حدیث معراج
"""حدیث معراج """
معرفی
حدیثی قدسی است که در آن گفتگوی میان خداوند و پیامبر (ص) در شب معراج آمده است. در این گفت و گو پیامبر اعظم (ص) سؤالاتی را در زمینه مسائل اخلاقی، از خداوند متعال پرسیده و خداوند متعال پاسخ فرموده است. این حدیث مهم‌ترین و برترین بحث اخلاقی را دارد؛ چراکه پرسشگر بالاترین پرسشگر و صادر اول و دارای مقام محمود و عقل کامل و سید رسولان است و پاسخ‌دهنده معلم اول و خداوند رئوف و رحیم است گرچه احادیثی در محتوای مکالمات انبیا با خداوند داریم؛ اما شرافت و مکانت پیامبر بیش از همه و وی بهانه خلقت همگان و همه چیزها است و دارای مقام «قاب قوسین او ادنی» و رسالت اصلی وی نیز اتمام مکارم اخلاق است: [۱] و خود ایشان فرموده است که بعثت لأتمم مكارم الأخلاق [۲] و نیز: عليكم بمكارم الأخلاق ! فإن ربي بعثني بها. [۳]
منبع
اولین کسی که حدیث معراج را نقل نموده حسن بن محمد دیلمی، در کتاب ارشاد القلوب است، [۴] سپس فیض کاشانی در الوافی، حُرّ عامِلی در جواهر السَّنیه و علامه مجلسی در بِحارالأنوار آن را به نقل از ارشادالقلوب آورده‌اند. [۵] از محدثین بزرگ شیعه هم آن را در کتب اصلی خود باز نشر فرموده‌اند.
اعتبار سند
علامه مجلسی دو سند برای این حدیث ذکر نموده : •أقول و رأيت في بعض الكتب لهذا الحديث سندا هكذا قال الإمام أبو عبد الله محمد بن علي البلخي عن أحمد بن إسماعيل الجوهري عن أبي محمد علي بن مظفر بن إلياس العبدي عن أبي نصر أحمد بن عبد الله الواعظ عن أبي الغنائم عن أبي الحسن عبد الله بن الواحد بن محمد بن عقيل عن أبي إسحاق إبراهيم بن حاتم الزاهد بالشام عن إبراهيم بن محمد عن عبد الله بن عبد الرحمن عن أبي عبد الله عبد الحميد بن أحمد بن سعيد عن أبي بشر عن الحسن بن علي المقري عن أبي مسلم محمد بن الحسن المقري عن الإمام جعفر بن محمد الصادق عن أبيه عن جده عن علي بن أبي طالب ع قال هذا ما سئل رسول الله ص ربه ليلة المعراج-... •و وجدت في نسخة قديمة أخرى قال الشيخ أبو عمرو عثمان بن محمد البلخي أخبرنا أبو بكر أحمد بن إسماعيل الجوهري قال حدثنا أبو علي المطر بن إلياس بن سعد بن سليمان قال أخبرنا أبو نصر أحمد بن عبد الله بن إسحاق الواعظ قال أخبرنا أبو الغنائم الحسن بن حماد المقري قراءة بأهواز في آخر شهر رمضان سنة ثلاث و أربعين و أربعمائة قال أخبرنا أبو مسلم محمد بن الحسن المقري قراءة عليه من أصله قال حدثنا عبد الواحد بن محمد بن عقيل قال أخبرنا أبو إسحاق إبراهيم بن حاتم الزاهد بالشام قال حدثنا إبراهيم بن محمد بن أحمد قال حدثنا إسحاق بن بشر عن جعفر بن محمد الصادق عن أبيه عن جده عن علي بن أبي طالب ع و ذكر نحوه... . [۶] آیت‌الله سعادت پرور هم در مقدمه کتاب سر الإسراء في شرح حديث المعراج [۷] با ذکر مرسل بودن حدیث در ارشاد [۸] به ذکر این دو سند از کافی اشاره می کند و علاوه بر آن می گوید که همینکه این سه بزرگوار حدیث را نقل کرده و متعرض ضعف سند نشده اند نشان می دهد که گویا هرسه به متن و سند حدیث اعتماد داشته اند و فیض هم با اینکه خود آن را به صورت مرسل از ارشاد نقل کرده، تصریح دارد که برخی به صورت مسند آن را ذکر کرده اند: و رواه غيره مسندا عنه أبيه عن جده أمير المؤمنين عليهم السلام. [۹]
حر عاملی هم در اواخر الجواهر السنیه به اعتماد خود به احادیث مذکور در کتاب تصریح نموده است. [۱۰]
وی در تثبیت سند روایت می‌فرماید بزرگان علم و معرفت و کمال به این حدیث اعتنا داشته و فقرات آن را به مناسبت‌های مختلف ذکر می‌کرده‌اند مثل ميرزا جواد ملكي تبریزی در کتب اخلاقی و نیز علامه طباطبایی که یک دوره کامل این حدیث را برای شاگردانش تفسیر کرد و در آثارش از آن ذکر کرده و در مباحث خود با هانری کربن هم از این حدیث استفاده می‌کرد علاوه بر این متن این حدیث با کتاب و سنت انطباق دارد و آیات و روایاتی که ما در شرح آورده‌ایم به‌روشنی این تطبیق را نمایانده است. [۱۱]
شروح
این حدیث شروح مختلفی دارد که از معروف‌ترین آنها به ذکر چند عنوان کتاب اکتفا می‌نماییم:
- مصباح یزدی، محمدتقی، راهیان کوی دوست، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، 1388.
