طلاق

طلاق در لغت به معنای ترک کردن، آزاد و رهاشدن و جدایی است، و در اصطلاح شرعی «گسستن پیوند ازدواج با صیغه مخصوص» است. نظام خانواده در اسلام به گونه‌ای طراحی شده که اگر به خوبی اجرا شود کمتر خانواده‌ای در چنبره مشکلات جدی گرفتار خواهد شد و یا به بن بست خواهد رسید. با وجود این چون خواه ناخواه برخی خانواده‌ها به چنین بن بستی گرفتار خواهند شد، اسلام، «طلاق» را مجاز شمرده است.

طلاق در اسلام

در روایات معصومین (علیهم‌السلام) به همان اندازه که از ازدواج تمجید و بدان سفارش شده است، از طلاق نکوهش و نهی شده است و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرموده است: «ما مِنْ شَیْءٍ ابْغَضُ الَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مِنْ بَیتٍ یخْرَبُ فِی الاسْلامِ بِالْفُرْقَةِ؛. چیزی نزد خداوند بزرگ نکوهیده تر از این نیست که خانه‌ای در اسلام به سبب جدایی (طلاق) ویران گردد».

بدین سبب در اسلام تدبیری اندیشیده شده و تمهیداتی پیش‌بینی شده تا این «بدترین حلال» به وقوع نپیوندد و آوار جدایی، احساسات و عواطف و آرزوهای اعضای خانواده به ویژه کودکان را قربانی بی‌رحمی خود نسازد و عشق و محبت را به کینه و نفرت تبدیل نکند؛ امساک به معروف، جدایی به معروف، عدم زیان و ضرر و تضییق و سخت‌گیری نسبت به زنان، تبادل نظر درباره سرنوشت کودکان، از جمله تمهیداتی است که بخشی از سوره طلاق را به خود اختصاص داده که اگر به مرحله اجرا درآید، راه بازگشت بسیاری از زن و شوهرها را به زندگی اولیه هموار می‌سازد، چنان که اصطلاح سه طلاقه و شرایط تقریباً سخت طلاق، نیز چنین تدبیری را با خود دارد.

انواع طلاق

طلاق به دو نوع بائن و رجعی تقسیم می‌شود:

طلاق بائن

طلاق بائن آن است که شوهر بعد از آن حق رجوع. به زن را ندارد، خواه زن عده داشته باشد یا نداشته باشد. طلاق بائن، خود به شش گونه زیر ممکن است رخ دهد:

1. طلاق خُلع؛ اگر زن نسبت به شوهرش متنفر باشد و مهریه یا مال دیگری را، گرچه بیشتر از مهر باشد به شوهر ببخشد تا طلاقش دهد، چنین طلاقی را خلع گویند..
2. طلاق مبارات؛ این نوع طلاق هنگامی رخ می‌دهد که زن و شوهر، یکدیگر را دوست نداشته باشند و زن مالی به شوهرش ببخشد - که بیشتر از مقدار مهر نباشد و احتیاط این است که کمتر باشد - تا شوهرش او را طلاق دهد.
3. طلاق همسری که به سن بلوغ (۹ سال قمری) نرسیده است.
4. طلاق زن یائسه.
5. طلاق زنی که با او آمیزش نشده است.
6. طلاق سومی که پیش از آن - بین طلاق اول و دوم و دوم و سوم - رجوع کرده باشد، گرچه این رجوع با عقد جدید و پس از خروج زن از عده باشد..

طلاق رجعی

طلاق رجعی آن است که مرد پیش از اتمام عده زن مطلقه، او را به همسری سابق برمی گرداند. چنین کاری در طلاق بائن و پس از اتمام عده ممنوع است. رجوع و بازگشت مرد می‌تواند زبانی باشد و به همسرش بگوید تو را به ازدواج خویش بازگرداندم. و می‌تواند عملی باشد و با او کاری را انجام دهد که معمولًا مرد نسبت به همسرش انجام می‌دهد.

زنی که طلاق رجعی گرفته، در احکام همانند همسر مرد است و استحقاق نفقه و مسکن و لباس را دارد... ارث میان او و شوهر برقرار است، عقد خواهر او بر مرد حرام است و کفن و زکات فطره او نیز بر عهده شوهرش می‌باشد. مرد حق ندارد زنش را که طلاق رجعی گرفته از منزل اخراج کند تا عده اش تمام شود... چنان که زن حق ندارد بدون اجازه شوهر از منزل خارج شود مگر برای کاری ضروری یا واجبی که وقتش تنگ است.

شرایط طلاق

برای صحت طلاق، سه دسته شرط لازم است که مربوط به اصل طلاق، طلاق دهنده و طلاق گیرنده می‌شود.

