مسلمانان در آمریکای لاتین

در آمریکای لاتین هر نقطه که محل مهاجرت اعراب به خصوص لبنانی، فلسطینی و سوری بوده، مسلمانان آن‌جا بیشتر است. مثلاً فلسطینی‌ها در شیلی، سوری‌ها و لبنانی‌ها در آرژانتین و برزیل، هندی‏ها و پاکستان‌ها در سورینام، ترینیداد و توباگو و گویان تعداد بیشتری دارند. لذا می‌توان گفت كه این كشورها، محل تجمع مسلمانان در این منطقه هستند. البته مسلمانان كم وبیش در ونزوئلا، مکزیک، كلمبیا، پاراگوئه و دیگر كشورهای آمریكای مركزی هم هستند.

كشورهای اسلامی مانند لبنان و سوریه با عمده این كشورها و جماعات مسلمان آن‌جا ارتباط بیشتری دارند اعم از ارتباطات مذهبی، تجاری و حتی سیاسی؛ چون اكثر مسلمانان آنجا از اعراب لبنانی و سوری هستند و با كشورهایشان مبادلات تجاری دارند. غیر از این کشورها که به صورت سنتی با مهاجران اعراب تعامل دارند، دیگر كشورهای اسلامی مانند اندونزی، مالزی، ایران، عربستان، تركیه، مصرو پاکستان نیز در منطقه فعالیت‌های مذهبی و اقتصادی و سیاسی دارند. اما فعالیت‌های اقتصادی‌شان چندان چشم‌گیر نیست.

عربستان

دولت عربستان براساس توان مالی خود توانسته است فعال‌تر از بقیه كشورهای اسلامی در زمینه دینی عمل كند. این کشور در اكثر کشورهای آمریکای لاتین درصدد ساخت مساجد و مراكز اسلامی و هویت‎دهی به مسلمانان و اعراب مهاجر منطقه برآمده است.

مثلاً در برزیل، بوینوس آیرس ، آرژانتین ، ونزوئلا و شیلی مساجد خیلی بزرگی ساخته است. در بعضی از كشورهای دیگر منطقه، مساجد و مراكز اسلامی مشابه را در حال ساخت دارد و از این لحاظ، پول زیادی خرج می‌كند.

به لحاظ فرهنگی، دانشگاه‌های الازهر مصر، المدینه و امّ القری عربستان و ... نمایندگان و روحانیونی را به منطقه می‌فرستند. البته غالب روحانیون فارغ‏ التحصیل‏ جامعه الازهر مصر، امامت جماعت و سرپرستی مراكز اسلامی ساخت عربستان را بر عهده می‏گیرند؛ یعنی نوعی تعاملات بین دولت‌های مصر و عربستان است كه تأمین بعد مالی‌اش بر عهده سعودی‏ها و بعد فرهنگی و تبلیغی‌اش در دست مصری‌هاست. البته در سال‌های اخیر، دولت عربستان خود، واعظ و روحانی به منطقه اعزام می‌كند.

جمهوری اسلامی ایران

غالب فعالیت‏های فرهنگی و دینی ایران اسلامی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در منطقه آمریکای لاتین به فعالیت‌های عمیق و ارزشمند حجت‌الاسلام والمسلمین محسن ربانی برمی‏گردد. ربانی، رایزن فرهنگی سابق ایران در آرژانتین بود که از سوی بخش بین ‏الملل سازمان تبلیغات اسلامی به این کشور اعزام شد و در مدت 10 سال حضورش در منطقه، فعالیت‏های فراوانی در آرژانتین و کل منطقه آمریکای لاتین صورت داد.

حضور در دانشگاه ­ها، گفتگو با کشیشان و رهبران ادیان دیگر، شرکت در کنفرانس ‏ها و همایش‏ ها، ترجمه مباحث اسلامی به زبان اسپانیولی و هم‌چنین شناسایی و فرستادن جوانان مستعد مسلمان به قم برای فراگیری علوم اسلامی از جمله فعالیت‏های وی بود. مقر اصلی فعالیت‏ های او در آرژانتین بود، ولی وی بیشتر در کشورهای اسپانیولی زبان منطقه فعالیت داشت و سفرهای تبلیغی به شیلی، کلمبیا، ونزوئلا، کوبا و... نیز انجام داد.

