پان‌اسلامیسم و وحدت اسلامی
پان-اسلامیسم[۱] یا اتحاد اسلام[۲] (به عربی: الوحدة الإسلامیة) نام یک ایدئولوژی است که در آن سعی بر این است که با اتحاد بین مسلمانان، هر گونه پیوند با میهن و قومیت با پیوندهای فرا ملیتی اسلام جایگزین گردد.[۳]
پان-اسلامیسم در اروپایی
واژه «پان-اسلامیسم» نخستین بار توسط شرق‌شناسان اروپایی در باب سیاستهای توسعه‌طلبی دولت عثمانی بکار رفت، و توسط بسیاری از مسلمانان «چشمهٔ دروغ‌ها»[۴] و «خیالات و اوهام استعمارگران انگلیسی»[۵] نامیده گردید. برخی نیز سید جمال‌الدین اسدآبادی را بنیانگذار این تفکر دانسته‌اند. لیکن منابع و افراد مختلفی تعاریف مختلفی از پان-اسلامیسم در تاریخ داشته‌اند.[۶]
پان-اسلامیسم در ایران
پان-اسلامیسم در ایران نیز طرفدارانی در میان شیعیان داشته‌است.[۷] روح‌الله خمینی بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی ایران نیز بارها از امت واحدهٔ اسلامی سخن می‌گفت.[۸] ریشهٔ این اندیشه را می‌توان در قرآن، کتاب دینی مسلمانان، جستجو کرد. از جمله آیات: «إنما المؤمنون إخوه فأصلحوا بین أخویکم» همانا مؤمنان برادرند میانشان را اصلاح کنید «فاعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا» همگی به ریسمان خدا چنگ بزنید «یا أیها الناس إنا خلقناکم من ذکر و أنثی و جعلناکم شعوباً و قبائل لتعارفوا إن أکرمکم عند الله أتقاکم» (در نفی ارزشمند بودن نژادها و ملیت هادر مقایسه با یکدیگر)
پان- اسلامیسم در سخنان بزرگان اسلام
و نیز سخنان بزرگان اسلام، مشحون از پایه‌های این اندیشه‌است. مانند: محمد بن عبداللّه: «لا فضل لعربی علی عجمی إلا بالتقوی»؛ ترجمه: «در نفی برتری اعراب بر سایر اقوام عجم مگر به واسطهٔ تقوا.»