احمد بن حنبل

نام	احمد بن حنبل
نام کامل	احمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن اسد بن ادریس بن عبدالله الشیبانی المروزی البغدادی
لقب	امام المحدثین• شیبانی•ذهلی•سدوسی
زادگاه	مرو• بغداد
تاریخ تولد	ربیع الاول سال ۱۶۴ ق
محل زندگی	عراق•عربستان، یمن•شام•ایران
نسب	تیره بنی‌شیبان بن ذهل از خاندان بنی‌ربیعه از عرب‌ عدنانی
دین	اسلام
مذهب	اهل تسنن
اشتغال	فقه•اجتهاد•حدیث
دلیل مشهوریت	رئیس یکی از چهار مکتب فقهی اهل‌سنت
استادان	محمد بن ادریس شافعی •یعقوب بن ابراهیم، هشیم بن بشیر، یحیی بن معین، ابراهیم بن سعد زهری، ابن شهاب زهری، اسود بن شاذان، عفان بن مسلم، علی بن هاشم، وکیع بن جراح، بشر بن مفضل، یحیی بن سعید قطان، ابوداود طیالسی، عمرو بن دینار و... .
تألیفات	مسند الامام احمد•فضائل الصحابه العلل •معرفة الرجال و...
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی	قول به حرمت قیام علیه حاکم•خلافت حق انحصاری قریش است•وجوب همراهی حاکم در جنگ‌ها و استحباب نمازگزاردن به امامت او•رویداد محنه،و... .
شهر وفات	بغداد
تاریخ وفات	روز جمعه‌ ماه ربیع‌الآخر سال ۲۴۱ ق
محل دفن	غرب بغداد•دارالحرب

ابوعبدالله احمد بن محمد بن حنبل فقیه مسلمان در سال (۱۶۴ ه‍.ق) در بغداد زاده شد؛ پدر و مادرش از ساکنان مرو بودند. مکتب فقه حنبلی، یکی از فرق اربعهٔ سنت (ابوحنیفه، مالک بن انس، شافعی و احمد بن حنبل) را، که مؤسسان فرق اربعه اهل سنت بودند، ائمه اربعه می‌نامند. پیروان احمد ابن حنبل به حنبلی مشهورند. پس از مرگ وی به وسیلهٔ شاگردانش ایجاد شد. این مکتب جریان متقابلی بود که تفسیر تحت‌اللفظی قرآن، احادیث، تقلیل ارزش قیاس و اجماع را مورد توجه قرار می‌داد.

احمد بن حنبل رئیس و پیشواى مذهب حنابله و اصحاب حدیث است که در دوران اوج اقتدار عباسیان و علماى معتزله، با دفاع از اندیشه قدمت قرآن و پایدارى در واقعه محنت (به معنی آزمایش و محاکمه در مورد خلق قرآن) مطرح گشت.

احمد بن حنبل مسند را تألیف کرد، که مجموعه‌ای بود بالغ بر ۳۰٬۰۰۰ حدیث. این احادیث نه به ترتیب موضوع، بلکه برحسب اسامی صحابه‌ای که حدیث نقل کرده‌اند تنظیم شده‌است.

احمد بن حنبل کیست

أبو عبد الله، احمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن اسد بن ادریس بن عبدالله الشیبانی المروزی البغدادی؛ که پدر و مادرش از اعراب ساکن مرو بودند. وی چهارمین امام از ائمه اربعه اهل سنت می باشد. که در سال ۱۶۴ هجری در بغداد متولّد شد و در سال ۲۴۱ هجری قمری در همان شهر وفات یافت.

او سفرهاى علمى‌اش را به کوفه، بصره، مکه، مدینه، یمن و شام انجام داد و از دانش، دانشمندان عصر خویش بهره گرفت.

همچنین وى از محدّثان بزرگ اهل سنّت به شمار مى‌آید و از مهمترین تالیفات او می توان به کتاب مُسنَد او اشاره کرد. وی در مسند خویش بیش از چهل هزار حدیث نقل کرده است. و به احادیث مرسل و ضعیف نیز عمل مى‌کرده است. این مذهب در بغداد ظهور کرد و به شام هم رفت. امروز مذهب غالب اهل سنت در حجاز، قطر، فلسطین و بحرین، مذهب حنبلى است.

اساتید ابن‌حنبل

ابن‌حنبل از همان آغاز جوانی به کسب علوم مختلف پرداخت و از محضر بیش از ۲۸۰ استاد استفاده برد که از جمله آنها افرادی چون هشیم بن بشیر، سفیان بن عینیه، وکیع، قاضی ابویوسف، شافعی، یحیی القطان و ولید بن مسلم می‌باشند که علاوه بر استفاده علمی، از آنان روایت و حدیث نقل کرده است. ذهبی شمار زیادی از اساتید او را نام برده است.

