امت وسط
امت‌وسط اصطلاحی است که از آن در یک جای قرآن و در سوره بقره آیه 143 استفاده شده است. در این آیه، امت‌وسط دلیل برتری و لیاقت امت مسلمان بر دیگر امت‌ها دانسته شده است تا مسلمانان گواه و شاهدی بر دیگر مردم باشند. همچنین در برخی از تعابیر آمده است که امّت‌وسط، گروهی ممتاز، برگزیده، واسطه بین پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و مردم و شاهد اعمال همه مردم در دنیا و گواه بر آنان در آخرت می‌باشند.
معنای لغوی امت‌وسط
امت‌وسط یعنی امتی که از افراط و تفریط مصون هستند.[۱]
معناشناسی
در باره ماهیت «وسط بودن» و مصداق «امت‌وسط» میان مفسران امامیه و اهل سنت اختلاف رای وجود دارد. در تفاسیر اهل سنت، کلمه «وسط» به عدل، خیر و اعتدال امت اسلام در قیاس با دیگر امت‌ها و نیز اعتدال احکام اسلام نسبت به احکامِ دین یهود و نصارا تفسیر و همه مسلمانان در قرآن؛ شاخص «امت وسط» قلمداد شده‌اند. با این‌حال برخی از مفسران؛ فقط اهل سنت را مصداق امت‌وسط و برخی دیگر فقط اهل‌بیت را مصداق امت‌وسط می‌دانند.
امت‌وسط در تفاسیر
در منابع تفسیری، امت‌وسط امتی معرفی شده‌اند که از افراط و تفریط در عقیده مصون‌اند. گرفتار مادی‌گرایی یا رهبانیت نمی‌شوند. بر دانسته های خود جمود ندارند. از علوم دیگران استفاده می‌کنند. درایجاد روابط متقابل اجتماعی با دیگر امت‌ها تلاش می‌کنند.[۲] [۳] یا منظور از امت وسط امت عادل، [۴] [۵]بهترین امت‌ها [۶]رئیس، محور و سرور همه مردم [۷] امت الگو و اسوه و امت دارای عقلانیت [۸]می‌باشد. و در نهایت امت وسط گروهی ممتاز، برگزیده، واسطه بین مردم و پیامبر(ص)، شاهد اعمال همه مردم در دنیا و گواه بر آنان در آخرت دانسته‌شده است. [۹]
مصادیق امت‌وسط
مفسران مسلمان درباره تعیین مصادیق امت وسط دارای عقاید مختلفی هستند. تعابیری چون همه مسلمانان اصحاب پیامبر، اهل سنت، اهل بیت به عنوان امت وسط ذکر شده است. در ادامه به برخی از مصادیق امت‌وسط اشاره می‌شود.
