سید ابوالقاسم خوئی
آیت‌الله العظمی سید ابوالقاسم خویی (متولد ۲۸ آبان سال ۱۲۷۸ شمسی در خوی و درگذشتهٔ ۱۷ مرداد ۱۳۷۱ شمسی در کوفه) از مراجع تقلید شیعیان و فقیه و مفسر قرآن و از محققین برجستۀ علم رجال بود. او از تأثیرگذارترین و پُرمقلدترین مراجع تقلید شیعه به‌شمار می‌آید. او استاد اکثر مراجع تقلید شیعی کنونی به‌شمار می‌رود، به‌گونه‌ای که بین فقها و مراجع تقلید شیعه از او با عنوان (استادُ الفقها و المجتهدین) یاد می‌شود. از جمله آثار و تألیفات مهم ایشان می‌توان به البیان فی تفسیر القرآن در زمینهٔ تفسیر و مُعجم رجال الحدیث در زمینهٔ رجال اشاره کرد.
| نام | سید ابوالقاسم موسوی خویی |
|---|---|
| لقب | آیت‌الله؛ آیت‌الله العظمی؛ |
| زادروز | 28 آبان ۱۲۷۸ شمسی |
| زادگاه | ایران - آذربایجان غربی -خوی |
| تاریخ وفات: | ۱۷ مرداد ۱۳۷۱ شمسی |
| محل‌وفات/ مدفن: | عراق، کوفه/ نجف - حرم علی‌بن‌ابی‌طالب |
| محل‌تحصیل | خوی -نجف |
| محل زندگی | عراق -نجف |
| برخی از استادان | محمدحسین غروی اصفهانی؛ محمدحسین نائینی؛ |
| برخی آثار | البیان فی تفسیر القرآن؛ معجم رجال الحدیث؛ |
| مذهب | شیعه |
| وبسایت | بنیاد اسلامی آیت‌الله خویی |
زندگی‌نامه
سید ابوالقاسم خویی فرزند سید علی اکبر بن میرهاشم موسوی خویی در سال ۱۳۷۱ شمسی مصادف با(۱۴۱۳ قمری) در خانوادۀ علم و تقوا در شهر خوی از توابع استان آذربایجان غربی، دیده به جهان گشود.
پدرش آیت‌الله حاج سیدعلی اکبر فرزند سیدهاشم موسوی خویی، از شخصیتهای برجسته خوی بود که به سال 1285 قمری در خوی زاده شده و به سال 1371 قمری درگذشته‌است. پدرش به‌دنبال اختلاف علما در جریان نهضت مشروطیت به نجف اشرف مهاجرت کرد و در آنجا رحل اقامت گزید[۱].
سیدابوالقاسم، دوران کودکی و نوجوانی را زیر نظر پدر گذراند و مقدمات علوم عربی و صرف و نحو و قرآن را تا ۱۳ سالگی در زادگاهش آموخت.
در سال 1330 قمری به همراه برادرش سیدعبدالله خویی، رهسپار نجف اشرف شد و به پدرش پیوست. او جوانی باهوش بود و استعدادش مایۀ شگفتی و اعجاب استادان حوزۀ علمیۀ نجف گردید.
وی پس از 20 سال تحصیل در نجف اشرف، به درجۀ اجتهاد رسید و جمعی از علمای بزرگ به اجتهادش شهادت دادند.
حوزۀ درسش تا پایان عمر ادامه داشت و چنان شهرت یافت که در دو دهه آخر عمرش، در حوزههای علمیۀ عراق، بلکه جهان اسلام بینظیر بود و صدها نفر از جویندگان علوم و معارف اسلامی در درسش حضور مییافتند.
بسیاری از فقها و فضلای امروز، خوشهچین دانش بیکران این استاد والامقام میباشند. برخی از شاگردانش عبارتند از:
آیت‌الله میرزا جواد تبریزی، آیت‌الله سیدابوالحسن شیرازی، آیت‌الله سید جمالالدین خویی، آیت‌الله باقرشریف قرشی، آیت‌الله باقر ایروانی، سید محمدباقر حکیم.
همسر و فرزندان
آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی دو بار ازدواج کرد. فرزندان وی، سه پسر و سه دختر از همسر اول، و چهار پسر و دو دختر از همسر دوم هستند. بعضی از فرزندان شناخته شده آیت‌الله خویی عبارتند از:
سید جمال الدین خویی، فرزند ارشد آیت‌الله خویی که بیشتر عمر خود را صرف امور مرجعیت پدرش در نجف کرد. بعضی از آثار او عبارتند از شرح کفایة الاصول، بحث فی الفلسفة و علم الکلام، توضیح المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، شرح دیوان متنبی، و دیوان شعر به فارسی.
سید محمدتقی خویی، بعد از تأسیس بنیاد آیت‌الله خویی در سال ۱۳۶۸ شمسی دبیر کل آن شد. بعد از انتفاضه شعبانیه در ۱۳۶۹ شمسی، عضو هیئت منتخب پدرش برای ادارۀ مناطق آزادشده بود؛ ولی در پی سرکوب این قیام و قتل عام شیعیان، همراه با پدرش در حصر خانگی قرار گرفت و سرانجام در ۳۰ تیر ۱۳۷۳شمسی در حادثۀ رانندگی درگذشت. بعضی این رخداد را حاصل برنامه‌ریزی دولت صدام دانسته‌اند. علاوه بر تقریرات درس فقه پدرش، الالتزامات التبعیة فی‌العقود از آثار اوست.