- پهلوانی تهرانی (سعادت‌پرور)، علی، سر الاسراء: شرح حدیث معراج، (چهارجلدی)، مترجم: محمدجواد وزیری فرد، احیاء کتاب،1390 .
- غیاثی کرمانی، محمدرضا، حدیث معراج (مناجاة الرحمن فی لیله المعراج)، قم: پارسایان، 1376. (شرحی کوتاه بر حدیث معراج از کتاب "ارشاد القلوب" )
- شیروانی، علی، با پیامبر به‌سوی معراج شرح ماجرای معراج و پاسخ‌های خدای متعال به پرسش‌های پیامبر (ص) دریافتی از دو حدیث عرفانی"،دارالفکر، قم، 1385.
محتوی و موضوعات مطرح شده
آیت‌الله پهلوانی حدیث معراج را مشتمل بر سه امر مهم می‌دانستند:
- هدایت سالک به اموری که لازم است به آنها ملتزم بود و هر آنچه در رفع حجاب از فطرت اولیه مفید است
- ترغیب افراد به مهمات یاد شده
- توجه و التفات دادن افراد به مقصد در همه مراحل سلوک و بیان آثار و نتایج هر مقام و مرحله. [۱۲]
موضوعات مطرح‌شده در این حدیث، به نقل از کتاب راهیان کوی دوست، به شرح زیر است: • رضا و توکل؛ • محبت الهی و راه رسیدن به آن؛ • ویژگی‌های اولیای الهی؛ • خصلت‌های راه‌یافتگان به بهشت و میراث گرسنگی و سکوت؛ • لزوم توجه به نماز و درک حضور خداوند؛ • امتیازات اولیای الهی؛ • لزوم محبت به مستمندان؛ • عدم تبعیت از خواهش‌های نفسانی؛ • نکوهش دنیا و دنیاگرایان؛ • ویژگی‌های بیست‌گانه اهل دنیا؛ • ویژگی‌های اهل آخرت ؛ • مقام و معرفت زاهدان؛ • نقش ارزشی روزه و سکوت؛ • مؤمنان ره‌یافته به یقین و باریابی به رضوان حق؛ • ویژگی‌های زندگی گوارا و پایدار؛ • موفقیت در آزمون الهی، و عنایات ویژه خداوند؛ • مقام عابدان و رسولان الهی؛ • حقیقت محبت به خدا. [۱۳] متن و ترجمه
- ↑ سر الإسراء في شرح حديث المعراج، ج1، ص 6.
- ↑ سفينة البحار، ج 1، ص 410
- ↑ وسائل الشيعة، ج 8، ص 521، الرواية 6 .
- ↑ دیلمی، ارشاد القلوب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۹۹.
- ↑ فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۰۶ق، ج۲۶، ص۱۴۲؛ حر عاملی، الجواهر السنیه، ۱۳۸۰ش، ص۳۸۲؛ علامه مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۴، ص۲۲.
- ↑ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج74، ص: 31.
- ↑ سر الإسراء في شرح حديث المعراج، ج،1 ص 8.
- ↑ ارشاد القلوب، الطبع العربي، الباب 54، ص 278 و الجواهر السنیه الجواهر السنية، ص 191 .و بحار بحار الأنوار، ج 77، ص 21، الرواية 6
- ↑ الوافي، ج 3، أبواب المواعظ، باب مواعظ الله سبحانه، ص 34 .
- ↑ الجواهر السنية، ص 364 .
- ↑ سر الإسراء في شرح حديث المعراج، ج،1 ص 8.
- ↑ سر الإسراء في شرح حديث المعراج، ج،1 ص 6.
- ↑ مصباح یزدی، راهیان کوه دوست، ۱۳۷۹ش.