وی در گسترش و تقویت و انسجام شیعیان در منطقه نقش موثر و قابل تقدیر دارد و حتی زمینه سفر مرحوم آیت ‏الله مصباح یزدی، آیت‏ الله جعفر سبحانی و آیت ‏الله عمید زنجانی به این منطقه را فراهم کرد.

وی هم اکنون مشاور بین‌الملل‌ ریاست جامعه المصطفی العالمیه است و در قم یک موسسه پژوهشی ـ فرهنگی به نام «اندیشه شرق» راه‏‌اندازی کرده است. در کنار این موسسه، مجمع جهانی اهل بیت:، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و اخیراً جامعه المصطف6 العالمیه نیز فعالیت‌هایی در عرصه تبلیغ اسلام و اسلام‌شناسی در منطقه دارد. ناگفته نماند که وزارت امور خارجه هم طی دهه اخیر فعالیت‌های دیپلماتیک خود را در این منطقه گسترش داده و با حضور در این منطقه باعث شناخت بیشتر انقلاب اسلامی و اسلام شده است.

ترکیه

بعضی از گروه‌های فرهنگی و اقتصادی ترکیه به ویژه گروه‌های صوفی این کشور و هم‌چنین اخیراً هواداران و پیروان فتح‏ الله گولن متوجه آمریكای لاتین شده و مكاتب خود را در منطقه اشاعه می‌دهند. چرا که رقص و سماع و تفکرات صوفیهتا حدودی می‌تواند جاذبه‌های غربی را در كنار خودش داشته باشد و برای برخی مردم منطقهنیز جالب و جذاب به نظر برسد. از آنجایی که غالب مردم منطقه، تشنه معنویت، سیاست‌زده و منتقد عملکرد کلیساها هستند، لذا گروه‌های صوفیه امیدوارند با توجه به روحیات مردم و مساعد بودن فضا، پیروان و مریدانی برای خودشان دست و پا کنند.

گولن، روشنفکر مسلمان و سکولار ترکیه است که هم اکنون در آمریکا زندگی می‏کند. تلاش وی شکل دادن اسلام مدرن است و او این کار را با مهم جلوه دادن علوم تجربی و طبیعی انجام می‏دهد. به بیانی دیگر، وی دغدغه اول خود راآموزش و تغییر در نظام آموزشی مسلمانان قرار داده است. لذا وی و هوادارانش ظرف 30 سال گذشته، شبکه‏ای از مدارس تقریباً یکسان را در ترکیه و کشورهای دیگر تأسیس کرده‌اند. آموزش در این مدارس، سکولار و غیردینی است و تمرکز اصلی روی شیوه‏های آموزشی مدرن و روی قشر سرمایه‌دار و سیاسیّون است، لذا توانسته‏ است برای تأسیس این مراکز، از دولت لائیک ترکیه و حتی دیگر کشورهای اروپایی و آمریکایی، امکانات و تسهیلات بگیرد.

زبان اول این مدارس، انگلیسی است. این مدارس در بسیاری از کشورهای جهان شعبه دارد و توانسته است در آسیای مرکزی بسیار تأثیرگذار باشد و مورد استقبال فراوان مردم قرار بگیرد.فعالیت‏های گولن را در چند محور می‏توان خلاصه کرد:
1. فعالیت در حوزه مناسبات بین‏الادیانی،
2. سازگار نشان دادن اسلام و لائیسیته،
3. محکومیت علیه خشونت تحت نام اسلام
4. توجه به اهمیت فراوان آموزش در اسلام.فعالیت‏های وی را می‏توان در راستای دیپلماسی فرهنگی ترکیه قلمداد کرد.

هواداران گولن به ویژه در شیلی، آرژانتین، برزیل و دیگر کشورهای آمریکای لاتین، امکانات آموزشی خاصی را تأسیس کرده‌اند که با توجه به رویکرد این مدارس و آموزشگاه‌ها، جای تأمل جدی دارد.

