰۰ نفراعلام کرده‌بود (این رقم شامل آذری‌های بومی ترکیه در حاشیه مرز ایران، ترکیه و جمهوری آذربایجان در استان قارص و ایغدیر نیز می‌شود). مهاجرت زیادی از سوی ایرانیان آذری به سمت استانبول صورت گرفته است. محله خان والده در ناحی اروپایی فاتح استانبول از مهم‌ترین و پرجمعیت‌ترین سکونتگاه‌های ایرانیان می‌باشد، که تجار زیادی از تبریز، شبستر و خوی در آنجا مشغول به فعالیت می‌باشند.

در استانبول به جز مناطق دیگر ایرانی ها در دو منطقه پرشمارترند. بیلیکدوزو در غرب استانبول منطقه ای است که اکثر ایرانی هایی که تمایل به زندگی با هزینه کم دارند در آن منطقه پرشمارند و ایرانیان لوکس نشین و متمول اکثرا در منطقه شیشلی و بشیکتاش و لونت ساکنند و دفتر مرکزی موسسه بین المللی گلوبال کادرو استانبول که یک مرکز رسمی برای امور اقامتی و حقوقی ایرانیان است در این منطقه و درست در خروجی متروی عثمان بی واقع است و یکی از معتبر ترین مراکز اقامت و تحصیل و کسب و کار و امور حقوقی ایرانیان می باشد.

یونانی های ترکیه

یونانی‌ها در ترکیه، جمعیتی از یونانیان و مسیحیان یونانی زبان ارتدوکس شرقی هستند که بیش تر در استانبول و دو جزیره غربی ورودی به تنگه داردانل یعنی تندوس و امبروس زندگی می‌کنند. آن‌ها باقی مانده ۲۰۰ هزار یونانی برآورد شده ای هستند که تحت قوانین پیمان نامه مربوط به تبادل جمعیت‌های یونانی و ترک باقی مانده در پی تبادل جمعیتی سال ۱۹۲۳ میلادی، به صورت اجباری جابه‌جا شدند به این ترتیب که حدود ۱٬۵۰۰٬۰۰۰ میلیون نفر یونانی از فلات آناتولی و تراس شرقی به یونان و حدود ۵۰۰ هزار ترک از یونان به ترکیه منتقل شدند.

در طی جنگ جهانی اول و پیامدهای آن که منجر به فروپاشی امپراتوری عثمانی گردید، دولت‌مردان عثمانی دست به کشتار همه‌جانبهٔ جمعیت یونانی باقی‌مانده در امپراتوری عثمانی (که در آن زمان بیشتر در شمال آناتولی ساکن بودند) زدند. این عملیات شامل کشتار مردم عادی و تبعیدهای اجباری زنان و بچه‌ها نیز بود که در خلال این تبعیدها به دلیل نبود آذوقه و دشواری راه جان می‌باختند. بنابر منابع متعدد صدها هزار یونانی مستقر در عثمانی در خلال این نسل‌کشی جان باختند و تنها شمار کمی از نجات‌یافتگان (به‌ویژه آن‌هایی که در مناطق شرقی آناتولی مستقر بودند) به کشورهای همسایه به ویژه روسیه پناهنده شدند. با این حال پس از پایان جنگ‌های یونان و ترکیه بیشتر بازماندگان نسل‌کشی در خلال قراردادهای میان دو کشور در سال ۱۹۲۳ از زمین‌های خود رانده شده و به یونان فرستاده شدند.

کولی های ترکیه

مردم کولی در ترکیه یک اقلیت قومی در ترکیه هستند. طبق آمار رسمی حدود ۵۰۰٬۰۰۰ هزار نفر از مردم ترکیه کولی هستند. طبق برآوردهای مختلف ترکیه ای و غیر ترکیه ای حدود ۴ تا ۵ میلیون نفر از مردم ترکیه از نژاد کولی‌ها هستند. اصلیت قومی و نژادی کولی‌ها از شمال غربی هند است. زبان رومنی، رومایی، جیپسی، چیپ، زرگری یا چگنی زبانی است که مردم کولی به آن سخن می‌گویند و در زمره زبان‌های هندو آریائی است. کولی (غربتی) نام گروه‌های پراکندهٔ قومی است که در کشورهای مختلف دنیا به‌ویژه در اروپا و ترکیه به سر می‌برند. کولی‌ها در سرتاسر دنیا به خواندن، رقصیدن شهرت دارند و مردمانی دوره‌گرد و خانه به‌دوش هستند که بیشتر در گذشته با اجرای برنامه‌های رقص و آواز در مسیر کوچ خود مردم را سرگرم می‌کردند، فال آنها را می‌گرفتند، کف‌بینی می‌کردند و در کنار آن به کارهای دیگری همچون آهنگری نیز می‌پرداختند