همه مسلمانان
همه مسلمانان یعنی تمام کسانی که دعوت پیامبر‌اسلام را پذیرفته‌اند، جزء امت‌وسط محسوب می‌شوند، زیرا که امت‌پیامبر حد وسط اهل‌کتاب و دیگر مشرکان و بت‌پرستان قرار دارند. توضیح این‌که اهل کتاب فقط به تقویت روح پرداخته و از نیازهای جسم غافل شدند و در مقابل، مشرکان فقط در پی لذت‌جویی جسمانی بودند، اما در این بین امت‌وسط میان نیازهای روحی و نیازهای جسمی تعادل ایجاد کرده‌اند.[۱۰] در یکی از تفاسیر آمده است که مقصود از امت‌وسط، مسلمانان هستند که در دین‌داری نه چون مسیحیان در رهبانیت درباره حضرت عیسی غلو می‌کنند و نه مانند یهودیان که کتاب خدا را تحریف کرده و در دین‌داری کوتاهی می‌کنند.[۱۱]
امامان شیعه
غالب مفسران امامیه معتقدند اگرچه برخی از واژه امت‌وسط، حجیت اجماع امت و عدالت آنان را استنباط کرده‌اند؛ ولی بدان معنا نیست که فردفرد این امت از خطا مصون باشند، بلکه در میان آنان افرادی هستند که به دلیل عصمت؛ قابلیت شاهد و گواه بودن را دارند و وسط بودن امت اسلامی به اعتبار حضور این گروه در میان آنان است. [۱۲].مطابق روایات، [۱۳] [۱۴]. در دیگر آیات قرآن، چنین مقامی اختصاص به اهل‌بیت دارد که تحمل دیدن حقایق اعمال مردم را در دنیا دارند و در روز قیامت بر آن شهادت می‌دهند.[۱۵] [۱۶] [۱۷] [۱۸]
صحابه، تابعین و اهل‌سنت
برخی از مفسرین اهل‌سنت، در نگاه اول صحابه پیامبر(ص) و در ادامه تابعین و تابعین تابعین و کسانی که راه صحابه را ادامه دادند مصداق امت‌وسط می‌دانند. آنان معتقدند تنها اهل‌سنت با پیروی از راه صحابه در مسیر حق باقی مانده و مصداق امت وسط هستند.[۱۹]
خصوصیت‌ها
امت‌وسط دارای ویژگی‌هایی از قبیل عدالت، عصمت و علم [۲۰] و عقلانیت [۲۱] است.
عصمت
مفسران شیعه معتقدند کسانی که گواه بر مردم هستند باید از هرگونه خطا و اشتباه مصون باشند، چرا که تحقق امت‌وسط از خواسته‌های حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل بود که حضرت ابراهیم هنگام ساخت کعبه از خداوند برانگیختن رسولی را از ذریه‌اش خواست تا آیات خدا را بر مردم بخواند. مفسران معتقدند در آیه ۷۸ سوره حج ضمن اشاره به استجابت دعای ابراهیم به گروه برگزیده‌ای اشاره می‌کند که از دستورهای الهی سرپیچیی نمی‌کنند و منزه از گناه هستند. دلیل دیگر اینان اشاره به نوع خاصی از شهادت است که فقط از عهده معصومان برمی‌آید.[۲۲]
عدالت
تعداد زیادی از مفسران با تکیه بر روایاتی از پیامبر اسلام(ص) عدالت را از ویژگی‌های امت وسط می‌دانند که آنها را از افراط و تفریط باز می‌دارد و آنها راه میانه را طی می‌کنند. [۲۳]؛ [۲۴]
پانویس
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات، ذیل واژه وسط.
- ↑ طباطبایی سید محمد حسین، تفسیر المیزان، سال ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۳۲۰
- ↑ مکارم شیرازی ناصر، تفسیر نمونه، سال ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۸۸-۴۸۹.
- ↑ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۴۴
- ↑ فخر رازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۸۴.
- ↑ فخر رازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۸۴-۸۵.
- ↑ فخر رازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۸۴-۸۵
- ↑ طالقانی، پرتوی از قرآن، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۳۲۴.
- ↑ ربانی، «امت وسط» ص۲۸۷.
- ↑ سید قطب، فی ظلال القرآن، ۱۴۱۲، ج۱، ص۱۳۰-۱۳۱.
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۵.
- ↑ طباطبایی سید محمد حسین، تفسیر المیزان، سال ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۳۲۱
- ↑ صفار، بصائرالدرجات، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۸۲
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۹۱
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۴۱۵؛
- ↑ طباطبایی سید محمد حسین، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۳۲۰-۳۲۱
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۷۸، ج۲، ص۲۲۹
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۲۲۱
- ↑ صلابی، الوسطیة فی القرآن، ۱۴۲۶ق، ص۳.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۲۲۱.
- ↑ طالقانی پرتوی از قرآن، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۲.
- ↑ ربانی، «امت وسط» ص۲۸۸-۲۸۹.
- ↑ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۴۴
- ↑ فخر رازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۸۴.