ازبکستان

ازبکستان (فارسی افغانستان : اوزبیکستان) (ازبکی: O‘zbekiston، به سیریلیک: Ўзбекистон) با نام رسمی جمهوری ازبکستان کشوری محصور در خشکی واقع در آسیای مرکزی است. این کشور از شمال با قزاقستان، از غرب با تاجیکستان و قرقیزستان و از جنوب با افغانستان و ترکمنستان دارای مرز مشترک است.

ازبکستان

نام کشور	فارسی: ازبکستان (فارسی افغانستان : اوزبیکستان) (ازبکی: O‘zbekiston، به سیریلیک: Ўзбекистон)
مکان	آسیای کرکزی
نوع حکومت	جمهوری پارلمانی
پایتخت	شهر تاشکند
واحد پول	سوم (UZS)
زبان	ازبکی
دین رسمی	اسلام
آمار درصدی	اسلام (80 درصد)، مسیحیت (5 درصد)سایر ادیان وبی دین(15 درصد)
اقوام
جمعیت	33375800
امید طول عمر

جمهوري ازبکستان خاستگاه اصلی قوم ازبک است که از دو کلمه از به معنـاي خودش و بک یا بیک به معنی خان و بـزرگ تـشکیل شـده اسـت و از ایـن،رو کلمه ازبک تداعی کننده مفهوم خودش خان است .شاید همین امر دلیلی باشد بـر ایـن که برخلاف سایر ملل ساکن در منطقه آسیاي مرکزي،ازبک ها مردمـی متکـی بـه نفـس بـه شمار می آیند.

ازبکستان از کشورهای با اکثریت مسلمان در آسیای مرکزی و از جمهوری‌های شوروی سابق است و تاشکند پایتخت آن است. شهرهای سمرقند، خیوه، بخارا و ترمذ در ازبکستان، از مراکز تاریخی و مشهور اسلامی در خراسان بزرگ و مناطق اطراف بود.مسلمانان ۸۰ درصد از جمعیت ازبکستان را تشکیل می‌دهند. ۵ درصد از جمعیت این کشور نیز پیروی مسیحیت ارتدکس روسی می‌باشند. ۱۵ درصد نیز پیرو دیگر ادیان یا بی‌دین هستند. نظام حکومتی این کشور سکولار است. زبان روسی همچنان استفاده زیادی در این کشور دارد و رایج‌ترین زبان آموزشی در مدارس این کشور است. در برخی مناطق جنوبی این کشور که اغلب اقوام تاجیک در آنجا زندگی می کنند نیز زبان فارسی رایج است.

تاریخ ازبکستان

ازبکستان امروزی بیشتر منطقه تاریخی ماوراءالنهر را در برگرفته و در گذشته بخشی از ترکستان بزرگ به شمار می‌رفته است. پیش از ورود اسلام به ماوراءالنهر، این منطقه زیر حاکمیت پادشاهی‌های هخامنشی، سلوکی، کوشان‌ها و ساسانیان و در دوره‌هایی زیر سلطه اقوام ترک بود.

فتح ماوراءالنهر در دوران خلافت عثمان آغاز شد و سال‌ها ادامه یافت. مسلمانان به بیشتر شهرهای این نواحی چند بار حمله کردند و هر بار به جای فتح کامل منطقه، به بستن پیمان و دریافت جزیه بسنده نمودند.

تا پیش از قدرت یافتن سامانیان در سده سوم ق. قدرت سیاسی در ماوراءالنهر ساختاری ملوک الطوایفی داشت و شاهان محلی در قلمرو کوچک خود قدرت داشتند، هر چند خراج گزار خلافت اسلامی و تابع حکمرانان خراسان بودند.پس از سامانیان، قراخانیان، قراختاییان، خوارزمشاهیان، مغولان و تیموریان بر ماوراء النهر حاکم شدند.