شاگردان ابن‌حنبل

ابن‌حنبل دارای شاگردان بسیاری بود که از مشهورترین شاگردانش مى‌توان به فرزندش صالح بن احمد بن حنبل (م ۲۶۶)، و فرزند دیگرش، عبدالله بن احمد بن حنبل (م ۲۹۰) و عبدالملک بن عبدالحمید بن مهران (م ۲۷۴) و احمد بن محمد بن حجاج مروزی، ابوبکرم اثرم، ابویحیی الناقد و فضل بن زیاد اشاره کرد. مسلم بن حجاج نیشابوری و محمد بن اسماعیل بخاری از وی روایت کرده‌اند.

جایگاه و آثار علمی ابن حنبل

فارغ از اغراق‌های برخی معاصران در ستایش ابن حنبل وی از حافظان بزرگ حدیث بوده است. به‌ رغم تفاخرهای رایج آن دوران به حفظ‌خوانی حدیث، او همواره بر نگاشته‌ها تکیه می‌کرد و در کنار پرورش شاگردانی برجسته، آثاری مکتوب بر جای نهاد.

مسند ابن‌حنبل

برجسته‌ترین اثر احمد بن حنبل، مسند اوست. این اثر با ۲۶۳۰۰ روایت از میان ده‌ها هزار روایت رایج، بزرگ‌ترین کتاب حدیثی متقدم اهل سنت در زمینه‌های عقیدتی، اخلاقی، تفسیری، فقهی، فضیلت‌ها، ‌و سیره، از زبان حدود ۷۰۰ صحابی است. به باور برخی، گردآوری نهایی مسند به دست عبدالله بن احمد صورت گرفت. گویا او چند حدیث نیز به اثر پدر افزوده است. وی روایت‌های مسند را که بر خلاف ترتیب موضوعی صحاح، به ترتیب اشخاص یا قبایل سامان گرفته، از طریق سماع از پدر یا قرائت بر وی، به‌ رغم نهی پدر از آن، با افزوده‌هایی از خود ترتیب داده است. حنبل بن اسحاق، برادرزاده ابن حنبل و صالح، فرزندش، نیز مسند را از او شنیده‌اند. ابوبکر قطیعی، شاگرد عبدالله، آن را با افزوده‌هایی از خود، روایت کرده است. مهم‌ترین ویژگی مسند ابن حنبل نسبت به مجموعه‌های حدیثی اهل سنت، وجود بسیاری از روایت‌های منقول از اهل بیت یا درفضیلت‌ ایشان و اختصاص مسندی به امام علی(ع) و فاطمه زهرا(س) است.

مسند ابن حنبل که با گزینشی احتیاط‌آمیز به گزارش گسترده روایت‌ پرداخته، از استقبال کم‌نظیر محدثان آن روزگار برخوردار گشت و دیری نپایید که منزلتی والا یافت تا جایی که از همان آغاز، برخی همه روایت‌های آن را از دیدگاه ابن حنبل صحیح دانستند و برای اثبات مدعای خود، به گزارش‌هایی درباره میزان حزم‌گرایی ابن حنبل در هنگام فراهم ساختن مسند و نیز تصریحات گاه و بی‌گاه وی بر معیار خواندن این کتاب، استناد کردند.

این دیدگاه به تدریج به افراط گرایید تا آن‌جا که ابوالعلاء همدانی وجود هر‌گونه حدیث‌ ساختگی را در مسند احمد انکار نمود. ولی ابن جوزی (درگذشت در ۵۹۷ق.) با ذکر نمونه‌هایی، به وجود احادیث ساختگی در این اثر اعتراف کرده است. ابن تیمیه (درگذشت در ۷۲۸ق.) در تلاش برای داوری میان این دو نگرش، به پشتوانه رسالت کلی مسند نویسان، یعنی گزارش بیطرفانه روایات، تعمّد کذب را از ابن حنبل که خود را متعهد به ترک روایت‌های راویان مشهور به کذب دانسته، نفی می‌کند.

این جهت‌گیری در پی رشد دانش رجال و نیز وجود حدیث‌های مخالف با مزاج سلفیان، از جمله اخبار فضیلت‌های علی(ع) صورت پذیرفته است. ابن حجر عسقلانی (۷۷۳ـ۸۵۲ق.) با تدوین کتابی در تبیین احادیث ساختگی مسند و دفاع از برخی از آن‌ها، به تثبیت این نظریه یاری رساند؛ ولی با جعلی خواندن روایت‌های فضیلت مخالفت کرد.

دیگر آثار ابن‌حنبل

ابن حنبل کتابی دیگر در باب زهد نگاشته که به تعبیر ابن تیمیه، از دروغ‌پردازی‌های متداول در این‌گونه کتب تهی است. از کتاب‌های منسوب به وی العلل و معرفة الرجال، الاسماء و الکنی و... است که بر پایه استقرای برخی معاصران به۵۰ اثر میرسد. بسیاری از این کتاب‌ها به دست شاگردان وی تدوین شده‌اند. برای نمونه در میان کتاب‌های فقهی چون الاشربه صغیر، الاشربه کبیر، و المناسکتنها کتاب فقهی تألیف خود وی رساله‌ای در باب نماز است. البته به ادعای ذهبی (درگذشت در ۷۴۸ق.) همین کتاب نیز از آنِ وی نیست. عبدالله بن احمد راوی برخی از این کتب است.