بیش از ۹۰ درصد جمعیت ساکن، مسلمان هستند؛ با این وجود، ترکیه کشوری سکولار است. در اصلاحیه قانون اساسی در سال ۱۹۲۸، اسلام به عنوان مذهب رسمی این کشور حذف شد و از آن زمان به بعد بنا بر شعار جدایی دین از سیاست این کشور به عنوان کشوری با دولت و حکومت لائیک ( تفکیک دین از سیاست ) شناخته می شود. این قانون تا به امروز نیز در این کشور اجرا شده است. نیروهای مسلح نیز همواره به اجرای سکولاریسم در ترکیه تاکید داشتند. در همین حال، سکولاریسم قوی ترکیه منجر به مواردی شده است که از نظر برخی ها به عنوان تحمیل در آزادی مذهب تلقی شده است. به عنوان مثال، مدت زمان طولانی است که به سر داشتن روسری در تعدادی از اماکن عمومی ممنوع است. وجود چنین محدودیت هایی در آزادی مذهبی در قرن ۲۱ به ظهور حزب عدالت و توسعه (Adalet ve Kalkınma Partisi; AKP) در این کشور منجر شده است. در همین راستا یک اصلاحیه در قانون اساسی در فوریه ۲۰۰۸ تصویب شد که به زنان اجازه می دهد در پردیس های دانشگاهی روسری بپوشند. علاوه بر اکثریت مسلمان، تعداد کمی از مردم ترکیه نیز یهودی و مسیحی هستند. نزدیک به 0.4 درصد جمعیت ترکیه را غیرمسلمانان تشکیل می دهد در ترکیه 180 هزار و 854 مسیحی و حدود 20 هزار یهودی زندگی می کند. 435 عبادتخانه منجمله کلیساها و کنیسه های صدها ساله وجود دارد. پیروان مسیحیت بین فرقه های ارتدکس یونان، ارتدکس ارمنستان، کاتولیک روم، پروتستان و سایر فرقه ها تقسیم می شوند.

جریانات اسلام گرای ترکیه

سه گفتمان عمده اسلامی در ترکیه وجود دارد که دال مرکزی همه آنها، اسلام با متفرعات سکولاریسم و دموکراسی است.

جریان اسلام سیاسی

جریان اسلام سیاسی گفتمانی است نخبگانی که تلاش می کند بعد از سیاست های غیردینی آتاتورک، دوباره اسلام را به عرصه سیاسی-اجتماعی بازگرداند.این حرکت با نجم الدین اربکان شناخته می شود و او بنیانگذار اسلام سیاسی در سایه دموکراسی در ترکیه است.(کوشکی و رنجبر،1395،ص60-55) نخستین گام برای بازگرداندن اسلام به عرصه سیاسی-اجتماعی در خلال سالهای1970 تا 1980 برداشته شد که از آن به موج اول اسلام گرایی و یا همان اسلام سیاسی تعبیر می شود. در این دوره اسلام گرایان پس از 10 سال حیات حاشیه ای درفضای اجتماعی ترکیه، با پذیرش ساختارهای نظام حاکم، حرکتی آرام به سوی اسلام گرایی را آغاز نمود.

جریان اسلام اجتماعی ترکی

این جریان که به اسلام میانه رو موسوم است، از دهه 1990 با رهبری فتح الله گولن و براساس اندیشه های«بدیع الزمان سعید نورسی» پدیدار کشته و رشد نموده است. این جریان داعیع دار تمدن اسلامی از طریق ارائه الگویی منسجم و عمل گرایانه با عنوان اسلام ترکی می باشد.

جریان اسلام لیبرال

پس از کودتای نظامی در سال 1997 که به کودتای پست مدرن ملقب و سرنگونی دولت اربکان نخست وزیر اسلامگرای ترکیه منجر شد، اسلامگرایان به تغییر راهکار خود پرداخته و سعی کردند با گفتمانی جدید به مقابله با کمالیست ها بپردازند. شاگردان فکری اربکان نظیر اردوغان وعبدالله گل با تأسیس حزب«توسعه و عدالت» و پیروزی قاطعانه در انتخابات پارلمانی 2002 اسلام گرایان ترکیه وارد مرحله جدیدی شدند که با اسلاف خود رویکرد متفاوتی داشتند. حزب توسعه و عدالت با چرخش گفتمانی در اندیشه های خویش سعی کردند تا از یک طرف فرهنگ دموکراتیک را در درون نظام سیاسی و اجتماعی تعمیق بخشند و از سوی دیگر با مفروض گرفتن اسلام به عنوان یک از عناصر فرهنگ ترکیه، آن را از حاشیه به متن جامعه ترکیه وارد سازند و بدین ترتیب از آزادی دینی و مذهبی مردم ترکیه دفاع کنند.