در سده دهم ق. شیبانیان ازبک که فرزندان شیبان پسر جوچی و از نوادگان چنگیزخان مغول بودند، بر ماوراءالنهر چیره شدند. آنان پیشتر در سیبری حاکم بودند. محمد خان شیبانی با بهره بردن از اختلاف شاهزادگان تیموری، به ماوراء النهر لشکر کشید. وی با تصرف بخارا به سال ۹۰۶ق. و سمرقند به سال ۹۰۷ق. سلطه خود را بر ماوراءالنهر تثبیت کرد و با تصرف هرات به سال ۹۱۲ق. آخرین پایگاه تیموریان را تسخیر نمود. بدین سان، با کوچ قوم ازبک شیبانی به ماوراءالنهر، نام ازبکستان برای این سرزمین رواج یافت.

جغرافیای ازبکستان

جمهوری ازبکستان در بخش مرکزی آسیای میانه و بخش مرکزی از سرزمین‌های واقع در بین رودخانه‌های سیردریا و آمودریا و در مشخصات ,33‌‌ ْْ45 ـ ,11‌‌ ْْ37 عرض شمالی و ,10 ْْ73 ـ ,00 ْْ56 طول شرقی و به طور کلی این کشور از شرق به غرب حدود 1425 و از شمال به جنوب حدود 930 کلیومتر می‌باشد. مساحت کلی ازبکستان 7/447 هزار کیلومترمربع است و از شمال‌شرقی به واسطه کوه‌های پسکام سلسله جبال چاتقال، سلسه جبال فرغانه و آلای، به قرقیزستان، از شمال به شمال غربی از طریق فلات استورت، دریاچه آرال، صحرای قل قوم، سلسله جبال کارژافتار و بخش شمال‌شرقی سلسله جبال اوگا-به قزاقستان،‌ از جنوب‌ شرقی از طریق سلسله جبال کورامین، ترکستان، زرافشان، حصر و باباتاق-به تاجیسکتان، از جنوب‌غربی-از طریق آمودریا، کوه‌های کوه‌ تنگ‌تاو جنوب فلات استورت و صحرانی شنی ساحل راست آمودریا-به ترکمنستان و بالاخره از جنوب -از طریق آمودریا- به افغانستان منتهی می‌شود.

جمعیت این کشور حدود ۲۸ میلیون و ۲۶۸ هزار نفر با میانگین سنی ۲۳ سال است. مجموع مرزهای ازبکستان 6221 کیلومتر می‌باشد که 2203 کیلومتر با قزاقستان، 1099 کیلومتر با قرقیزستان، 1161 کیلومتر با تاجیکستان، 1621 کیلومتر با ترکمنستان و 137 کیلومتر با افغانستان مرز مشترک دارد. این کشور از لحاظ مساحتی پنجاه و هشتمین کشور جهان به مساحت 447 هزار و 400 کیلومتر مربع می‌باشد.

تقسیمات کشوری

کشور ازبکستان دارای ۱۲ استان (ولایت)، شهر تاشکند و یک جمهوری خودمختار است که عبارت اند از:

استان ها (ولایت های) تاجیکستان
شهر تاشکند
ولایت اندیجان
ولایت بخارا
ولایت فرغانه
ولایت جیزک
ولایت نمنگان
ولایت نوایی
ولایت کشک‌دریا
ولایت سمرقند
ولایت سیردریا
ولایت سرخان‌دریا
ولایت تاشکند
ولایت خوارزم
جمهوری خودمختار قره‌قالپاقستان

---

---

ازبکستان ۵ استان و ۱۲۳ شهر و شهرستان دارد.و مرکز آن تاشکند است. نَمَنگان، اَندیجان، سمرقند، فرغانه، بخارا و قَرشی (نَخشَب یا نَسَف) شهرهای پرجمعیت ازبکستان هستند. بخش شمال غرب ازبکستان را جمهوری خودمختار قر‌ه‌‌قالپاقستان تشکیل می‌دهد. مرکز آن نوکوس (نوقوس) و اقوام بزرگ آن قره‌قالپاق و ازبک است.