البته علاوه بر کشورهای اسلامی برخی از گروه‌ها و فرقه‌های اسلامی در این منطقه تبلیغات می‌کنند و فعالیت دارند. از جمله قادیانیه (احمدیه)، اسماعیلیه، جماعت تبلیغی ، خوجه­ ها. مؤسسه بلال میشن آمریکا، افزون بر ایالات متحده آمریکا، در حوزه دریای کارائیب مانند ترینیداد و توباگو و چند کشور آمریکای جنوبی از جمله گویان، کلمبیا و آرژانتین، نیز فعالیت دارد. این مرکز با چاپ کتاب، مجله، جزوه و ... در زمینه تشیع و ارتباط با اساتید و مردم مشغول است.

علل گرایش مردم منطقه به اسلام

گرایش مردم منطقه به اسلام دلایل مختلفی دارد. به صورت خلاصه می‏توان گفت اسلام برای مردم منطقه آمریکای لاتین بسیار جالب و جذاب است. اما این علل و عوامل عبارت است از:

تبلیغات زیادعلیه اسلام

تبلیغات فراوان علیه اسلام و مسلمانان، باعث شهرت اسلام شده است و همه می‏خواهند بدانند که اسلام چه دینی است که این‌گونه آمریکا، رژیم صهیونیستی و کشورهای اروپایی را به ترس واداشته است.

جامعیت دین اسلام

آموزه‏های انقلابی، مباحث اجتماعی، سیاسی، فلسفی، عرفانی و حتی مسائل عبادی اسلام برای آنها خیلی جدید و پرجاذبه است. در دوره بحران معنویت و زندگی ماشینی، معنویت اسلامی جذابیت بیشتری دارد.

مقاومت اسلامی منطقه خاورمیانه

به خاطر استقامت سه دهه‏ای جمهوری اسلامی ایران و خصوصاً موفقیت‏های جنبش‏های حزب الله لبنان و حماس فلسطین علیرغم تهدیدات غرب و تجاوزارت اسرائیل و...

عملکرد غیرمردمی

عملکرد غیرمردمی و سابقه تاریخی نفرت ‏انگیز کلیسای کاتولیک و وجود بدبینی به کشورهای غربی در بین برخی اقشار روشن­فکر و آزاداندیش جوامع. از آنجایی کهکشورهای آمریکای لاتین به مانند آفریقا، سابقه استعمار و عملكرد نظام سرمایه‏دارى را در كشورهاى خویش به چشم دیده‏اند،نسبت به مناطق دیگر، کمتر تحت تأثیر رسانه‏هاى غربى هستند.

سُست بودن پایه‎های معرفتی مسیحیت

سُست بودن پایه‎های معرفتی مسیحیت و غیرعقلانی بودن برخی آموزه‎های آن. البته در بین مردم منطقه به ویژه با وجود آیین‎های مختلف سرخ‌پوستی و بومی، رگه‏هاى مذهبى و اعتقادى و حتى بعضاً خرافى و غیرعقلانى هم در آنها وجود دارد، و به لحاظ روحیات اجتماعیو فرهنگى، افرادی باز و آزادند و تعصبات کمتری دارند و مانند مردم كشورهاى اروپایى و آمریكایى، مقاومت كمترى در مقابل فعالیت‏هاى دینى و فرهنگى جدید دارند، لذا نه تنها دین اسلام، بلکه ادیان و مکاتب شرقی و معنویت‏گرای شرقی مانند هندویسم و بودیسم و فرقه‏های صوفی و شیطان‌پرست نیز پیروان قابل ملاحظه‏ای یافته و توانسته‌اند برای خود پیروانی بیابند.