گرایشات مذهبی در ترکیه

1-حنفی¬های آناتولی(اکثریت ترکیه) 2- شافعی¬ها(معمولاً کردها هستند) 3- علویون (از همه قومیت ها) 4- شیعیان (آذری¬های اصیل و مستبصرین)

جریانات مذهبی ترکیه

علویون

علویان ترکیه یا علویان آناتولی، یکی از گروه‌های منسوب به شیعه در ترکیه که از حیث اعتقادات، شیعه اثنی عشری‌اند، اما به سبب تأثیرپذیری از عقاید باطنی و فاصله‌گرفتن از فقه جعفری، در مرحله عمل از اثنی عشری دور افتاده‎‏اند. بر اساس برخی نظریه‌ها، نام علوی حدود ۲۵۰ سال پیش توسط عثمانی‎ها بر علویان ترکیه نهاده شد تا آنان را از شیعیان جدا کنند. به سبب آنکه خاستگاه علویان در آناتولی (نام تاریخی قسمت آسیایی ترکیه) بوده است، در برخی موارد به آنان علویان آناتولی نیز گفته می‎شود. بر اساس برخی آمارها علویان حدود ۳۰ درصد جمعیت ترکیه را تشکیل می‎دهند. ماهیت علویان در برخی منابع، علویان ترکیه اینگونه تعریف شده است: «علوی کسی است که کلمه لااله الا الله، محمد رسول الله، علیاً ولی الله را به صورت قلبی، قولی و عملی تصدیق کرده و عملش را به مقتضای این کلمه انجام می‎دهد». در تعریفی که یکی از نویسندگان علوی از علویان ترکیه نموده آمده است: «کسی که محکم از حبل الله (قرآن کریم) و چهارده معصوم تمسک کند و از نور محمد(ص) و علی) بهره برد و کلمه لااله الا الله، محمد رسول الله، علی ولی الله را تصدیق کرده، عملش را به مقتضای این کلمه انجام دهد».

علویان ترکیه از لحاظ نژادی به سه گروه تقسیم می‎شوند که عبارتند از ترکمن‌ها، کردها و زازاها. ترکمن بیشترین نژاد علویان را ترکمن‎ها به خود اختصاص داده‎اند. ترکمن‎ها شاخه‎ای از نژاد ترک هستند که به لحاظ تاریخی به آنها اغوز می‎گویند. اغوزهایی که از نیمه دوم قرن دهم میلادی به اسلام گرویند، ترکمن نامیده شدند اما آن دسته از آنان که مسلمان نشدند، همچنان به اغوز شهرت دارند. ترکمن‎ها خود سه دسته‎اند: چینی‎ها این گروه منسوب به شاخه‎ اوچ‎ اوک (به معنای سه تیر) اوغوزها هستند. در کتاب ولایت نامه حاج بکتاش ولی یکی از شخصیت‎های تاریخی علویان، از این گروه سخن به میان آمده است. چینی‎ها در دوران اولیه تسلط سلجوقیان بر آناتولی به این مناطق کوچ کردند. آنها از سوی دولت سلجوقی به عنوان حاکمان مناطق مرزی منصوب شدند. این گروه در اواخر قرن سیزدهم میلادی به دلیل هم عقیده بودن با صفویه و قرابت شدید و هم عقیده بودن با آنان به قزلباش معروف شدند. قزلباش لقبی بود که به سربازان صفویه اطلاق می‎شد. بسیاری از چینی‎ها امروزه در شهرهای گرسون، تیره بولو، گورلو و واقفی کبیر واقع در استان ترابزون در شمال ترکیه زندگی می‎کنند. آنان تحت تأثیر بزرگان اهل سنت و والیان این مناطق، علوی‎گری را رها کرده و به اهل‎سنت گرایش پیدا کردند. البته عده‎ای از چینی‎هایی که در استان بالکسیر واقع در شمال غربی ترکیه زندگی می‎کنند، هویت علوی خود را حفظ کردند.

