ویکی‌وحدت:شیوه ارجاع به منابع

شیوه ارجاع به منابع شیوه‌نامه‌ای است که با موافقت و تصمیم کارشناسان ویکی‌وحدت نگارش و قواعدی را برای ارجاع‌دادن به منابع شامل: «کتاب، مجله، روزنامه و سایت». هم در متن مقالات ( ایجاد پانویس) و هم در بخش منابع پایانی معرفی می‌کند. بنابر این قواعد، باید در پانویس خلاصه‌ای از اطلاعات بیاید و مشخصات کامل اثر (کتاب و ...) در بخش منابع بیاید. مثلا در پانویس فقط نام خانوادگی، نام اثر و شماره جلد و صفحه می‌آید. این قواعد با هدف یکدست شدن مقالات و مداخل و فهم و ویرایش آسانِ ارجاعات تصویب شده‌اند. اگر بخواهیم توضیحات بیشتری در پانویس بیاوریم، بهتر است از یادداشت استفاده کرده و از آوردن توضیح اضافه در پانویس و منابع خوداری کنیم. که در ادامه دستورالعمل‌های ویکی‌نویسی و دانشنامه‌نویسی برای یادداشت و ارجاعات در پایان ذکر شده‌اند.

ارجاع به کتاب

در پانویس

از آنجا که مشخصاتِ نشرِ کتاب یا مقاله یا سایت، به شکل کامل در بخش منابعِ مقاله می‌آید، در پانویس باید خلاصه‌ای از این مشخصات بیاید: نام خانوادگی (شهرت) نویسنده، نام کتاب، یکی از مؤلفه‌های نشر(اولویت با سال نشر است)، شمارۀ جلد با حرف اختصاری «ج»، شماره صفحه با حرف اختصاری «ص». در ارجاع به فرهنگ‌های لغت و مانند آن به این روش عمل می‌شود: نام خانوادگی نویسنده، نام کتاب، ذیل واژه فلان. چند مثال:

1. مطهری، حماسه حسینی، ۱۳۸۵ ش، ج ۱، ص ۵۰ ـ۵۴.
2. ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ ق، ج ۴،‌ ص ۲۹۰.
3. دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه رجوع.

نکته: آوردن یکی از مؤلفه‌های نشر به این دلیل است که مقالات ویکی دائماً در حال ویرایش‌اند و ممکن است پانویسی افزوده شود و در آن به اثری ارجاع داده شود که از نظر نشر، متفاوت با اثری است که در بخش منابع آمده است. تفاوت در نشر، معمولاً تفاوت در شماره صفحه را به دنبال دارد. به همین دلیل باید در پانویس مشخص باشد که به کدام اثر ارجاع داده شده است.

در منابع

مشخصات کتاب در بخش منابع به این شیوه می‌آید: نام خانوادگی مؤلف یا نویسنده، نام -برای بیشتر از یک نویسنده به مثال‌ها رجوع کنید- عنوان کتاب، نام مترجم و محقق (مثلاً ترجمهٔ ...، به تحقیق ...)، نام شهر محل نشر، نام ناشر، نوبت چاپ (مثلاً چاپ سوم)، سال چاپ برای نوبت ذکرشده.

1. نمونه برای یک مؤلف: شاملو، احمد، در آستانه، تهران، مؤسسه انتشارات نگاه، چاپ اول، ۱۳۷۶ ش.
2. نمونه برای دو مؤلف: بودریار، ژان، و احمد مومیایی رازی، سرگشتگی نشانه‌ها، نمونه‌هایی از نقد پسامدرن، ترجمهٔ باب رحمتی، تهران، نشر مرکز، چاپ اول، ۱۳۷۴ ش.

چند نکته‌

• اگر محل نشرِ کتاب مشخص نبود از علامت اختصاری بی‌جا و اگر ناشر آن مشخص نبود از بی‌نا و اگر تاریخ نشر مشخص نبود، از بی‌تا استفاده می‌شود مانند: مطهری، مرتضی، پیامبر امی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
• بین عنوان اصلی و فرعیِ کتاب دونقطه می‌آید مانند: نجفی، ابوالحسن، غلط ننویسیم: فرهنگ دشواری‌های زبان فارسی، ... .
• در کتاب‌های چندجلدی که محقق یا چاپ هر جلدشان متفاوت است، در اطلاعات کتاب‌شناسی شماره جلد کتاب نیز آورده می شود. مثال۱: بلاذری، احمد بن یحیی، انساب‌الاشراف (ج ۳)، تحقیق: محمدباقر محمودی، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۹۷۷ ق/۱۳۹۷ م. مثال۲: بلاذری، احمد بن یحیی، انساب‌الاشراف (ج ۵)، تحقیق: احسان عباس، بیروت، جمعیة المستشرقین الألمانیة، ۱۹۷۹ م/۱۴۰۰ ق.
• رعایت فاصلۀ بین علائم اختصاری همچون: «ش»، «ق»، «م» و «ج» که نمایندۀ یک کلمه می‌باشد، الزامی است. مانند: ج 20، ص 305 - 310 یا سال 1042 ش.

