ام سلمه

ام سلمه یکی از همسران رسول خدا(ص) است که بعد از شهادت همسر اولش در حالی که بیست و پنج سال داشت به همسری پیامبر درآمد، مُرّة بن کعب جد مشترک پیامبر(ص) و ام سلمه می‌باشد.

ام سلمه

نام	هند دختر ابوامیة بن مغیرة مشهور به أُمّ سَلَمه
کنیه	ام‌ سلمه
لقب	ام‌المؤمنین
ولادت	۵۹۶ میلادی مکه، حجاز
محل زندگی	حبشه، مدینه، مکه
مهاجر/انصار	مهاجر
دین	اسلام
نقش‌های برجسته	همسر پیامبر(ص) - یکی از مدافعان اهل بیت(ع) پس از رحلت پیامبر(ص) - راوی روایات متعددی از پیامبر(ص)
محل زندگی	حبشه، مدینه
خویشاوندان	ابوامیة بن مغیرة - عبدالله بن عبدالاسد- عمر بن ابی سلمه
تاریخ وفات	۶۲ ه‍.ق - مدینه
حضور در جنگ‌ها	جنگ بنی‌المصطلق، جنگ خندق، جنگ خیبر، فتح مکه، جنگ حنین
مدفن	قبرستان بقیع

وی در دوران حضور خود در کنار حضرت همواره حامی وی بود و در رویدادهای مختلف و رخدادها در کنار حضرت بود. خانه ام سلمه به سبب پختگی، تیزهوشی و درایت وی محل تصمیم‌گیری برخی امور بود و به سبب همین برخی از همسران رسول خدا(ص) نسبت به وی حسادت می‌کردند.

وی نقش‌هایی در شان نزول برخی از آیات داشته و راوی روایت‌های فراوان به‌ویژه درباره رویدادهای تاریخی و نیز فضیلت‌های اهل‌بیت(ع) بوده است. وی از کسانی است که در تشیع جنازه حضرت زهرا(س) شرکت کرده است.

نام و نسب ام سلمه

ام سلمه، کنیه یکی از امهات المؤمنین از همسران گرامی پیامبر اسلام(ص) است که نامش قبل از اسلام، هند، یا رمله بود. پدرش سهیل و یا حذیفه با کنیه ابی‌مغیره، ملقب به زاد الرکب، از تیره بنی‌مخزوم از قبیله قریش بود و مادرش نیز عاتکه نام داشت.

ازدواج اول ام سلمه

شوهر اوّل ام سلمه، أبی سلمة بن عبدالأسد، برادر رضاعی پیامبر بود که در جنگ أحد مجروح شد و بعد از مدتی در اثر همین جراحت به شهادت رسید.

ام سلمه از زنان بزرگ صدر اسلام به شمار می‌‏رفت که به اتفاق همسرش جزو مهاجران به حبشه بودند؛ و با انتشار خبر خودداری مشرکان از اذیت و آزار مسلمانان، به مکه بازگشته؛ اما بعد از اطلاع از دروغ بودن این خبر، مجدداً به حبشه مهاجرت نمودند. سرانجام آنها به مکه برگشته و بعد از مدتی نیز به مدینه هجرت نمودند. بر طبق برخی گزارش‌ها ام سلمه اولین زنی بود که به مدینه مهاجرت نمود.

ام سلمه از همسر اولش چهار فرزند به نام‌های عمر، سلمه، زینب و دره داشت.

ازدواج ام سلمه با پیامبر(ص)

ام سلمه قصد داشت بعد از ابوسلمه دیگر با کسی ازدواج ننماید؛ اما خود ابوسلمه وی را از این کار بازداشت و به وی سفارش کرد تا بعد از او همسری برگزیند. ام سلمه که جواب خواستگارانی؛ مانند ابوبکر و عمر را رد کرده بود. در جواب خواستگاری پیامبر(ص) گفت که من زن غیرت‌مندی هستم (نمی‌‏توانم دیگر همسران شوهرم را تحمل کنم، نمی‌توانم غیر از شوهر اول کسی را به عنوان شوهر برگزینم و یا... ‏) و کودکان خردسالی هم دارم و هیچ‌یک از اولیای من نیز در این‌جا حضور ندارند!

