تناسخیه

تناسخيه‏ به طیفی از غالیان فرق شیعه گفته می شود که به گفته عبد الکریم شهرستانی، غالبا امامان را به خداوند تشبیه کرده و حالّ در ابدان آدميان می دانند و مانند «تناسخيان» و نصارى قايل به «تجسيم» خداوند هستند.

تاریخچه

اعتقاد به تناسخ پیشینه ای قبل از اسلام دارد.عبد الکریم شهرستاني در اين باره مي گويد: «ما من ملة من الملل وإلا و للتناسخ فيها قدم راسخ وإنما تختلف طرقهم في تقرير ذلك. یعنی هيچ ملتي از ملت ها نيست مگر اين كه تناسخ در آن ريشه قوي دارد و همانا اختلاف آن ها در نحوه بيان آن است.

تناسخ در لغت

تناسخ در لغت از ريشه نسخ گرفته شده است. راغب اصفهاني در تعريف نسخ مي نویسد: نسخ يعني از بين بردن چيزي به وسيله چيزي كه در پي آن چيز اول در مي آيد چونان كه خورشيد سايه و سايه نور خورشيد را و پيري جواني را از بين مي برد.

تناسخ در اصطلاح

تناسخ در اصطلاح عبارت است از اعتقاد به تجرد روح از بدن و انتقال آن به بدن دیگر. این کار را نسخ می نامند در حالی که انتقال روح به حیوان مسخ و به بدن حیوانات پست تر و کوچک تر فسخ و انتقال به گیاهان و جمادات رسخ نامیده می شود.می گویند که در تمام مراتب چهارگانه مزبور، روح آدمى حسّ برترى‏ جويى و توبه از گناهان خود را فراموش نمى‏ كند چنان كه مى ‏تواند بر اثر تزكيه نفس و نيكوكارى از پست ‏ترين مقام حيوانى به بالاترين مقام انسانى عروج نمايد.ملطى مى‏ نويسد: «تناسخيه» معتقدند كه انسان تنها همان روح است و بدنش جامه ‏اى است كه او پيوسته مى ‏پوشد و نیز تغيير مى‏ دهد و كثافاتى كه از دهان و بينى و معده انسان و بول و منى و عرق خارج مى ‏شود، طاهر و نظيف است و مى‏ توان آن را خورد.حتی می گويند مردى صوفى که منیر نام داشت و در سنه 545 هجری قمری زندگی می کرد، غايط( مدفوع) شيخ ( مراد) خود را مى‏ خورد و مى گفت که پاك است.

فرقه های قایل به تناسخ در اسلام

پیروان این عقیده در هر سر زمینی نامی را برای خود انتخاب کرده اند. در اصفهان خرمیه یا کودکیه، در رى مزدكيه و سنباذيه و در آذربايجان ذقوليه و در ماوراء النهر مبیضه یا سپید جامگان و در برخی نقاط دیگر سرخ جامگان نامیده می شوند.