محمد تقی قمی
| نام | محمد تقی قمی |
|---|---|
| نامهای دیگر | آیت الله محمد تقی قمی
علامه محمد تقی قمی شیخ محمد تقی قمی |
| متولد | ۱۲۸۹ش/1338ه/1920م |
| محل تولد | قم |
| وفات | 1369ش/1410ه/1990م |
| مذهب | شیعه اثنی عشری |
پدرش شیخ احمد از عالمان دین، و یکی از قضات بزرگ شهر تهران بوده است.
وی دروس ابتدایی را در تهران فرا گرفت و به حفظ قرآن و یادگیری زبان و ادبیات عربی پرداخت. پس از سپری کردن دوره تحصیلات دبیرستان به مدرسه عالی ادبیات راه یافت و در خلال آن به فراگیری زبان فرانسوی پرداخت و همزمان به تحصیل علوم دینی هم مشغول شد و زیر نظر استادان برجسته، در علم فقه، اصول، کلام و سایر علوم دینی به آموزش و پژوهش پرداخت. وی در ادامهٔ تلاش‌های علمی‌اش علاوه بر سه زبان فارسی، عربی، فرانسوی، با زبان انگلیسی هم آشنا شد از این رو، به منابع وسیعی دسترسی داشت و با احاطه بر آنها همواره بر اندوخته‌های علمی‌اش می‌افزود و پس از چندی به درجه استادی رسید و در عرصه علمی ـ فرهنگی فعالیت خوبی را ارائه داده است.
محمدتقی قمی (۱۲۸۹-۱۳۶۹ش) روحانی وحدت‌گرای شیعه است که معتقد بود تنها راه برای ایجاد امت واحد اسلامی، اتحاد فرهنگی مسلمانان است که از طریق گفتگوی عالمان مذاهب اسلامی حاصل می‌شود. به همین منظور، وی دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة را تأسیس نمود. از مهمترین آثار فعالیت ایشان، به رسمیت شناخته‌شدن مذهب شیعه از سوی دانشگاه الازهر مصر بود.
وی برای عملی ساختن اندیشه خود در حالی که 27سال سن داشت مصر را که یکی از بزرگترین پایگاههای دینی اهل سنت است به عنوان مبدأ حرکت برگزید و فعالیت‌های خود را آغاز کرد. در خلال اقامتش در مصر، با متفكران و اندیشمندان مختلف در دانشگاه الازهر ارتباط برقرار كرد كه هر یك از آنان نسبت به شخصیت علمی، ادبی، و اخلاص و مودت به وی ابراز علاقه نموده‌اند.
دغدغه تقریب مذاهب اسلامی و وحدت بین مسلمین زمینه ساز شکل گیری و در نهایت تأسیس "موسسة دارالتقریب" به وسیله‌ٔ وی در سال 1947م (1325هـ .ش) در کشور مصر شد.
تأسیس دارالتقریب
محمدتقی قمی به همراه جمعی از عالمان شیعی و سنی و با جلب حمایت آیت الله بروجردی، به منظور اتحاد فرهنگی مسلمانان و آشنایی مذاهب اسلامی با یکدیگر، در مصر دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة را تأسیس نمود.
محمدتقی قمی در سال ۱۳۶۰ق (تقریبا ۱۳۲۰ش) به همراه عبدالمجید سلیم، شیخ محمود شلتوت و برخی دیگر از عالمان دانشگاه الأزهر، دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة را تأسیس نمود. قمی بعد از شنیدن خبر اعدام یک زائر ایرانی در مکه -که ناشی از بدبینی مذهبی وهابیون نسبت به شیعیان بود- به این فکر افتاد که برای تقریب مذاهب اسلامی، مجمعی را راه‌اندازی کند که عالمان مذاهب اسلامی در آن به گفتگو و تبادل اندیشه بپردازند. به همین منظور، وی در سال ۱۹۳۸م (تقریبا ۱۳۱۷ش) به مصر سفر کرد و با رئیس دانشگاه الازهر، شیخ محمدمصطفی مراغی، دیدار کرد و موافقت نسبی او با طرح تقریب مذاهب را کسب نمود و بواسطه او با دیگر اندیشمندان وحدت‌گرای مصر آشنا شد و در سال ۱۳۶۰ق (تقریبا ۱۳۲۰ش) به همراه برخی از عالمان شیعی و سنی، «دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة» را تأسیس نمود و در راستای اعلام عقاید وحدت‌گرایانه، در سال ۱۳۶۸ق، مجله‌ای با نام رسالة الإسلام را چاپ کرد. قمی در سال ۱۹۴۵م (تقریبا ۱۳۲۴ش/۱۳۶۵ق) به خاطر آغاز جنگ جهانی دوم ناچار شد به ایران بازگردد. وی در قم با آیت الله بروجردی -که در همان ایام به درخواست عالمان قم برای قبول مرجعیت به قم آمده بود- دیدار نمود و با شرح ماجرا، توجه و حمایت مادی و معنوی ایشان را نیز به خود جلب کرد.