پیامبر(ص) در پاسخ به او پیام فرستاد که خداوند کودکانت را کفایت می‌کند و من از پروردگار می‏‌خواهم که غیرت تو را از میان ببرد و خویشاوندان تو نیز به این کار راضی خواهند شد.

سرانجام ام سلمه بعد از شهادت شوهرش در شوال سال چهارم هجری با پیامبر(ص) ازدواج کرد.

البته گزارش‌هایی وجود دارد که تاریخ این ازدواج سال دوم هجرت و قبل از جنگ بدر، و یا بعد از آن بود.

شایان گفتن است که گزارش‌های اخیر با شهادت ابوسلمه در جنگ احد سازگار نیست.

ام سلمه دست کم به مدت هفت سال با رسول خدا(ص) زندگی مشترک داشت؛ اما از ایشان صاحب فرزند نشد.

جایگاه ام سلمه نزد پیامبر(ص)

پیامبر(ص) به این بانو علاقه‌ای خاص داشت. این همسر پیامبر علاوه بر آن‌که زنی زیباروی بود که موجب حسادت عایشه قرار می‌گرفت، بانویی عاقل و تیزبین بود که گاه پیامبر(ص) با او مشورت می‌‌کرد.

امام صادق(ع) در مورد شخصیت او فرمود: ام ‌سلمه پس از خدیجه برترین همسر رسول خدا بود. در جریان حدیث کساء، آیه تطهیر در خانه ام سلمه نازل شد و آن‌جا بود که از پیامبر(ص) پرسید، آیا من در شمار اهل‌بیت نیستم؟ پیامبر(ص) فرمود: تو بر خیر و نیکی هستی (اما از اهل‌بیت نیستی).

ام سلمه در غزواتی؛ مانند «مُرَیسیع»، «خیبر»، «حدیبیه»، «خندق»، «فتح مکه» و «حنین»، رسول خدا(ص) را همراهی کرد.

همچنین گزارش شده است که پیامبر اسلام(ص) در جریان اجرای عقد اخوت میان مسلمانان، بین ام سلمه و صفیه نیز عقد اخوت برقرار نمود.

ام سلمه در قرآن

نام و یاد بسیاری از افراد در قرآن ذکر شده که برخی از آنان افتخار را برای خود جاودانه کرده‌اند و برخی دیگر نامشان در ردیف بدکاران و ستمگران، ماندگار شده است. در این میان، ام سلمه بانویی است که آیاتی چند در مورد او نازل شده است و مفسران در شأن نزول برخی از آیات، به او اشاره نموده‌اند:

1ـ برخی از مفسران قرآن بر این عقیده اند که آیه شریفه:

«هَلْ جَزاءُ الْاِحْسانِ اِلاَّ الْاِحْسان» «آیا پاداش نیکویی، جز نیکی است؟» در مورد ام سلمه، نازل شده است.

2ـ روزی ام سلمه از پیامبر گرامی اسلام(ص) پرسید: ای پیامبر خدا! چرا نام مردان در جریان هجرت، ذکر شده است، اما به زنان اشاره‌ای نشده است؟ خداوند در پاسخ او، این آیه را بر پیامبرش فرو فرستاد:

«فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُم اِنّی لا اُضیعُ عَمَل عامِلٍ مِنْکُمْ مِنْ ذَکَرٍ اَوْ انثی» «خداوند دعای آنان را اجابت کرد که من هرگز عمل عمل کننده ای را ـ خواه مرد باشد یا زن ـ ضایع نمی‌کنم.»

3ـ ام سلمه بیشتر لباس سفیدی می پوشید که دو بند در پشت آن قرار داشت و آویزان می‌شد. عایشه با تمسخر به حفصه همسر دیگر پیامبر(ص)، می‌گفت: نگاه کن، آنچه در پشت ام سلمه آویزان است، همانند زبان سگ می‌باشد و گفته‏‌اند آن دو نفر، ام سلمه را به سبب کوتاهی قدش مسخره می‌کردند. از این رو آیه نازل شد که:

«یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنوُا لا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسی اَنْ یَکوُنوُا خَیْرا مِنْهُم، وَ لا نِساء مِنْ نِساءٍ عَسی أَنْ یَکُنَّ خَیْرا مِنْهُنَّ.» «ای کسانی که ایمان آوردید، گروهی از شما، گروه دیگر را مسخره نکند؛ چه بسا از آنها بهتر باشند و هیچ یک از زنان، زنان دیگر را مسخره نکند، چرا که شاید، آن زنان، از مسخره کنندگان بهتر باشند.»

