عبدالله بن حسین بن طاهر

عبدالله بن حسین بن طاهر (۱۱۹۱ - ۱۲۷۲ق) فقیه شافعی، عالم نحو و شاعر، از برجسته‌ترین علمای پرتلاش حضرموت بود. او یکی از کسانی بود که با برادرش طاهر بن حسین بن طاهر در قیامی که خود را خلیفه مسلمین در حضرموت خواند بیعت کرد. او خود از رهبرانی بود که علیه حاکمان جوان تریم و سئون قیام کرد. او مجموعه ای از پیام های مفید دارد که به «مجموعه حبیب عبدالله بن حسین بن طاهر» معروف است.

نسب

عبدالله بن حسین بن طاهر بن محمد بن هاشم بن عبدالرحمن بن عبدالله بن عبدالرحمن بن محمد مغفون بن عبدالرحمن بابطینة بن أحمد بن علوی بن الفقیه أحمد بن عبدالرحمن بن علوی عم الفقیه المقدم بن محمد صاحب مرباط بن علی خالع قسم بن علوی بن محمد بن علوی بن عبیدالله بن أحمد المهاجر بن عیسى بن محمد النقیب بن علی العریضی بن جعفر الصادق بن محمدالباقر بن علی زین‌العابدین بن الحسین بن امام علی بن أبی‌طالب و امام علی همسر فاطمه دختر محمد صلی الله علیه و آله است.

وی بیست و نهمین نوه رسول خدا محمد صلی الله علیه و آله و سلم است.

تولد و تربیت

وی در سال 1191 هجری قمری در تریم حضرموت به دنیا آمد. او در آنجا بزرگ شد و به زندگی علمی و عرفانی روی آورد. به منظور دور شدن از فشار حاکمان طارم الیافعیین و فرار از هرج و مرج سیاسی و اجتماعی تریم با پدر و خانواده اش در حدود سال 1210 هجری قمری به مسیله نزدیک تریم مهاجرت کرد. سپس به مکه و مدینه در حجاز رفت و از علمای آنجا علم آموخت. سپس به کشور خود بازگشت و در مسیله به عنوان معلم و واعظ زندگی کرد.

اساتید

او از بسیاری از علما دانش فراگرفت، از جمله:

برادرش طاهر بن حسین بن طاهر

حامد بن عمرالمنفر

عبدالرحمن بن حامد المنفر

عمر بن أحمد الحداد

علوی بن أحمد الحداد

عمر بن محمد بن سهل

أبوبکر بن عبدالله الهندوان

عبدالرحمن بن عبدالله بافرج

أبوبکر بن عبدالله بنَحْسن

محمد بن أبی‌بکر العیدروس

علوی بن محمد المشهور

عبدالرحمن بن علوی صاحب البطیحاء

عمر بن سقاف السقاف

عبدالرحمن بن محمد بن سمیط

أحمد بن عبدالله الهندوان

أحمد بن جعفر الحبشی

عقیل بن عمر بن یحیى

محمد بن صالح الرّیس

عمر بن عبدالرسول العطار

أحمد بن علوی جمل اللیل

شاگردان

گروه زیادی از دوست داران علم و دانش از او بهره بردند، از جمله:

عبدالله بن عمر بن یحیى

عبدالرحمن بن علی السقاف

علی بن محمد الحبشی

محمد بن حسین الحبشی

محسن بن علوی السقاف

حامد بن عمرالسقاف

عیدروس بن عمرالحبشی

أحمد بن علی الجنید

عمر بن علی الجنید

عبدالله بن أحمد باسودان

عبدالله بن سعد بن سمیر

عبادت او

از او نقل شده است که در شب ده جزء و در نماز ضحی هشت جزء قرآن می خواند. شاگرد او عیدروس بن عمر در مورد او گفته است: "عبدالله بن حسین، روزی بیست و پنج هزار مرتبه (لا اله الا الله) و بیست و پنج هزار مرتبه (یا الله) و بیست و پنج هزار مرتبه (صلوات بر محمد(ص)) می‌گفت و برای هر کدام از نمازهای فریضه غسل می‌کرد و عطر می زد." همچنین عادت او این بود که هر شامگاه نزد مردم در مسجد می نشست و به ایشان فقه و غیر فقه مانند حدیث و عرفان می آموخت.