فتوای جواز عمل به فقه شیعهٔ امامیه
تلاش‌های محمد تقی قمی و پشتیبانی و اقدامات وحدت‌گرایانهٔ آیت‌الله بروجردی در سال ۱۳۳۷ هجری شمسی منجر به فتوای جواز عمل به فقه شیعهٔ امامیه شد. محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی اسفند ۱۳۸۶، شمارهٔ ۲۵۷ (فایل پی دی اف)
شیخ محمود شلتوت، رییس دانشگاه الازهر در آن دوره که خود نیز از بنیان‌گذاران دارالتقریب بود، به جواز عمل کردن مطابق با فقه شیعهٔ امامیه حکم داد. وی در جواب به استفتایی در مورد قرار دادن مکاتب شیعه اثنی عشری و زیدیه در بین مکاتب اسلامی، بیان می‌کند که اسلام منحصر به پیروی از مکتب خاصی نیست و می‌توان از یک مکتب به مکاتب دیگر منتقل شد. شیخ شلتوت در قسمتی از این فتوا می‌گوید: «مکتب جعفری معروف به مذهب امامی اثنی عشری، مکتبی است که شرعاً پیروی از آن مانند پیروی از مکتب‌های اهل سنت جایز می‌باشد. سزاوار است مسلمانان این حقیقت را دریابند و از تعصب ناحق و ناروایی که نسبت به مکتب معینی دارند، دوری گزینند».[۱] شیخ شلتوت برای محمد تقی قمی احترام خاصی قائل بود به گونه‌ای که در یکی از نامه‌های خود چنین می‌نویسد: «شیخ محمدتقی قمی، پیشوای مصلح و برادر من، نخستین کسی است که علما را به مسأله تقریب دعوت کرد و به خاطر آن (از ایران به مصر) هجرت نمود. آن قدر به او (شیخ محمدتقی قمی) ایمان دارم که در آخرت حاضرم، هر جا که او را بردند با او بروم، حال هر کس می‌خواهد بپسندد یا نپسندد».
زمینه های روی آوری به تقریب
نگاه اجمالی به تلاش شصت ساله علامه شیخ محمدتقی قمی بیانگر اهتمام ویژه وی به مسأله تقریب میان مذاهب اسلامی است؛ لیکن پیش از پرداختن به زوایای گوناگون آن، شایسته است به زمینه‌های رویآوری وی به تقریب اشارهای شود. وی همانند دیگر مصلحان امت اسلامی از وضعیت نابهنجار عمومی جامعه اسلامی به ویژه درگیری‌های میان شیعه و سنی رنج می‌برد. به ویژه آن که در زمان وی حادثه دردناک کشتن (اعدام) یک حاجی ایرانی از ذریه پیامبر(ص) به اتهام اهانت به کعبهٔٔ مکرمه اتفاق افتاد. اجمال آن چنین بود که یکی از حجاج ایرانی در اثنای طواف، حالش به هم خورد، و نتوانست از میان طواف کنندگان خودش را بیرون کشد، دامن پیراهنش را جمع کرد و آنچه را که بالا آورده بود در آن ریخت تا مبادا، مطاف و مسجد الأرض آلوده گردد، سپس با سرعت خواست از مسجد خارج گردد که پلیس وی را دستگیر کرده، از آنچه که در دامنش بود، پرسید و چون وی نتوانست به عربی سخن گوید تلاش کرد به زبان فارسی جریان را به او بفهماند ولی نتوانست او را متوجه سازد. پلیس وی را تحویل دادگاه داد و در آن زمان‌ها یا مترجمان فارسی زبان نبودند یا آنان پیگیری نکردند و بر اساس اوهام و خیالبافی‌های خود و برداشت‌های نادرستی که از ایرانی و شیعه داشتند، تصور کرده‌اند که همه ایرانی‌ها جهت حج به نجف و کربلا می‌روند و آمدن آنها به مکه فقط برای اهانت کردن بیت الله الحرام است! و سپس نتیجه گرفتند که این شخص قصد داشت کعبه را نجس و اهانت کند، لذا، حکم اعدام صادر کردند ... و با اجرای حکم، گردنش را زدند! این حادثه دردناک، روح و جان شیخ محمدتقی را تکان داده است و وی را واداشت تا به کار بزرگی پردازد که بتواند میان مذاهب مختلف، آشتی و روح محبت و مودّت ایجاد کند و عوامل تفرقه و کینه را از میان بردارد.