اطلاعات دقیقی در مورد دختران آیت‌الله خویی در دست نیست، ولی برخی از دامادهای او عبارتند از سید نصرالله مستنبط، سید مرتضی حکمی، سید جلال‌الدین فقیه ایمانی، جعفر غروی نائینی، و سید محمود میلانی.
فعالیت‌ها
آیت‌الله خویی خدمات ارزشمند و کمنظیری به جهان اسلام ارائه داده که در زمینۀ تأسیس مراکز فرهنگی و تبلیغی و خدمات اجتماعی، می‌توان به احداث کتابخانه، مدرسه، مسجد، حسینیه، خوابگاه، درمانگاه، بیمارستان، مؤسسه خیریه و دارالایتام در نقاط مختلف ایران و همچنین کشورهای دیگر اشاره کرد.
موسسات و اماکن فرهنگی و خدماتی که ایشان در ایران راه‌اندازی نمود عبارتند از:
مدینة العلم، قم؛
کتابخانه آیت‌الله خویی، قم؛
مدرسه و کتابخانه آیت‌الله خویی، مشهد؛
مؤسسه خیریه حضرت آیت‌الله العظمی خویی، خوی؛
بیمارستان خیریه حضرت آیت‌الله العظمی خویی، خوی؛
درمانگاه خیریه امام موسی بن جعفر وابسته به مؤسسه خیریه حضرت آیت‌الله العظمی خویی، خوی؛
سرای سالمندان حضرت آیت‌الله العظمی خویی، خوی؛
دارالعلم، اصفهان؛
مجتمع امام زمان، اصفهان؛
همچنین در بمبئی، بانکوک، داکا، پاکستان، مالزی، بیروت، نیویورک، لندن، اندونزی، فرانسه، لوسآنجلس و دیگر نقاط جهان، مراکز فرهنگی و پژوهشی مشابهی تأسیس کرده که در تبلیغ مذهب تشیع در جهان بسیار موثر و کارآمد بودهاند.
مواضع سیاسی
همراهی با انقلاب اسلامی ایران
این بزرگوار، یکی از نخستین کسانی بود که پس از شروع نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی، حوزۀ علمیۀ نجف را به اهمیت حوادث ایران متوجه ساخت و سعی و کوششی ارجمند در همراهی با حرکت عظیم روحانیت و مردم در ایران، مبذول داشت.
انتفاضه شعبانیه عراق
در نهضت خونین مردم عراق در رمضان سال 1412 قمری قطب اصلی نهضت و مرکز صدور حکم قیامت اسلامی بود و به همین دلیل پس از سرکوب این نهضت به واسطه رژیم خونخوار بعثی، این کهن مرد دانشمند، مورد آزار و شکنجه و اهانت مأموران سنگدل بعثی قرار گرفت و در معرض خطر جدی واقع شد و پس از آنکه به فضل الهی از خطر، نجات یافت تا مدتها زیر نظر مأموران بعثی در شرایط سخت حصر خانگی قرار داشت.
آثار
برخی از تالیفات سید ابوالقاسم خویی، به شرح زیر است:
- البیان فی تفسیر القرآن؛
- معجم رجال الحدیث؛
- المسائل الشرعیة؛
- اجود التقریرات؛
- تکملة منهاج الصالحین؛
- مبانی تکملة منهاج الصالحین؛
- نفحات الاعجاز؛
- رساله در خلافت؛
- قصیده در مدح امیرالمؤمنین علیه‌السلام؛
- رساله در لباس مشکوک؛
- منتخب الرسائل؛
- تلخیص المنتخب؛
- تعلیقه المنهج لاحکام الحج؛
- مناسک حج؛
- المسائل المنتخبة؛
- المسائل و الردود؛
- مستحدثات المسائل؛
- توضیح المسائل؛
- منتخب توضیح المسائل؛
- تعلیقه بر عروة الوثقی؛
- تعلیقه بر المسائل الفقهیة؛
- تهذیب و تتمیم منهاج الصالحین؛
- منیة المسائل؛
- ازالة المحادة عن ملک المنافع المتضادة؛
- اضائة القلوب بتحقیق المغرب و الغروب؛
- انارة العقول فی انتصاف المهر بموت احد الزوجین قبل الدخول؛
- فقه القرآن علی المذاهب الخمس؛
- قاعدة التجاوز؛
- فهرست جامع الشتات میرزای قمی؛
- تقریرات درس فقه میرزای نائینی؛
- تقریرات درس فقه محقق اصفهانی؛
- حاشیه بر وسیلة النجاة؛
- حاشیه بر مکاسب شیخ انصاری؛
- تعارض الاستصحابین؛
- تقریرات درس اصول محقق اصفهانی؛
