حسن الترابی

نام	حسن الترابی
موسس	اخوان‌المسلمین
کشور	سودان
تاریخ تولد	۱۹۳۲ در شهر کسلا
تاریخ وفات	مارس 2016

شیخ حسن الترابی از شخصیت‌های سرشناس مذهبی – سیاسی سودان و از رهبران معروف اسلامی جهان و از شخصیت‌های مشهور در زمینه تفکر و فقه اسلامی معاصر به شمار می‌رود. وی در سال 2016 وفات یافت. شناخت این شخصیت از جهت اثری که وی بر وحدت مذاهب اسلامی می‌تواند داشته باشد، حائز اهمیت است.

تولد و وفات

حسن الترابی درسال ۱۹۳۲ در شهر کسلا در شرق سودان درخانواده‌ای متدین و مرفه وابسته به قبیله البدیریه متولد شد، پدر وی قاضی و شیخ طریقت صوفی بود که در پنجم مارس2016 مطابق اسفند‌ماه ۱۳۹۴ بدرود حیات گفت.

حیات علمی

وی در کودکی و تخت تعلیم پدرش علوم زبان عربی و شریعت را آموخت و نیز حافظ قرآن شد. الترابی از سال ۱۹۵۱ تا ۱۹۵۵ در دانشگاه خارطوم، به تحصیل حقوق ادامه داد و در سال ۱۹۵۷ از دانشگاه آکسفورد فوق لیسانس گرفت و دکترای خود را در سال ۱۹۶۴ از دانشگاه سوربن پاریس گرفت و به چهار زبان عربی، انگلیسی، فرانسوی و آلمانی مسلط بود.

تالیفات

1. تجدید الدین
2. التفسیر التوحیدی
3. منهجیة التشریع
4. المرأة بین تعالیم الدین وتقالید المجتمع
5. السیاسة والحکمه: النظم السلطانیة بین الأصول وسنن الواقع
6. ضرورة النقد الذاتی للحرکة الإسلامیة
7. الصلاه عمادالدین
8. تجدید اصول الفقه
9. الدین والفن
10. قضاء الوحده و الحریه
11. تجدید الفکر الاسلامی، ۱۰ ـ المصطلحات السیاسیه فی‌الاسلام
12. الحرکه اسلامیه و التحدیث
13. الحرکه الاسلامیه فی السودان
14. الایمان و اثره فی الحیات
15. الحرکه الاسلامیه، التطور و النهج و الکسب و…

فعالیت سیاسی

او پس از فارغ‌التحصیلی به سودان بازگشت و از آغاز با تغییر ظاهر و حفظ اصول، چندین سازمان و حزب با نامهای مختلف اخوان‌المسلمین، جبهه میثاق اسلامی، جبهه قومی ـ اسلامی و سرانجام الموتمر الشعبی العربی و الاسلامی، تشکیل داد و توانست در هر برهه‌ای به فعالیت‌ها‌ی سیاسی خود ادامه دهد، او ابتدا در جبهه میثاق اسلامی عضو شد، جبهه میثاق اسلامی، اولین حزبی است که جنبش اسلامی سودان – دارای تفکرات اخوان المسملین- تاسیس کرد. پنج سال بعد، جبهه میثاق اسلامی نقش سیاسی مهم تری پیدا کرد و الترابی در سال ۱۹۶۴ دبیر کل این جبهه شد. الترابی در شرایط سیاسی فعالیت می‌کرد که بازیگران اصلی آن طایفه‌های الانصار و الختمیه با سابقه صوفی‌گری بودند، و از حزب‌های الامه و الاتحادی که دارای تفکرات لائیک بودند، حمایت می‌کردند.

جبهه میثاق اسلامی تا سال ۱۹۶۹ که ” جعفر نمیری ” کودتا کرد، فعالیت داشت، پس از آن اعضای جبهه میثاق اسلامی بازداشت شدند، و الترابی هفت سال را در زندان گذراند و بعد از آشتی جنبش اسلامی سودان با النمیری در سال ۱۹۷۷، از زندان آزاد شد. دولت النمیری، قوانین شریعت اسلامی را در سال ۱۹۸۳ اعلام کرد و بعد از آن بر جبهه میثاق اسلامی – هم پیمانش درقدرت – شورید، مردم با اقدامات قانونی مانند انحلال پارلمان سودان و نیز با تظاهراتی که به انقلاب مردمی ضد النمیری در سال ۱۹۸۵ منجر شد، با این مساله مخالفت کردند.

الترابی یک سال بعد، جبهه اسلامی قومی را تشکیل داد همچنین برای پارلمان کاندید شد ولی پیروز نشد. در ژوئن سال ۱۹۸۹، حزب الترابی کودتای نظامی را علیه دولت منتخب المهدی به راه انداخت و عمر حسن البشیر را به عنوان رئیس جمهوری سودان انتخاب کرد. او در سال ۱۹۹۱، حزب عربی – اسلامی کنگره مردمی را تاسیس کرد که دربردارنده نمایندگانی از ۴۵ کشور عربی و اسلامی بود، و خود او به عنوان دبیر کل این کنگره منصوب شد.