وفاداری ام سلمه نسبت به اهل‌بیت (ع)

وی از میان همسران پیامبر، ارادت ویژه‌ای به حضرت فاطمه(س) و فرزندانش داشت، به گونه‌ای که زمان وضع حمل حضرت فاطمه(س) حاضر بود و به فرمان پیامبر(ص) در گوش فرزندش امام حسن(ع) اذان و اقامه گفت.

این بانوی گرامی، بعد از رحلت رسول خدا(ص) همواره در کنار اهل‌بیت(ع) بود و در حمایت از آنها می‌‌کوشید، تا آن‌جا که در جریان مصادره فدک از حضرت زهرا(س) دفاع کرد و در آن سال از عطا محروم ماند.

او همچنین با نقل سخنان رسول خدا(ص)، ولایت امام علی(ع) و منزلت ایشان نزد پیامبر را به مسلمانان یادآور می‌شد.

هنگام بیعت گرفتن اجباری از امام علی(ع)، وی به همراه ام ایمن نوبیه همسر دیگر پیامبر(ص)، اجبارکنندگان را به حسادت متهم ساختند.

گزارش‌های دیگری نیز در این زمینه وجود دارد که تطبیق آن با دیگر حوادث دشوار است. به عنوان نمونه گزارش شده است:

الف) پیامبر اسلام(ص) بعد از ازدواج با ام سلمه، مسئولیت نگهداری حضرت زهرا(س) را به ایشان سپرد.

ب) در جریان عروسی حضرت زهرا(س) در میان همسران پیامبر(ص) گفت‌وگو شد که مراسم در خانه کدام یک از آنها باشد که در نهایت، منزل ام سلمه انتخاب شد.

امین و مورد اعتماد اهل‌بیت

اعتماد اهل‌بیت(ع) به این بانو آن‌چنان بود که حضرت فاطمه(س) وصیت کرد تا ‌ام سلمه در مراسم خاک‌سپاری‌اش حضور داشته باشد؛ لذا وی از محل دفن آن‌حضرت آگاه بود. و ده‌ها سال بعد امام حسین(ع) هنگام خارج‌شدن از مدینه، وصیت‌‌نامه و دیگر امانت‌‌ها را به‌ وی سپرد و از او خواست هرگاه فرزندش نزد وی آمد، آنها را به او تحویل دهد. پس از شهادت امام حسین(ع) زمانی که امام سجاد به دیدن ام سلمه آمد، آن امانت‌ها را به ‌حضرتشان بازگرداند.

ام سلمه راوی احادیث و روایات

از ام سلمه احادیث و روایات زیادی از شیعه و اهل‌سنت در زمینه‌های مختلف تاریخی، اخلاقی، فضیلت اهل‌بیت(ع) و... نقل شده است.

وی احادیث مهمی؛ مانند حدیث کساء، حدیث «عَلِی‏ مَعَ‏ الْقُرْآنِ‏ وَ الْقُرْآنُ مَعَهُ»؛ حدیث «مَنْ‏ کنْتُ‏ مَوْلَاهُ‏ فَعَلِی مَوْلَاهُ»، خبر شهادت امام حسین(ع) در کربلا و... را روایت نمود.

وفات ام سلمه

تاریخ تولد ام سلمه مشخص نیست، اما در برخی کتب، وفات وی را در رمضان و یا شوال سال 59، سال 60 و یا در اوائل خلافت یزید گزارش کرده‌اند.

اما گزارش صحیح‌تر آن است که ایشان در سال 61 هجری و مدتی بعد از شهادت امام حسین(ع) رحلت کردند. گزارش اخیر در یکی از کتب معتبر اهل‌سنت که به زندگی صحابه می‌پردازد، نقل شده و سن ایشان هنگام رحلت 84 سال اعلام شده است. وی آخرین همسر پیامبر(ص) بود که از دنیا رفت.

ابوهریره، یا برادرزاده وی عبدالله بن عبدالله بن ابی امیه و یا سعید بن زید بر ایشان نماز خوانده و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.