- مصباح الفقاهه (تقریرات فقه میرزا محمد علی توحیدی)؛
- مبانی منهاج الصالحین (شرح منهاج الصالحین به قلم سید تقی طباطبایی قمی)؛
- المستند فی شرح العروة الوثقی (تقریرات فقه شیخ مرتضی بروجردی)؛
- المعتمد فی شرح العروة الوثقی (تقریرات فقه محمدرضا خلخالی)؛
- مصباح الأصول (تقریرات اصول محمد الواعظ البهسودی)؛
- هدایة فی الأصول (تقریرات اصول سید حسن صافی)؛
- الواضح فی شرح العروة الوثقی (تقریرات فقه محمد جواهری)؛
- التنقیح علی شرح المکاسب (تقریرات فقه میرزا علی غروی)؛
- فقه الشیعه (تقریرات فقه محمد مهدی خلخالی)؛
- الشروط أو التزامات التبعیةِ فی العقود (تقریرات فقه محمد تقی خویی)؛
- غایة المأمول (تقریرات اصول محمد تقی جواهری)؛
- مصابیح الأصول (تقریرات اصول سید علاءالدین بحرالعلوم)؛
- جواهر الأصول (تقریرات متفرقات اصول فخرالدین زنجانی)؛
- أصول الفقهِ الشیعة (تقریرات اصول سید محمد مهدی خلخالی)؛
- درس خارج اصول فقه (تقریرات اصول ابوالقاسم گرجی)؛
- التنقیح فی شرح العروة الوثقی (تقریرات فقه میرزا علی غروی)؛
- مبانی فی شرح العروة الوثقی (تقریرات فقه سید محمدتقی خویی)؛
- محاضرات فی الأصول (تقریرات اصول محمد اسحاق فیاض).
استادان
برخی از استادان مشهور آیت‌الله خویی، عبارتند از آیات عظام؛ شیخ فتح‌الله شریعت اصفهانی؛ حاج شیخ مهدی مازندرانی؛ میرزا حسین نائینی ؛ شیخ محمدجواد بلاغی؛ میرزا علیآقا شیرازی فرزند میرزای شیرازی؛ سیدحسین بادکوبهای؛ آقا ضیاءالدین عراقی؛ شیخ محمدحسین غروی اصفهانی.
شاگردان
از جمله شاگردان مشهور ابوالقاسم خویی در بین علما و روحانیون شیعه می‌توان به این موارد اشاره کرد:
محمد تقی بهجت فومنی؛
سید علی سیستانی مرجع تقلید کنونی شیعیان؛
قربان علی محقق کابلی مرجع تقلید شیعیان افغانستان؛
میرزا جواد تبریزی؛
حسین وحید خراسانی؛
ناصر مکارم شیرازی؛
سید عبدالکریم موسوی اردبیلی؛
سید محمدباقر صدراز اصولیون مشهور شیعی؛
موسی شبیری زنجانی؛
محمد صادقی تهرانی؛
میرزا علی فلسفی؛
سید محمد علی موحد ابطحی؛
شیخ محمد حسن محمدی بجنوردی؛
سید صادق روحانی؛
سید محمد روحانی؛
سید عزالدین حسینی زنجانی؛
سید محمد موحد محمدی؛
شیخ علی غیاثی آملی؛
محمدابراهیم جناتی؛
حسن صافی اصفهانی؛
سید تقی طباطبایی قمی؛
مجتبی تهرانی؛
سید عباس مدرسی یزدی؛
سید محمدحسین میرسجادی؛
سید عبدالحسین قزوینی؛
سید محمدرضا خلخالی؛
محمود انصاری قمی؛
سید موسی صدر؛
علی اکبر برهان؛
محمدصادق سعیدی؛
محسن کوچه‌باغی تبریزی؛
محمدرضا جعفری؛
سید علی محمد دستغیب؛
مسلم ملکوتی؛
سید جعفر شهیدی؛
محمدتقی جعفری؛
سید باقر موسوی عسکری؛
سید جلال‌الدین فقیه ایمانی؛
سید محمدحسین حسینی طهرانی؛
محمدصالح کمیلی؛
شیخ حسن حیدری زنجانی؛
سید محمدعلی علوی گرگانی؛
سید محمد صادق صدرالحفاظی(رضوی قمی)؛
ابوالقاسم گرجی؛
محمد اسحاق فیاض؛
محمد هاشم صالحی؛
سید محمدحسین فضل‌الله؛
احمد وائلی؛
شیخ فضل‌الله ذوعلم؛
سید طیب جزایری؛
هادی باریک بین؛
محمد آصف محسنی؛
واعظ بهسودی؛
خلیل قبله‌ای خوئی؛
سید مرتضی فیروزآبادی؛
حسین راستی کاشانی؛
وفات
سید ابوالقاسم خویی در روز شنبه، ۸ صفر ۱۴۱۳ قمری مصادف با ۱۷ مرداد سال ۱۳۷۱ شمسی، به دلیل بیماری قلبی در سن ۹۴ سالگی، در کوفه دارفانی را وداع گفت. پیکر مطهر ایشان در مسجد الخضراء صحن حرم علی بن ابیطالب دفن شد.