ارجاع به مقدمه مترجم و مصحح کتاب

1. در پانویس: برای ارجاع به مقدمه مصحح یا مترجم چنین باید عمل کرد: طبسی، «مقدمه»، در ابصار العین، ص ۳.
2. در منابع: در بخش منابع اطلاعات کتاب‌شناسی به این شکل می‌آید: طبسی، محمدجعفر، «مقدمه»، در ابصار العین، تألیف محمد سماوی، قم، زمزم هدایت، ۱۳۸۴ ش.

بنابراین اگر در یک مدخل، هم به مقدمه و هم به متن اصلی کتاب ارجاع بدیم، اطلاعات کتاب‌شناسی دوبار در مدخل ذکر می‌شود.

ارجاع باواسطه

شایسته است همۀ ارجاعات دانشنامۀ وحدت بی‌واسطه باشند و اگر باواسطه‌اند، حتما ذکر شود به نقل از چه کسی و چه منبعی است. ارجاع باواسطه ارجاع‌دادن به منبعی است که پژوهشگر آن را ندیده بلکه به نقل از منبعی دیگر آن را می‌آورد. قاعدۀ ارجاع باواسطه چنین است: نام خانوادگی، نام کتاب، شماره جلد و صفحه، به نقل از: نام خانوادگی، نام کتاب یا «مقاله»ای که دیده شده، تاریخ نشر، شماره جلد و صفحه. مثال: ابن قتیبه، المعارف، ص۸۴، به نقل از: شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا، ۱۳۶۲ ش، ص ۱۱۶. نکته: در ارجاع باواسطه، نباید مشخصات کتاب‌شناختی اثری که دیده نشده در بخش منابع بیاید.

ارجاع به کتاب‌های مقدس یا خاص

منظور از کتاب‌های خاص کتاب‌های آسمانی و کتاب‌هایی همچون: قرآن، نهج‌البلاغه و مفاتیح‌الجنان است.

ارجاع به قرآن

1. در پانویس: در پانویس برای ارجاع به قرآن چنین باید عمل کرد: سوره فلان، آیه فلان مانند: سورۀ مائده، آیه ۵۵.
2. در منابع: در بخش منابع می‌توان به واژۀ قرآن اکتفا کرد، مگر اینکه از ترجمه خاصی از قرآن استفاده شده باشد که در این صورت باید مشخصات کامل نشر بیاید. برای این کار به شیوه گفته‌شده در بخش «ارجاع به کتاب» عمل می‌شود. مثال: قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ ق/۱۳۷۶ ش.

نکته: با توجه به داشتن الگوی آیات قرآن بهتر است بجای ارجاع در پانویس از الگو استفاده کرد مانند: وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا ... ^{[آل عمران–103]} ‎.

ارجاع به نهج‌البلاغه

1. در پانویس: برای ارجاع به این کتاب در بخش پانویس باید چنین عمل کرد: نهج‌البلاغه، تصحیح فلانی، خطبه یا حکمت یا نامه فلان، ص فلان. مثال: نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبه ۶، ص ۴۸.
2. در منابع: در بخش منابع باید مشخصات کامل نشر بیاید، مانند روشی که در بخش «ارجاع به کتاب» آمده است.

ارجاع به مفاتیح الجنان

• در پانویس: برای ارجاع به این کتاب در بخش پانویس باید چنین عمل کرد: مفاتیح الجنان، نام دعا یا عمل یا بخش، بند فلان، ص فلان. مثال: مفاتیح الجنان، دعای جوشن، بند ۴۰، ص ۵۸.
• در منابع: در بخش منابع به واژه مفاتیح الجنان اکتفا می‌شود. یعنی نیازی نیست مشخصات کتاب‌شناختی آن بیاید.

ارجاع به صحیفه سجادیه

• پانویس: برای ارجاع به این کتاب در بخش پانویس باید چنین عمل کرد: صحیفه سجادیه، شماره دعا، شماره بند. مثال: صحیفه سجادیه، دعای ۵، بند ۳. • منابع: در بخش منابع به واژه صحیفه سجادیه اکتفا می‌شود. یعنی نیازی نیست مشخصات کتاب‌شناختی آن بیاید.

ارجاع به رسالۀ توضیح المسائل

• پانویس: برای ارجاع به این کتاب در بخش پانویس باید چنین عمل کرد: رساله توضیح المسائل آیت‌الله ...، نام بخش، مسئله فلان(که شماره مسئله می‌آید). مثال: رساله توضیح المسائل آیت‌الله محمدتقی بهجت، بخش وضو، مسئله ۲۶۷. • منابع: در بخش منابع، مشخصات کتاب‌شناختی رساله می‌آید، مانند روشی که در بخش «ارجاع به کتاب» آمده است. مثال: رساله توضیح المسائل آیت‌الله محمدتقی بهجت، قم، نشر شفق، ۱۳۷۸ش