جایگاه سیاسی

از نظر نقش سیاسی، او در صف مقدم علویان بود که بر علیه حاکمان ظالم یافعی قیام کردند و در برابر هرج و مرج و ظلم مقاومت کردند. آن زمانی که در قرن سیزده هجری آشوب و ظلم همه مردم جنوب عربی را در بر گرفته بود او از جمله علمایی بود که تمام تلاش خود را برای فرونشاندن نزاع و رفع نارضایتی می‌کردند. علویان دیدند که لازم است ابتدا بر سر ظالمان فریاد بزنند تا اوضاع آرام شود و سپس باید یک دولت فراگیر وجود داشته باشد که همه را شامل شود و کسانی را که به خیر و درستی معتقدند برای آن انتخاب کنند. آنها هستند که بذر انقلاب را کاشتند و بعد از مدتی در سال 1265 هجری قمری انقلاب پیروز شد. عبدالله بن حسین یکی از کسانی بود که برای تأسیس سلطنت آل کثیری به رهبری سلطان غالب بن محسن آل کثیری قیام کردند. او کسی بود که حکومت تریم را از عبدالله بن عواد یافعی با پرداخت جریمه خرید و در بیستم شعبان 1262 هجری قمری در خانه اش و زیر نظر او این توافق امضاء شد.

از سخنان او

«هرگاه به چیزى از امور دنیا خرسند و راضى شدى، از نظر عقل و دین ناقص هستى و کم و زیاد شدن یکى از آن دو مستلزم همین امر در دیگری است».

«حلال خوردن یک اصل بزرگ است و عبادت پاک انجام نمی‌شود، مگر اینکه لقمه آدمی حلال و بی شبهه باشد. حلال خوری اصل عبادت است، پس تا اصل صحیح نباشد، فرع هم صحیح نخواهد بود.

شعر

او مجموعه شعری دارد که خود جمع آوری کرده و شخصیت صوفیانه اش در او پدیدار شده است و تمایلات مذهبی و غیر مذهبی اش در آن آشکار است. از جمله شعرهای او:

من التجائیة إلى الله

أَلَا یا ربِّ یا سامع دعائی********** ومن بیدیه دائی مع دوائی

تفضَّل یا کریمُ على فقیر********** قلیل الصبر عند الابتلاء

فهب لی من عطائک کلَّ خیرٍ********** وعجل یا إلهی بالشفاء

وکن لی سیدی فی کل حال********** وفی الدنیا وفی یوم الجزاء

ویقول فی قصیدة

جزى الله المصائب کل خیرٍ********** أفادتنا علومًا نافعات

علومًا لم نجدها فی کتاب********** ولم نظفر بها عند الثقات

عسى أن تکرهوا شیئًا وفیه********** لکم خیر کما فی البینات

وهل من سامع فطن حلیم********** بادر مسرعًا قبل الفوات

یفکِّر فی الأمور وما وراها********** ویسعى فی الخلاص وفی النجاة

ولله الکریم أجلُّ حمدٍ********** على النعم العظام السابغات

فلا نُحصی على المولى ثناءً********** تعالى عن الصفات المُحْدثَات

فی المساجد

وفی المساجدِ سِرٌّ ما جلستُ بها********** إلا تعجبتُ ممن یسکن الدُّورا

نورٌ وأنس وحفظ للجلیس بها********** من کل شر وضر فاسمع الشورى

وإن یکن خالیًا لیس به أحد********** فاجلس به واعتکف فیه تَجد نورا

تالیفات

نامه ها، نذورات، مکاتبات و وصیت نامه های او در «مجموعه ای» جمع آوری شده که شامل 23 نامه، یک دیوان، یک منظومه و یک وصیت نامه بوده و دارای تقسیم‌بندی های زیر است:

«سلم التوفیق إلى محبة الله على التحقیق» در فقه است که توسط محمد ابن عمر نووی الجاوی به خوبی شرح داده شده است. عبدالله بن محمد الهرری نیز آن خلاصه و سپس شرح داده است.

«مفتاح الإعراب»، در علم نحو است و شاگردش، مفتی مکه، محمد بن حسین الحبشی آن را شرح داده است.

وفات

وی در نیمه شب پنج شنبه هفدهم ربیع الاخر سال 1272 هجری قمری درگذشت و در کنار برادرش طاهر بن حسین در المسیله به خاک سپرده شد. هر سال در روز وفاتش در قبرستانی که در آن به خاک سپرده شده بود، مجلس بزرگی برای او برگزار می شود.

منابع

بن طاهر, عبدالله بن حسین (1429 هـ). مجموع الحبیب عبدالله بن حسین بن طاهر (PDF). بیروت، لبنان: دار الحاوی.

السقاف, عبدالله بن محمد (1357 هـ). تاریخ الشعراء الحضرمیین. الجزء الثالث. الإسکندریة، مصر: مطبعة الرشدیات. صفحة 162.