تَخْتَچی‎ها این گروه از ترکمن‎ها امروزه در مناطق وسیعی از جنوب تا جنوب غربی ترکیه، از ماراش تا کوه‎های توروس و از انتهای کوه‎های توروس تا جنوب دریای اژه (دریایی در امتداد شمال غربی تا جنوب غربی ترکیه) زندگی می‎کنند. تختچی‎ها را می‎توان در مناطق جنگلی شهرهای آدانا، ماراش، ایچل، بوردور، اسپارتا، دنیزلی، موغلا، آیدین، ازمیر، بالیکسر، و تراکیا(بخش اروپایی ترکیه) مشاهده کرد.

بیدی‎ها

این گروه از شاخه بوزوک ترکمن‎ها هستند که در تأسیس حکومت صفوی سهیم بودند. در دوران کنونی، علویانی که در میانه آناتولی زندگی می‎کنند، به بیدی‎ها منسوب هستند. شهرهای آنکارا، توکات، کرشهیر، قیصری، نوشهیر و توابع آن محل سکونت این دسته از علویان ترکمن است.

کردها

برخی محققان استانبولی معتقدند، یک سوم کردهای ساکن در ترکیه، علوی هستند. کردهای علوی به صورت پراکنده در شهرهای بینگول، تونجلی، ارزنجان، سیواس، یوزگات، الازغ، مالاتیا، قهرمان ماراش و قیصری زندگی می‎کنند.

زازاها

زازاها یکی از نژاد علویان را تشکیل می‎دهند. زبان آنها شباهت زیادی به زبان کردی و حتی لری دارد. تقریبا نیمی از زازاها سنی و نیمی دیگر علوی هستند. زازاهای علوی در مناطقی از کوه‎های مونزور در شمال ترکیه، مرکز شهر ارزنجان و شهر ارزروم زندگی می‎کنند.

علویان نصیریه (عرب‎ها)

در ترکیه گروهی دیگر از علویان وجود دارند که دارای نژاد عرب هستند. آنها در جنوب ترکیه و در مناطق مرزی با سوریه در شهرهای حاتای و آدانا زندگی می‎کنند. این گروه همان علویان سوریه یا نصیریه هستند و ارتباطی با علویان ترکیه که به علویان آناتولی نیز مشهورند ندارند. علویان عرب‎ نسبت به علویان ترکیه از جمعیت کمتری برخوردارند. برگزاری مراسم عید غدیر در شهر حاتای با حضور هزاران نفر، به عنوان یکی از مهم‎ترین و باشکوه‎ترین مراسم علویان به شمار می‎رود. در این مراسم مفتی‎های اهل سنت و مسئولان دولتی نیز شرکت می‎کنند.

بکتاشیه

طریقت بکتاشیه یکی از مهمترین طریقت های ترکیه به شمارمی رود. بَکتاشیه، طریقتی که خود را منسوب به حاجی بکتاش ولی زاهد خراسانی می دانند. ولی این دقیقاً به معنی ایجاد این مذهب به دست وی نیست. بسیاری پیدایش این مذهب را به دست فردی به نام بالم سلطان می دانند.