مردم آمریکای لاتین می‏خواهند بدانند كه اسلام چیست و چه می‌گوید؟ راجع به زن و حقوق آنها، تروریسم، فقر، اقلیت‌های مذهبی، ظلم و بی‏عدالتی، انرژی هسته‏ای، کلیسا، بمب اتمی، محیط زیست، حقوق حیوانات، و ... چه نظری دارد؟ فلسفه عبادات، فقر، دوزخ و بهشت و... چیست؟ آیا خریدنی هستند؟ برخی از این سئوالات، مسائلی است كه در آیین كلیسایی و دیگر آیین‏های غیرعقلانی بودیسم و هندویسم و...جوابی قانع کننده نمی‏یابند. لذا آنها می‏خواهند ببینند که دین اسلام درباره موضوعات و مسائل مختلف جهان معاصر و دغدغه‏های انسان مدرن، چه نظراتی دارد وتمایل دارند جواب این سئوالات را از زبان یک مسلمان بشنوند و با سخنان مسیحیت و دیگران ادیان مقایسه كنند. این مقایسه ‏ها برایشان می‌تواند جاذبه داشته باشد.

دانشگاه­های منطقه

هم اکنون دانشگاه­ها و مراکز آموزش عالی کشورهای منطقه، دوره­های مختلفی برای اسلام­شناسی برگزار می­کنند که عمدتاً از اساتید یهودی و بهایی استفاده می­شود. هم اکنون دانشگاه­ها ـ به ویژه دانشگاه­های غیر انتفاعی و غیر دولتی ـ این کشورها فرصت مناسبی برای همکاری بین دانشگاهی کشورهای اسلامی با آنهاست. همچنان که به عنوان نمونه، دانشگاه تهران با دانشگاه لاپلاتای آرژانتین قرارداد همکاری دارد، ولی آن­چنان که باید از این فرصت استفاده نمی­کنند.

استقبال از اسلام و گرایش مردم تا حدی است که سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی اسلامی (آیسیسکو) در ششمین گردهمایی روسای مراکز فرهنگی و شوراهای اسلامی کشورهای آمریکای لاتین و دریای کارائیب در شیلی در 30 آگوست 2007 خواستار تأسیس شورای عالی مسلمانان آمریکای لاتین و هم‌چنین تأسیس کرسی‎های تمدن اسلامی در دانشگاه‏های آمریکای لاتین شد.

از سویی دیگر، در حال حاضر به لحاظ خبررسانی، سایت‌هایی به زبانهای اسپانیولی و پرتغالی تأسیس شده‌اند یا امواج رادیویی كه کشورهای اسلامی از جمله صداوسیمای جمهوری اسلامیایران راه‌اندازی كرده است، باعث امیدهایی در منطقه برای مسلمانان شده است و مسلمانان هم حركت‌های فرهنگی و اجتماعی خویش را در این زمینه شروع کرده‌اند. لذا می‏توان گفت روند اسلام‌‌گرایی و حضور اجتماعی مسلمانان در منطقه روند رو به رشدی دارد. راه‏اندازی شبكه‌ تلویزیونی اسلامی به زبانهای اسپانیولی و پرتغالی از سوی کشورهای اسلامی خصوصاً ایران برای مردم منطقه ضروری است كه خوشبختانه این شبکه اسپانیولی به نام هیسپان تی.وی شروع به فعالیت کرد.

تبلیغات مدرن با تکنولوژی‎های جدید می‏تواند فرهنگ و هنر و معارف اسلامی را به آمریکای لاتین بهتر معرفی، تبیین و تبلیغ ‌كند و باعث حضور پررنگ‏تر مسلمانان در اجتماع، فرهنگ و حتی سیاست منطقه شود. برای قشر فرهیخته نیز برگزاری نشست‏ها و میزگردها، فرصت مناسبی برای تبلیغ و تبیین دین است. حضور پررنگ در کنفرانس‌های بین‌الادیان و همکاری بین‌الادیانی برای مبارزه با الحاد و ولنگاری و بحران‌هایی چون فقر و بی‌عدالتی فراگیر، استثمار و استعمار جدید، اعتیاد و مواد مخدر، محیط زیست و جنگ­های خانمان‌سوز ـ خصوصاً با کشیشان الهیات رهایی‏بخش ـ و داشتن موضع نسبت به اتفاقات و حوادث دنیای کنونی نیز می­تواند در گرایش مردم به اسلام نقش موثرتری ایجاد نماید.

منبع

نشریه پگاه حوزه
خبرگزاری حوزه