احمد بن عبدالقادر باعشن
أحمد بن عبدالقادر بن عمر باعشن الدوعنی الحضرمی البکری الشافعی متوفی 1052 ق عالم دینی مسلمان معروف به «شهاب‌الدین باعشن» فقیه، نویسنده و محقق چیره دست بود و در خانواده‌ای بزرگ شد که صاحب علم و فضیلت بود و سهم بزرگی در این عرصه داشت. او فقه را طبق مذهب شافعی، و عقاید را از نظر مکتب اشعری فراگرفت[۱]. او را یکی از بهترین علمای حضرموت در قرن یازدهم و از مهمترین بزرگان و علمای منطقه دوعن می‌دانند و در زمان خود دوعن شاهد جهش علمی بزرگی بود و محبی درباره او می‌گوید: «امام اهل عرفان در زمان خود و شیخ اولیاء بود»[۲]. جمعی از علمای برجسته از درس او بهره برده‌اند و شرح‌ها و آثار و نامه‌های فقهی و ادبی متعددی تألیف کردند.
| نام | أحمد بن عبدالقادر بن عمر باعشن الدوعنی الحضرمی البکری الشافعی |
|---|---|
| نامهای دیگر | شهاب‌الدین باعشن |
| درگذشت | 1052ق |
بسیاری از دانشمندان برای او ترجمه کرده اند، از جمله: مورخ اسماعیل پاشا البغدادی[۳]، فقیه حنفی و مورخ محمد بن فضل‌الله المحبی[۴]، فقیه و ادیب بزرگ علوی بن طاهر الحداد[۵] و مفتی حضرموت عبدالرحمن بن عبیدالله السقاف[۶].
نسب
او از خاندان اهل علم و ادب و از طبقه اجتماعی علمای دینی در جامعه حضرمی به شمار می‌رود[۷] و در منطقه جایگاه والایی دارد؛ پدربزرگشان علی بن ابراهیم ملقب به ابی عشن است[۸]. آنها از سلسله محمد بن عبدالرحمن بن ابی‌بکر هستند [۹] [۱۰] [۱۱] و اسم کامل او به این ترتیب است: أحمد بن عبدالقادر بن عمر بن عبدالقادر بن عمر بن عبدالله بن أبی‌بکر بن عبدالله بن الشیخ علی بن إبراهیم مشهور به أبی عشن [۱۲].
تولد و تربیت
وی در اواخر قرن دهم هجری در روستای رباط باعشن در وادی دوعن حضرموت به دنیا آمد. او تربیتش را در خانواده‌ای صالح فراگرفت زیرا در خانه علم پرورش یافت که در تربیت دینی او سهم بسزایی داشت[۱۳] و قرآن را نزد پدرش عبدالقادر بن عمر فراگرفت و حفظ نمود و نیز بعضی مقدمات علمی و شرعی را نیز نزد پدر فراگرفته، سپس فقه شافعی را نزد عبدالله باعشن خواند و بقیه تحصیلات خود را نزد عمر بن عیسی بارکوة السمرقندی تکمیل نمود.
جایگاه علمی
از ممتازترین علمای دوعن بود و به بیان نیکو و فهم فراوان و شیوایی در تألیفاتش معروف بود و اگر حرمت‌های خدا را زیر پا گذاشته شده می‌دید به شدت برخورد می‌کرد و بسیار خشمگین می٬شد. او معتقد به وحدت وجود نبود و اعتقاد قدریه و جبریه را طبق کتاب و سنت رد می‌کرد[۱۴]. طلاب علم از نواحی مختلف حضرموت به حضورش می‌آمدند مانند شیخ علی بن عبدالله باراس و نزد او درس می‌خواندند و در قریه‌اش ساکن می‌شدند واز او بهره‌مند می‌شدند تا اینکه به دستور استاد یا به آغوش خانواده‌های خود بازگشته یا به مناطقی که اعتقاد دینی ضعیف شده بود رهسپار می‌شدند.
مورخ محبی در ترجمه خود درباره وی چنین می‌گوید: شیخ احمد بن عبدالقادر بن عمرالدوانی الحضرمی مظهر دوستان، امنیت مؤمنان، چیکده بزرگان صوفیان دانشمند وامام اهل عرفان در زمان خود بود....
شاگردان
شاگردان زیادی از محضر او استفاده کردند که بعضی از آنان عبارت بودند از:
عمر بن عبدالرحمن العطاس[۱۵] عبدالرحمن بن إبراهیم باعلوی مشهور به معلم[۱۶] عمر بن حسین بن عبدالرحمن بن الشیخ علی[۱۷] علی بن عمر بن الشیخ[۱۸] علی بن عبدالله باراس[۱۹]
تالیفات
مهمترین تالیفات او عبارتند از:
شرح کتاب «البیان والمزید المشتمل علی معانی التنزیه وحقائق التوحید علی أنس الوحید ونزهة المرید» از أبی مدین شعیب التلمسانی
«جلاء الأبصار وصلاح السرائر»
«لوامع الأنوار حلیة الفقر من مطالع الأسرار مسافة القصر»
حاشیه بر حزب الفتح وحزب النصر
«شرح مشکلات الأمر المحکم المربوط وفتح مغلقاته»[۲۰]
وفات
او در شب دوازدهم شعبان سال 1052 هـ برابر با پنجم نوامبر سال 1642 م در روستایش در قبرستانی معروف به سیده به خاک سپرده شد[۲۱].
پانویس
- ↑ کما اتت فی مخطوطته المسمی البیان والمزید المشتمل علی معانی التنزیه ص 72
- ↑ خلاصة ألاثر فی أعیان القرن الحادی عشر ص 238
- ↑ هدیة العرفین، ج1،ص 159
- ↑ خلاصة الأثر فی أعیان القرن الحادی عشر الجزء ج1،ص 237
- ↑ الشامل فی تاریخ حضرموت ومخالیفها ص 213
- ↑ ادام قوت ص347
- ↑ الشامل فی تاریخ حضرموت ومخالیفها ص 217 للحبیب علوی الحداد
- ↑ به کتاب موسوعة الاعلام الیمنیة لإبراهیم المقحفی، فی ترجمة آل باعشن ومکانتهم مراجعه شود.
- ↑ همانطور که دکتر محمد ابوبکر باذیب از سید أحمد بن حسن العطاس در مورد نسبشان به ابوبکر در کتابش که در مورد بیوت و قبایل حضرمیان است نقل می‌کند.
- ↑ جواهر تاریخ الأحقاف لباحنان
- ↑ کتاب الدر والیاقوت فی بیوتات عرب المهجر وحضرموت الجزء الثانی
- ↑ در شجره‌نامه ایشان در دوعن چنین ذکر شده است
- ↑ معجم البلدان والقبائل الیمنیة، لإبراهیم المقحفی عند ذکر تفسیر الرباط وذکر من ضمنها رباط باعشن ص 669
- ↑ کما اتت فی مخطوطته المسمی البیان والمزید المشتمل علی معانی التنزیه ص 72
- ↑ الجد الأکبر الحبیب عمر بن عبدالرحمن العطاس
- ↑ ادام قوت فی ذکر بلدان حضرموت ص347
- ↑ خلاصة الأثر فی أعیان القرن الحادی عشر (2\250)
- ↑ نفس المرجع السابق ص 348
- ↑ خلاصة الأثر للمحبی ص 238
- ↑ هدیة العارفین أسماء المؤلفین وآثار المصنفین 1: 159
- ↑ أحمد بن عبدالقادر باعشن