اندیشه های تقریبی
محمدتقی قمی معتقد بود اگر درست به ریشهٔ نام دو مذهب شیعه و سنی توجه کنیم، تمام مسلمانان را شیعه می‌یابیم، زیرا همگی دوستدار خاندان پیغمبرند و همگی را نیز اهل سنت می‌یابیم؛ زیرا کلیهٔ مسلمانان، هر سنت و دستوری از طریق مطمئنی از پیغمبر گرامی وارد شده باشد، لازم‌الاجرا می‌دانند. بنابراین ما همگی سنی، شیعه، قرآنی و محمدی می‌باشیم. از دیدگاه وی حکمت خداوند بر این قرار گرفته است که مسلمانان همگی در اصول با یکدیگر مشترکند. او معتقد بود تمامی مذاهب اسلامی، در ایجاد فرهنگ اسلامی و رشد و نمو و تعالی اسلام سهیم بوده‌اند و مسلمانان از اختلاف فکری ضرر نمی‌کنند؛ وی می‌گفت «مسلمانان زمانی از اختلاف ضرر می‌کنند که اختلاف منجر به قطع رابطه و ترک برادری گردد». وی اهل تساهل و تسامح بود و هدف از اتحاد فرهنگی بین مسلمانان را، توافق در اصولی اساسی و ضروری دین بیان می‌داشت. در مورد فروعات و مباحث دیگر تلاش او بر یافتن نظر مشترک بر اساس حقیقت‌جویی بود: «اگر هم اختلاف باقی ماند، هر یک دیگری را معذور و ماجور بداند نه این که همدیگر را تکفیر کنیم».
وفات
وی در هشتاد سالگی در ۱۳۶۹ش (مطابق با ۱۹۹۰م) در پاریس وفات یافت. برخی بر این باورند که چون وی برای إحیای دارالتقریب و تقویت وحدت شیعه و سنی، مجددا راهی مصر بود، به‌واسطه مخالفان به قتل رسید. تشییع و تدفین قمی در روز ۱۸ شهریور ۱۳۶۹ش انجام گرفت و طبق وصیتش در امامزاده عبدالله تهران به خاک سپرده شد.
پانویس ها
- ↑ عبدالكريم بى‌آزار شيرازى، همبستگی مذاهب اسلامی: مقالات علمی بیست تن از دانشمندان مذاهب اسلامی، دانشگاه مذاهب اسلامی، ۱۳۸۷.
منابع مقاله
1- فصلنامهٔ تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره1.
2ـ اتحاد و انسجام، مؤسّسه امام هادی(ع)، انتشارات پیام امام هادی(ع)، چاپ اول، زمستان ۱۳۸۶، قم، ایران.
3ـ پیشینه تقریب؛ محمدعلی آذرشب، نشر مجمع جهانی تقریب بین مذاهب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴.
4ـ تقریب بین مذاهب اسلامی(۱)، ویژه نامه چهارمین کنفرانس وحدت اسلامی، مهرماه ۱۳۶۹.
5ـ روزنامه اطلاعات، اول اسفند ماه ۱۳۵۷.
6ـ قصّة التقریب؛ شیخ محمدتقی قمی، اعداد و تقدیم و ملاحق: سید هادی خسروشاهی، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیة، الطبعة الأولی، ۱۴۲۸ هـ. ق، طهران، ایران.
7- خبرگزاری تقریب.