شرایط اصل طلاق

1. خواندن صیغه مخصوص که عبارت است از «انْتِ طالِقٌ؛ تو رها هستی» و مانند آن که طلاق گیرنده را دقیقاً معین کند. همچنین طلاق باید به صیغه عربی صحیح خوانده شود.
2. صیغه طلاق باید منجز و بدون قید و شرط باشد؛ پس اگر صیغه را مشروط به شرطی بکند باطل است، خواه وقوع شرط احتمالی یا یقینی باشد مثل این که بگوید: «انْتِ طالِقٌ انْ جاءَ زَیدٌ؛ اگر زید بیاید تو رها هستی» یا «انْتِ طالِقٌ انْ طَلَعَتِ الشَّمْسُ؛ اگر خورشید، طلوع کند تو رها هستی».
3. حضور دو شاهد عادل؛ شاهدان باید مرد باشند و خواندن صیغه را بشنوند؛ چه طلاق دهنده به آنان بگوید شاهد باشید یا نگوید. همین طور هر دو باید به اتفاق شاهد صیغه باشند و صیغه به طور انفرادی و جداگانه نزد هر یک از شهود کافی نیست؛ چنان که شهادت زنان، چه تنها باشند و چه همراه مرد اعتبار ندارد. اگر مرد برای طلاق، کسی را وکیل کند، وکیل نمی‌تواند شاهد هم باشد، چنان که خود مرد نیز نمی‌تواند شاهد قرار گیرد.
4. طلاق، مخصوص همسر دائمی است و همسر غیردائمی با اتمام مدت یا بخشیدن آن از سوی شوهر، از مرد جدا می‌شود و نیازی به صیغه طلاق نیست.

شرایط طلاق دهنده

1. بلوغ (بنابر احتیاط واجب)؛ پس طلاق نابالغ، صحیح نیست؛ چه بی واسطه چه باواسطه وکیل، اگر‌چه ممیز و ده ساله باشد.
2. عقل؛ بنابراین طلاق شخص دیوانه صحیح نیست؛ چه دیوانگی اش دائمی باشد چه دوره ای. شخص مست و هر کس که به طریقی عقلش را از دست داده نیز مانند دیوانه است.
3. قصد؛ یعنی شوهر به طور جدی تصمیم به طلاق داشته باشد. بنابراین طلاق غیرمصمم مثل کسی که خواب است یا به طور سهوی و اشتباهی و شوخی صیغه طلاق را بخواند صحیح نیست.
4. اختیار؛ به این معنا که اکراه و اجباری در کار نباشد. پس اگر کسی را به ضرر مالی، جانی و آبرویی تهدید کنند که زنش را طلاق دهد، چنین طلاقی صحیح نیست. اگر طلاق اجباری جاری شود و در پی آن، مرد به طلاق راضی شود، این رضایت، موجب صحت طلاق نمی‌شود.
5. مرد می‌تواند هر وقت که بخواهد زن خود را طلاق دهد، ولی زن چنین حقی را ندارد مگر این که در عقد ازدواج با شوهر شرط کند که در مواردی وکیل طلاق دادن خود باشد.

استفتایی از محضر امام خمینی: آیا زوجه می‌تواند در هنگام عقد ازدواج با شوهر شرط کند که در مواردی خاص، طلاق به دست او باشد؟ جواب: اگر در ضمن عقد شرط کنند که زن از طرف شوهر وکیل باشد که در موارد خاصی خود را طلاق دهد، صحیح است.

شرایط طلاق گیرنده

1. زن باید در وقت طلاق، از خون حیض و نفاس پاک باشد و شوهرش در آن پاکی یا در حال نفاس یا حیض که پیش از این پاکی بوده با او نزدیکی نکرده باشد. این شرط در سه صورت لازم الاجرا نیست؛ اول: آن که شوهرش بعد از ازدواج با او نزدیکی نکرده باشد. دوم: آبستن باشد. سوم: مرد به واسطه غایب بودن نتواند یا برایش مشکل باشد که پاک بودن زن را بفهمد.
2. همسر دائمی مرد باشد؛ بنابراین، طلاق همسر موقت، بی‌معنا و باطل است.
3. معین باشد؛ اگر مرد دارای یک همسر است، همین قدر که بگوید: «زَوْجَتی طالِقٌ؛ همسر من رهاست»، کافی است ولی اگر بیش از یک همسر دارد باید آن را که می‌خواهد طلاق دهد با نام یا اشاره معین نماید.

عده طلاق

محدوده زمانی خاصی را که در آن، ازدواج برای زن جایز نیست، عده گویند. عده دارای اقسامی چون عده طلاق، عده وفات و عده ازدواج موقت است که به لحاظ مدت، با هم تفاوت دارند. عده طلاق، برای زنی که خون حیض می‌بیند تا شروع سومین دوره حیض‌ و برای زنی که حیض نمی‌بیند، سه ماه است.