این طریقه از آناتولی شروع شد و بر اثر برخورداری از حمایت رسمی دولت عثمانی و در پی کشورگشایی‌های آن، به شبه جزیره بالکان و از آنجا به آلبانی راه یافت و بعدها خانقاههای بکتاشیه در آنجا ساخته شد. راهیابی این فرقه به شبه جزیره بالکان، در اسلام آوردن ساکنان آنجا سهم عمده‌ای داشت. امروزه بکتاشیه علاوه بر آلبانی و به طور محدود در ترکیه، در میان مردم سوریه، مصر، ترکهای مقیم اروپا و نیز مناطق آلبانیایی نشین و مسلمان مقدونیه و کوزوو رواج دارد. پایه گذار این فرقه سید محمود رضوى معروف به حاجى بکتاش ولى (م.669) است که زندگى وى در منابع مختلف با افسانه ها و حکایت هاى اغراق میز آمیخته است. اجمالا مى توان گفت که وى از صوفیان ترکمن خراسانى، معروف به بابا، بود که از پیروان احمد یسوى (م.562 ق) بودندآ احتمالا وى در سده 6 ق همراه با موج مهاجران ترکمن از شرق به آسیاى صغیر آمده باشد. منابعى نیز در وجود تاریخى حاج بکتاش تردید کرده اند و پایه گذار واقعى طریقه بکتاشیه را بالیم سلطان یا بالیم بابا معروف به پیر دوم (م.922) دانسته اند (معصومى، دانشنامه ادب فارسى، 6/190؛ انوشه، دائرة المعارف تشیع، 3/388). برخى نیز مصرّند که وى خاستگاهى مسیحى داشته است. البته نظر غالب آن است که حاجى بکتاش پایه گذار بوده ولى بالیم سلطان این شکل خاص را به فرقه بخشیده و به اصول آن صورت ثابت و مشخص داده و آیین هاى جدید و سلسله مراتبى در طریقه بکتاشیه بنیان نهاده است. در باب عقاید حاجى بکتاش ولى گفته اند که مشرب توحید و تجرید بر وى غالب بوده و اغلب اوقات مغلوب حال مى شده و چون به هوش مى آمده به لعن و طعن مخالفان مى پرداخته و با وجود کثرت و ازدحام مطلقاً عقیده خودش را استتار نمى کرده است (شیرازى، طرائق الحقائق، 2/347). با توجه به آن که در کتاب المقالات حاجى بکتاش که در اصل به زبان عربى نگاشته شده، مراسم سرّى و آموزه هاى بکتاشى مشخصاً ذکر نشده، این نظر تأیید مى شود. حاجى بکتاش هم روزگار اورخان دومین فرمانرواى عثمانى، بوده و نزد او تقربى نیز داشته است (معصومى، همان جا، 191). با وجود آنکه علویان و بکتاشیان مستقل از هم هستند، اما امروزه از لحاظ تاریخی و اجتماعی، مطرح کردن استقلال آنها از یکدیگر ممکن نیست. اعتقادات علویان با بکتاشیان یکی است. آنها از لحاظ ادبیّات، مبانی اخلاقی و عقیده، تفاوت بنیادینی با یکدیگر ندارند و اصولشان نیز مشترک است ــ تفاوت اساسی آنها یک فرق اجتماعی است و آن اینکه؛ بکتاشیان غالباً در شهر زندگی می‌کرده‌اند و علویان، زندگی کوچ‌نشینی و نیمه کوچ‌نشینی داشته‌اند. ازاین‌رو بکتاشیان گروهی سازمان یافته‌اند، اما علویان که در روستاها زندگی می‌کنند، هنوز کم و بیش غیر سازمان یافته‌اند ــ و نیز بکتاشیان پیرو آیین لایتغیّری‌اند، اما علویان به اسطوره‌هایی معتقدند که در آنها افسانه‌هایی با فرهنگ محلّی آمیخته شده است. نکته دیگری که شایان توجّه است، این است که ورود به طریقت بکتاشی برای همة افراد ممکن است، اما جامعة علویان، جامعه‌ای بسته است و غیر علویان را در بین خود نمی‌پذیرند. به عبارت دیگر، علوی شدن ارثی است و اگر کسی علوی متولّد نشود، نمی‌تواند، علوی باشد. اما بکتاشی شدن اکتسابی (اختیاری) است و هر کسی که بخواهد، می‌تواند بکتاشی شود. سیّد بودن «دَده» در میان علویان شرط است، اما در بکتاشیّه برای «بابا» شدن نیازی به سیّد بودن نیست. امروزه در ترکیه واژه‌های «علوی» و «بکتاشی» با یکدیگر بسیار گره خورده‌اند و به صورت «علوی ـ بکتاشی» به کار می‌روند.

مبانی عقیدتی این طریقت برگرفته از تصوف و تشیع است.

نورسیها

نورچی ها

نورجی ها که حدود بیش از یک میلیون نفر جمعیت دارند، پیرو یکی از علمای مشهور ترکیه بنام " شیخ سعید نورسی" معروف به " بدیع الزمان نورسی" می‌باشند که با آتا تورک هم عصر بوده است. مهمترین کتاب نورسی بنام " کلیات رساله نور" است که مبین اصول اساسی این طریقت می‌باشد. در این رساله آمده است که مهمترین وظیفه مسلمانان معاصر ، حفظ ایمان خود در مقابل علم و فلسفه می‌باشد.. " در این رساله آمده است که مهمترین وظیفه مسلمانان معاصر حفظ ایمان خود در مقابل علم و فلسفه می‌باشد. . پیروان این طریقت به مسائلی همچون سازماندهی و تشکیلات اهمیتی نمی دهند ولی در بین خود دارای درجاتی همچون دوست، برادر ، طلبه و... هستند. از نظر گاه‌ایشان " دوست" شخصی است که خود را به طریقت نورجی نزدیک کرده و وظیفه دارد که با مظالم و بدعت گزاری ها بشدت مقابله کند. افرادی که در راه گسترش و تبلیغ رساله  نور کمر همت بسته و هفت گناه دوری جسته و نمازهای واجب خود را بجا می‌آورند نیز تشکیل دهنده طیف برادران می‌باشند طلبه‌ها نیز رساله نور را همانند مال خود شمرده و مهمترین وظیفه خود را انتشار آن می دانند از اصول اولیه نورچی ها دوری و عدم شرکت مستقیم در حرکات سیاسی و پرهیز از اعمالی است که باعث خدشه دار شدن جامعه می گردد. در عین حال پیروان این طریقت وظیفه دارند که مانع اجراء این اعمال از جانب دیگران هم بشوند ولی با این وجود خود سعید نورسی در خصوص طریقه زندگی و رابطه با احزاب همواره شیوه‌های پراگماتیستی ( مصلحت گرایی) را بکار گرفت. به نظر او همواره باید از حزبی طرفداری نمود که بتواند مساعد ترین شرایط را برای حرکت پیروان طریقت مهیا سازد.
نورچی ها برای مسائل انتشاراتی اهمیت خاصی قائل شده و مجلاتی چون " ذوالفقار" ، اخوت" را منتشر نموده‌اند اما مهمترین ارگان ایشان روزنامه " ینی آسیا" محسوب می‌شود.این طریقت همواره طرفدار حاکمیت بوده و خود را به عنوان مبلغ دموکراسی معرفی نموده است 

