گستره جهان اسلام مقاله ای است که در آن تعداد کشورهای اسلامی را بر اساس معیار کثرت جمعیت مسلمان معین می کند.

گستره جهان اسلام

جهان اسلام گستره ای بسیار وسیع دارد و چتر خود را بر بخش هایی از سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا گسترده است. اگر کشورهایی را که اکثر جمعیت آنها مسلمان باشند، جزء جهان اسلام بدانیم، در حال حاضر 51 كشور جزء جهان اسلام محسوب مى‏شوند. برخى نيز جهان اسلام را مساوى با كشورهاى عضو سازمان كنفرانس اسلامى- که نام فعلی آن سازمان همکاری اسلامی است- مى‏دانند كه 57 كشور مى‏باشند ،^[۱] اما با توجه به تعریف یاد شده اين مطلب نمی تواند صحيح باشد؛ زيرا جمعیت مسلمان بعضى از كشورهاى عضو سازمان كنفرانس اسلامى، كمتر از جمعیت غیر مسلمان آنهاست. ولی چون به هنگام تشکیل سازمان کنفرانس اسلامی، ضابطه عضویت در سازمان کنفرانس اسلامی «مسلمان بودن رئیس حکومت» بوده است، این کشورها به عضویت این سازمان درآمده‌اند . ^[۲] براى نمونه جمعيت مسلمان كشور «گابن» حدود 9/8 درصد كل جمعيت آن كشور است، در حالى كه اين كشور عضو سازمان كنفرانس اسلامى است. البته اگر فقیهی صرف مسلمان بودن حاکم را در صدق عنوان دار الاسلام کافی بداند، همانطور که ابن قطان حلی به عنوان قولی ضعیف نقل کرده است ، ^[۳] در آن صورت این گونه کشورها را می‌توان جزء کشورهای اسلامی به حساب آورد، اما مشکل این است که به تبع تغییر حاکم، دار الاسلام و دار الکفر بودن آن کشور نیز تغییر خواهد کرد.

کشورهای اسلامی

همانطور که گفته شد جهان اسلام شامل 51 كشور مى‏شود. از اين تعداد 26 كشور در قاره آسيا و 21 كشور در آفريقا و 4 كشور در اروپا قرار دارند. كشورهاى اسلامى واقع در قاره آسيا به ترتيب حروف الفبا عبارتند از: اردن، ازبكستان، افغانستان، امارات متحده عربى، اندونزى، ايران، بحرين، برونئى دارالسلام، بنگلادش، پاكستان، تاجيكستان، تركمنستان، تركيه، سوريه، عراق، عربستان، عمان، فلسطين، قرقيزستان، قزاقستان، قطر، كويت، لبنان، مالزى، مالديو، و يمن. البته كشور تركيه داراى دو بخش آسيايى و اروپايى است كه به وسيله تنگه‏هاى بسفر و داردانل و درياى مرمره از هم جدا مى‏شوند. ^[۴] كشورهاى مسلمان واقع در قاره آفريقا به ترتيب حروف الفبا عبارتند از: اريتره، الجزاير، بوركينافاسو، تونس، جيبوتى، چاد، سنگال، سودان، سومالى، سيرالئون، صحرا، كومور، گامبيا، گينه، ليبى، مالى، مراكش (مغرب)، مصر، موريتانى، نيجر، و نيجريه. البته اگر كشور تانزانيا يا زنگبار را نيز جزو كشورهاى اسلامى به حساب آوريم تعداد كشورهاى مسلمان آفريقا به 22 كشور مى‏رسد. همچنانكه برخى منابع، مسلمانان اين كشور را 60 درصد ذكر كرده‏ اند.^[۵] ولى در برخى منابع ديگرجمعيت مسلمان اين كشور 37 درصد ، ^[۶] و در سال 2020 برخی منابع کل جمعیت این کشور را 35/2 درصد ذکر کرده‌اند. ^[۷] بر اساس آنچه در پایگاه اینترنتی سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA) در سال2009 آمده بود، جمعیت مسلمان دو کشور آفریقایی اتیوپی و ساحل عاج، بیش از غیر مسلمانان بود، اما امروزه جمعیت کمتر از پیروان ادیان دیگر است. كشورهاى اروپايى مسلمان نيز عبارتند از: آذربايجان، آلبانى، بوسنى و هرزه گوين، و کوزوو. نا گفته نماند در مورد كشور آذربايجان نيز اين اختلاف وجود دارد كه آيا جزو قاره آسيا است يا اروپا. ^[۸]