او مقام وزارت عدلیه و وزارت خارجه و نیز ریاست پارلمان سودان را تجربه کرده است، الترابی درمقابل دخالت خارجی‌ها در منطقه به بهانه آزادسازی کویت در زمان حمله اشغالگرانه عراق در سال ۱۹۹۰ ایستاد، و همین مساله به ایجاد تنش در روابط وی با غرب و برخی کشورهای عربی شد.

الترابی دراواخر سال ۱۹۹۹ با دولت نجات بر سر مسائلی از جمله فساد، عدم مشورت، آزادی ، انحلال پارلمان، رهبری «کنگره ملی»، طرح انتخاب فرمانداران ایالتی با انتصاب رئیس‌جمهور و نه آرای مستقیم مردم، و نحوه مواجهه با مسأله جنوب سودان دچار اختلاف شد و از سوی عمرالبشیر کنار گذاشته شد و پس از آن به معروف‌ترین مخالف دولت تبدیل شد. وی در ۳۱ ژوئن ۲۰۰۱ حزب کنگره مردمی را تشکیل داد و اغلب سران و شخصیت‌های انقلاب نجات ملی و مسئولان ارشد دولت از سمت‌های خود کناره‌گیری کردند، وی در ۲۰۰۱ به علت این که حزبش یادداشت تفاهمی را با جنبش خلق برای آزادی سودان امضا کرده بود، بازداشت شد، بار دیگر در مارس ۲۰۰۴ به اتهام هماهنگی حزبش برای تلاش برای سرنگونی دولت بازداشت شد.

مهمترین نظرات و دیدگاه‌های دکتر ترابی

۱- محور فکری شیخ حسن ترابی در دایره نواندیشی دینی در واقع نوعی تجدیدنظر طلبی در مسائل اسلامی و تعامل با جامعه بر پایه درک واقعیت‌ها و اهمیت مسأله زمان و مکان در بررسی امور جاری و قانونی بود و روی همین اصل او معتقد بود که باب اجتهاد بسته نیست و اجتهاد نمی‌تواند فقط در چهار ائمه مذاهب اهل سنت منحصر گردد، بلکه هر انسان عالم مسلمان و آگاه به زمان و مسلط بر اصول شریعت می‌تواند درباره همه‌چیز اجتهاد داشته باشد و نوآوری کند و در همین رابطه او به مسأله «عُرف» که در فقه شیعه جایگاه ویژه‌ای دارد، به مثابه یکی از منابع قانون‌گذاری تأکید می‌ورزید و مسأله «استحصاب» را هم یکی از منابع تشریع می‌شمرد؛
۲- ترابی معتقد بود که روش سنتی و قدیمی در استنباط احکام و قانون‌گذاری مورد نیاز برای اداره کشورهای اسلامی کافی نیست؛ زیرا که شرایط زمان ما با شرایط و نیازهای قرون پیشین یکسان نبوده و اعتماد به آن روش‌ها دیگر برای عصر ما سازنده و کافی نیست؛
۳- ترابی فقه اهل سنت را به علت اجتناب و دوری عملی از اجتهاد، فقهی جامد و غیر پویا می‌نامید و منحصر کردن درک دین یا میراث فقهی به سنت پیشینیان صالح را پاسخگوی نیازهای انسان عصر ما نمی‌دانست. ترابی در همین رابطه مطرح «علم اصول جدید» برای باز شدن باب اجتهاد پویا را پی‌ریزی کرد و در این راستا کتابی هم تحت عنوان «تجدید اصول‌الفقه» منتشر ساخت و خواستار ایجاد تحول در میراث فقهی با توجه به عناصر ثابت ـ کتاب و سنت ـ و متناسب با تفاوت‌های محیطی و فرهنگی و اجتماعی و مادی گردید… باید پذیرفت که ترابی در این مسیر، فتاوی خاص و شاذی هم در زمینه‌های مختلف صادر کرد که مورد خشم مفتیان وهابی و بعضی از شیوخ سنتی‌ الازهر قرار گرفت؛
۴- ترابی در انتقاد از فقهای اهل سنت مدعی شد که معنی ندارد عده‌ای به عنوان مفتی و فقیه، بقیه مردم را از این مهم [فهم شریعت] محروم بدارند، بلکه هر مسلمانی با تحصیل شرایط و مراتب می‌تواند به این مقام برسد و ضرورتی ندارد که فارغ‌التحصیل جامعه‌الازهر یا الجامعه‌الاسلامیه بالمدینه‌ المنوره باشد…؛
۵- او اصولاً معتقد بود که بیعت سازمان‌های اخوانی در جهان و کشورهای اسلامی دیگر، فقط با مرشد مصری، مقیم قاهره، با اصول اسلامی سازگار نیست و مفهومی ندارد، بلکه با حفظ اصول و وفاداری به مبانی فکری اخوانی، اخوان‌المسلمین هر کشوری باید مرشد خاص خود را در درون آن کشور و متصل با رهبری در قاهره داشته باشد که البته بعدها این ایده با اختصاص عنوان جدید «المراقب العام» برای رهبران سازمان‌های اخوانی در بلاد دیگر پذیرفته شد.