ماین جریان ازآغاز انقلاب اسلامی در ایران روزنامه ینی آسیا با بی علاقگی به‌این موضوع برخورد می‌کرد که البته با توجه به دید گاه‌های این طریقت مسئله غیر منتظره‌ای محسوب نمی گردید . یکی از رهبران این طریقت بنام " صفا مورسل" در این خصوص چنین می گوید: " نمی‌توان انقلاب ایران را بعنوان یک انقلاب اسلامی قبول نمود اسلام دین صلح و خوش بینی است ولی در ایران اسلامیت را بعنوان ایدئولوژی کینه و خصومت بکار گرفته‌اند به‌این واسطه با نگاه کردن به انقلاب ایران نمی‌توان در باره اسلام داوری نمود. دنیای غرب روشهای غلط و خطاهای ایران را در مورد استفاده قرار داده و با توسل به آنها سعی در کاهش علاقه مردم نسبت به اسلام را دارد. انقلاب ایران، اسلام را به شکل ترسناک و بدی که در شان آن نیست جلوه گر ساخته است. " مجله " کپرو" در حزیران سال 1987 .م. با تیتر بزرگ بر روی جلد خود می نویسد " خمینی یا اسلام" ؟ در ذیل این عنوان آمده است ؛ انقلاب ایران " بر پایه اعتقادات شیعه بوده و هیچگونه شانسی برای پیروزی دنیای " تسنن" ندارد. به نظر امام خمینی قرآن یک کتاب سیاسی است. امام خمینی اسلام را به صورت دینی که مربوط به جهاد و مبارزه می‌باشد. تعریف می‌کند و وظیفه اصلی خود را حفاظت از اسلام می داند امام خمینی دکترین خود را پشت کلمات قیام و عصیان پنهان نموده است مجله کپرو در جائی دیگر می نویسد در افکار امام خمینی به یک جمله که در خصوص کارهای ایمانی باشد برخورد نمی‌کنیم این مجله ضمن شرحی در باب افکار و اعتقادات شیعیان ، بازتاب ایدئولوژی انقلاب اسلامی در ترکیه را اینگونه شرح میدهد: "در آغاز افرادی که مترجم خمینی بودند، فعالیت‌های گسترده‌ایی از خود نشان میدادند ولی اکنون ایشان هم به غلط بودن این افکار معترف بوده و نظرات خود را درباره مسائل تغییر داده‌اند". اصل مخالفت مجله " کپرو" با انقلاب اسلامی را میتوان در این جملات خلاصه نمود که " بدیع الزمان" در اثر بی نظیر خود یعنی "رساله نور" که کنجنیه‌ای از ایمان و فرهنگ می‌باشد. همواره با هدف بدست گیری اقتدار ، مخالفت ورزیده است. او اعتقاد دارد که امروز زمان نجات دادن ایمان می‌باشد.. شاخهای نورجی؛ در بین نورجی ها شعبات و دسته بندی های مختلفی وجود دارد اما در سالهای اخیر طریقت نورجی ها به دو شاخه عمده تقسیم شده است گروه نخست " آسیا جی ها" نام داشته و توسط اسد جوشان رهبری می‌شود و گروه دوم که مهمترین شاخه نورجی نیز می‌باشد.، " فتح الله جیها " نامیده می‌شود. البته دو گروه عجز مندیها " و قادریها" نیز ادعا دارند که از پیروان واقعی سعید نورسی هستند.