اقلیت‌های مسلمان

غیر از مسلمانانی که در جهان اسلام سکونت دارند، جمعیت قابل توجی از مسلمانان نیز به صورت اقلیت مذهبی در بسیاری از کشورهای غیر اسلامی زندگی می‌کنند، اما از حضور آنان در برخی از کشورهای غیر اسلامی اطلاع دقیقی در دست نیست. بر اساس اطلاعات موجود در پایگاه اینترنتی سازمان جاسوسی آمریکا CIA حضور مسلمانان در 86 کشور غیر اسلامی محرز است که از این تعداد جمعیت مسلمانان در 19 کشور مشخص نیست، و در 67 کشور دیگر مشخص است. ^[۹] البته احتمال حضور مسلمانان در همه کشورهای غیر اسلامی وجود دارد. اقلیت مسلمان در برخی از کشورهای غیر اسلامی از جمعیت قابل توجهی برخوردار نیست، اما در تعدادی از این کشورها، مسلمانان به عنوان اقلیت قابل توجهی زندگی می‌کنند. کشورهایی که مسلمانان دارای اقلیت قابل توجهی هستند، در آسیا عبارتند از: برمه، تایلند، چین، روسیه، سریلانکا، فیلیپین، نپال، و هند. و در آفریقا عبارتند از: اوگاندا، بنین، تانزانیا، غنا، کامرون، کنیا، گابون، مالاوی، و موزامبیک. ناگفته نماند كه برخى نويسندگان، جمهورى آفريقاى مركزى را هم جزء كشورهاى اسلامى محسوب كرده‏اند و مدعى شده‏اند كه نيمى از جمعيت آن كشور مسلمان هستند. ^[۱۰] ولى همين نويسنده در كتاب‏هاى بعدى خويش از اين نظر عدول كرده و تعداد مسلمانان آن كشور را تنها 10 درصد جمعيت كشور ذكر كرده است. ^[۱۱] در پایگاه اینترنتی سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA) نیز جمعیت مسلمان این کشور در سال 2020 تنها 8/5 درصد جمعیت کشور ذکر شده است. ^[۱۲] در اروپا نیز مسلمانان در کشورهای: آلمان، انگلیس، فرانسه، و ایتالیا، دارای اقلیت نسبتاً قابل توجهی هستند. در آمریکای شمالی: ایالات متحده آمریکا، در آمریکای جنوبی: ترینیداد و توباگو، سورینام و گویان. و در اقیانوسیه و استرالیا: استرالیا، فیجی. در کشورهایی که اقلیت قابل توجهی از مسلمانان زندگی می‌کنند، گرچه ممکن است مسلمانان این مناطق در اقامه شعائر اسلامی نیز آزاد باشند، اما آن مناطق را بخشی از جهان اسلام دانستن، محل تأمل است، زیرا مسلمانان این منطقه نسبت به کل جمعیت کشور در اقلیت هستند. همچنان که در برخی شهرها و مناطق، همانند شهر «کاشغر» در استان «سین کیانگ» چین، ممکن است همه جمعیت یک شهر مسلمان باشند و یا مسلمانان اکثریت را تشکیل دهند، اما چون به صورت مستقل نیستند و جمعیت مسلمانان نسبت به جمعیت کل آن کشور اقلیت محسوب می‌شوند، صدق عنوان دار الاسلام بر این گونه شهرها و مناطق روشن نیست.

پانویس

↑ کتانی، علی، اقلیت های مسلمان در جهان امروز، ترجمه محمدحسین آریا، چ 1، تهران، امیر کبیر، 1383، ص 283.
↑ مرتضی اسعدی، جهان اسلام، چ 1، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1366، ج 1، ص 1.
↑ القطان الحلی، شمس الدين محمد بن شجاع، معالم الدین فی فقه آل یاسین، تصحیح و تحقیق: ابراهیم بهادری، چ1، قم، مؤسسه امام صادق عليه السلام‌، 1424ق.، ج2، ص 465 «و قيل: دار الإسلام الّتي سلطانها مسلم، و دار الكفر الّتي سلطانها كافر.»
↑ جعفرى، عباس، گيتاشناسى نوين كشورها، چاپ اول، تهران، موسسه جغرافيايى و كارتوگرافى گيتاشناسى، 1382، ص203.
↑ گلى زواره، غلامرضا، جغرافياى جهان اسلام، ص 361. و همچنين وى در كتاب سرزمين اسلام صفحه 389 بالاى 50 درصد مردم اين كشور را مسلمان ذكر كرده است.
↑ جعفرى، عباس، پيشين، ص 196.
↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/br.html
↑ ر. ك: جعفرى، عباس، پيشين، ص 65.
↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/br.html
↑ گلى زواره، غلامرضا، سرزمين اسلام، چاپ اول، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى، 1372، ص 439.
↑ جغرافياى جهان اسلام، آشنايى با كشورهاى اسلامى و قلمرو اقليت‏هاى مسلمان، چاپ اول، قم، موسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى، 1385، ص 367.
↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/br.html

[1] کتانی، علی، اقلیت های مسلمان در جهان امروز، ترجمه محمدحسین آریا، چ 1، تهران، امیر کبیر، 1383، ص 283.

[2] مرتضی اسعدی، جهان اسلام، چ 1، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1366، ج 1، ص 1.

[3] القطان الحلی، شمس الدين محمد بن شجاع، معالم الدین فی فقه آل یاسین، تصحیح و تحقیق: ابراهیم بهادری، چ1، قم، مؤسسه امام صادق عليه السلام‌، 1424ق.، ج2، ص 465 «و قيل: دار الإسلام الّتي سلطانها مسلم، و دار الكفر الّتي سلطانها كافر.»

[4] جعفرى، عباس، گيتاشناسى نوين كشورها، چاپ اول، تهران، موسسه جغرافيايى و كارتوگرافى گيتاشناسى، 1382، ص203.

[5] گلى زواره، غلامرضا، جغرافياى جهان اسلام، ص 361. و همچنين وى در كتاب سرزمين اسلام صفحه 389 بالاى 50 درصد مردم اين كشور را مسلمان ذكر كرده است.

[6] جعفرى، عباس، پيشين، ص 196.

[7] ttps://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/br.html

[8] ر. ك: جعفرى، عباس، پيشين، ص 65.

[9] ttps://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/br.html

[10] گلى زواره، غلامرضا، سرزمين اسلام، چاپ اول، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى، 1372، ص 439.

[11] جغرافياى جهان اسلام، آشنايى با كشورهاى اسلامى و قلمرو اقليت‏هاى مسلمان، چاپ اول، قم، موسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى، 1385، ص 367.

[12] ttps://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/br.html

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]