|

=بنیادهای مهم و فعال درترکیه= (در ترکیه به بنیاد واکف یا همان وقف می¬گویند)

1-بنیاد تحقیات وفرهنگ 2-بنیاد انصار 3 بنیاد ایلک ساو 4- بنیاد جم( بنیادفرهنگی و آموزشی جمهوریت خواه - مهمترین تشکیلات علوی¬هاست) به رهبری پروفسور عزالدین دوغان 5- بنیاد جهانی اهلبیت (مال علویون) به مدیریت فرمانی آلتون 6- بنیاد حاک یولی( راه حق) 7- بنیاد حاج بکتاش (علویون) 8- بنیاد دیانت 9-بنیاد سلیمانیه(از مهمترین فعالانش پروفسور عبدالعزیز بایندر است). 10- بنیاد عقبه( مصطفی اسلام اوغلی شخص مهم و باسواد است؛ دارای شبکه تلویزیونی است ونهج البلاغه تدریس میکند). 11-بنیاد علم وفرهنگ اسلامبول( از بنیاد طریقت نورچی که در سال 1979 تأسیس شده است). 12- بنیاد صفا ( آنکارا) 13- بنیاد علم و هنر( عِلیم و صنعت واکفی) 14- بنیاد علمی و فرهنگی کوجاو 15- بنیاد نشر دانش ( مؤسس اولین مدرسه امام خطیب) 16- بنیاد حکیم (مؤسسه علمی و آموزشی حدیث) 17- فدراسیون علوی بکتاشی(پس از لغو اتحادیه علویون با مشارکت بیش از 30 مؤسسه و انجمن در سال 2002تأسیس شد 18- مرکز دایرة المعارف ایسام( وابسته به سازمان دیانت . مرکز مهم و معتبری است).

=مؤسسات، مجموعه ها وگروههای شیعی

1- مجموعه زینبیه این گروه قدیمی ترین گروه شیعی در ترکیه هستند که رهبری آنها با شیخ صلاح الدین اوزگوندوز است. این گروه بیشتر مسلمانان مهاجر از مناطق شرقی ترکیه به استانبول هستند که بیشتر برای فعالیت های اقتصادی به آنجا آمدها ند و فعالیت خود را با تأسیس مسجد زینبیه شروع کردند و به همین خاطر به این نام مشهور هستند امام جماعت این مسجد شیخ حمید توران است که در اوایل انقلاب به دلیل حمایت از انقلاب اسلامی ایران از سوی نظام لائیک به زندان محکوم شد.این گروه پایگاه اینترنتی چندزبانه ای به آدرس((www.Zeynebiye.com دارد.

2- مؤسسه علمی-فرهنگی کوثر

مؤسسه کوثر اولین مؤسسه شیعیان ترکیه است که از سال 1992 فعالیت خود را در زمینه علمی- فرهنگی شروع کرد. هسته مرکزی این مؤسسه را روحانیون آذری زبان ترکیه¬ای با مدیریت یک گروه دوازده نفره تحصیل کرده در قم به رهبری موسی آیدین و غدیر آک آراز امام جماعت مسجد مهدیه استانبول تشکیل می دهد. دفتر اصلی آن در استانبول قرار دارد و در شهرهای دیگر مثل آنکارا، آنتالیا و ازمیر نیز دارای چندین دفتر و نمایندگی است. انتشارات کوثر که منظم ترین مؤسسه انتشاراتی شیعیان ترکیه است وابسته به این مؤسسه است و تاکنون بالغ بر شصت جلد کتاب از جمله ترجمه تفسیر المیزان، کتب امام خمینی(ره) و آثار شهید مطهری را منتشر کرده است. این مؤسسه مجله ای بنام قبله نیز دارد که سردبیری آن به عهده غدیر آک آراز است. مشی مؤسسه کوثر، فرهنگی و علمی است و بیشتر اعضای آن مقلد امام خمینی و آیت الله خامنه ای هستند. این مؤسسه یک وب سایت خبری – تحلیلی ((rasthaber.com دارد که پایگاه اصلی و پربیینده شیعیان ترکیه در اینترنت است که توسط انجمن تایدر( انجمن تحقیقات وهمیاری اجتماعی) راه اندازی شده است. مدیریت این انجمن بر عهده ضیائ یلماز است.

3- جریان یا گروه آل البیت(تحت اشراف دفتر آیت الله سیستانی) 4- مؤسسه آل طه 5-مؤسسه اهلی در (انجمن علمای اهل البیت) 6- مؤسسه جابر (اتحادیه علمای شیعی اهلی در و اتحادیه علمای جابر وابسته به زینبیه) 7. مؤسسه پژوهشی و انتشاراتی عصر (زیر مجموعه تشکیلات آیت الله سیستانی) به مدیریت و اشراف آقایان آتام و سید مختار قره قوش.

شخصیت های مؤثر شیعی

1.شیخ صلاح الدین اوز گوندوز( استانبول) 2. حاج موسی آیدین 3قدیر آک آراز 4.چتین آک یوز( عباس کاظمی) 5.موسی گونش 6. شیخ عبدالله توران 7. سید سجاد قره قوش( آدم فاضلی است و اخیرین آیت الله می گویند) 8رحمی انورشان(رحمی) 9.پروفسور حسین خاتمی( یک حقوقدان ایرانی الاصل است) 10. حسن قناعتلی 11قائمی واراول 12. مهدی آک سو 13 جعفر دربندی 14. اصلان باشاران 15. محمد مجاهدی 16. یوسف توره (آنکارا) 17.شیخ بهرام گلی( شهرقارس) 18. سید قاسم اردم(قارس) 19. شیخ ولی بدر(اغدیر) 20 لطیف یلماز تکین(اغدیر) 21علی تقوی (اغدیر) 22. بختیار کاماچی(اغدیر) 23ابوالفضل قوجه داک(اغدیر) 24. شیخ بولنت آی یلدوز( شهر بورسا) 25. رحمان کارانلک(ازمیر) 26 . عبدالله صادقی(ازمیر) 27. عبدالله شباهت(ازمیر) 28حسین کربلایی(ازمیر) 29. علی اُورمیش(ازمیر) 30. مهدی عرب(ازمیر)

= شخصیت های علمی دینی تأثیرگذار(اعم از شیعه و سنی)

1.خیرالدین کارامان 2.ابوبکر سفیل 3.سلیمان آتیش 4. پروفسور حسین حاتمی 5.پروفسور بارداک اوغلو( رئیس اسبق دیانت) 6.بایراکتار بایراکلی 7. پروفسور محمد گورمز(رئیس سابق دیانت) 8. جبلی احمد(احمد محمود اونولی) 9. احمد واراول 10عمر دونگل اوغلو 11. عبدالعزیز بایندر 13. عبدالرحمن دیلی پاک 14. پروفسور یاشار نوری اوزترک 15. نیهات خطیب اوغلو 16. مصطفی اسلام اوغلو 17. علیرضا دمیرجان 18. فتح الله گولن 19. علی پولاچ 20. عدنان اوکتار 21خانم امینه شَنلیک اوغلی(شنلیک یعنی شادی)

فرهنگ

از نظر فرهنگی نیز مانند بسیاری از جنبه های دیگر، ترکیه بین شرق و غرب قرار دارد و بخشی از عناصر فرهنگی هر دو را در خود گنجانده و ترکیب منحصر به فردی را ارائه می دهد. جمهوری ترکیه دارای نشانه هایی از تمدن های اروپای کلاسیک و خاورمیانه اسلامی می باشد. از جمله آثار تاریخی و باستانی که توسط سازمان یونسکو نیز به عنوان میراث جهانی ثبت رسیده است می توان به مناطق تاریخی استانبول، شهر تاریخی پاموکالا، شهر کاپادوکیا و مسجد ایا صوفیه اشاره کرد. با تقسیم امپراتوری روم به بخش های غربی و شرقی، آسیای صغیر بخشی از قلمرو بیزانس شد که مرکز آن قسطنطنیه (استانبول) بود. ظهور اسلام در شرق منجر به تقسیم شبه جزیره بین امپراتوری مسیحی بیزانس و خاورمیانه اسلامی شده و سرانجام با ورود ترک ها آسیای صغیر جزئی از جهان اسلام شد. امپراتوری عثمانی چند ملیتی و چند فرهنگی بود. ترکیه جدیدی که توسط آتاتورک تاسیس شد، از لحاظ زبان و مذهب با کشورهای قبلی خود همگن بود. تحت نظر آتاتورک و پیروان او ، ترکیه به طور فزاینده ای سکولار و غرب گرا شد؛ روندی که در اصلاح زبان ترکی، جایگزینی خط سنتی عربی با الفبای رومی اصلاح شده و جدا شدن اسلام از دولت (دین از سیاست) ظاهر شد. با این وجود، اسلام تاثیر عمیقی در روابط بین دو جنس (زن و مرد) و زندگی خانوادگی داشته است. قدرت این تاثیر در مناطق کم تر توسعه یافته کشور و در بین جمعیت شهری و روستایی و همچنین بین طبقات اجتماعی مختلف، متفاوت است. فتح الله گولن