اقتصاد و منابع مالی و درآمدی ازبکستان

کشور ازبکستان یکی از پرجمعیت ترین کشورهای آسیای مرکزی محسوب می ­شود که توانسته یکی از بزرگترین تولیدکنندگان پنبه در دنیا باشد. وضعیت اقتصادی کشور ازبکستان وابستگی شدید به نفت و گاز و طلا دارد به طوری که طلا از غنی ترین منابعی است که در کشور ازبکستان یافت می ­شود و ورود به اقتصاد آن نیز بخش مهمی از اقتصاد را در بر­گرفته است. تولید ناخالص داخلی در کشور ازبکستان در حدود 50.5 میلیارد دلار ارزیابی شده است این رقم نشان دهنده وضعیت نیروی کاری در کشور ازبکستان است به طوری که بیش از 13 میلیون نفر در این کشور مشغول به کار هستند. نرخ بیکاری در کشور ازبکستان بسیار کم است و به طور کلی در حدود 20 درصد از این افراد به دنبال کار بوده و سایرین خود ترجیح داده اند که بیکار باشند.

وضعیت محصولات صادراتی به کشور ازبکستان بیشتر پنبه و طلا و انرژی است. در این کشور کودهای معدنی و همینطور فلزات آهنی نیز صادر می­ شوند، منسوجات و محصولات غذایی از جدیدترین محصولات صادراتی هستند که در کشور ازبکستان دیده می ­شود. بیشترین وضعیت صادراتی از کشور ازبکستان به روسیه و لهستان و چین دیده می ­شود. این کشور صادرات زیادی به ترکیه و قزاقستان نیز داشته است. صادرات از کشور ازبکستان به اوکراین و بنگلادش نیز دیده می ­شود و رتبه 7.4 و 3.4 را در بر گرفته است.

در این کشور مسیر واردات بیشتر در زمینه ماشین آلات و تجهیزات ارزیابی شده است به طوری که مواد شیمیایی و فلزات از گزینه های مهم صادراتی این کشور به شمار می­ آیند. در سال های اخیر وضعیت واردات به کشور ازبکستان بیش از 5 درصد کاهش داشته است. دولت کشور ازبکستان سعی دارد در تهیه محصولاتی مانند کودهای معدنی بسیار دقت داشته باشد به این ترتیب محصولات تولید شده در این کشور ارگانیک و ارزشمند هستند. رتبه های اقتصادی کشور ازبکستان به طور جدی دنبال شده و مشخص است که منابع مالی این کشور در سال های اخیر دسته بندی های مشخصی دارند. اینطور که ارزیابی ها نشان می ­دهد وضعیت معماری کشور ازبکستان نیز روز به روز بیشتر شده و مشخص است که رویکرد اقتصادی در این راستا به طور دقیق پیش رفته است. شایان ذکر است که رتبه های اقتصادی در این کشور وابسته به سیستم صادرات و واردات بوده و دولت سعی دارد این موضوع را به شکل ایده آلی پیش ببرد ارزیابی های اقتصادی وضعیت مالی و اقتصادی کشور ازبکستان را خوب اعلام کرده است.

اعیاد و تعطیلات رسمی در ازبکستان

سال نو

روز ملی بانوان

نوروز

روز کارگر

روز حافظه قوی

عید فطر

عید قربان

روز استقلال

روز پرچم کشور ازبکستان

روز آزادی بیان

زبان کشور ازبکستان

زبان اُزبکی (به ازبکی: O’zbek tili / Ўзбек тили / اوزبېک تیلی) یکی از زبان‌های ترک‌تبار است. ازبکی زبان رسمی کشور ازبکستان است و حدود ۳۵ میلیون نفر گویش‌ور دارد. این زبان از شاخهٔ قارلوق زبان‌های ترکی است. ازبکی وام‌واژه‌هایی از عربی، روسی و فارسی دارد، گویش برخی از این واژه‌ها در زبان ازبکی نسبت به زبان فارسی، کمی تفاوت دارد ولی بسیاری از آن‌ها همانند کلمات فارسی به کار می‌رود. بیش‌تر کتاب‌های قدیمی و تاریخی ازبکستان نیز به زبان فارسی یا به زبان ازبکی با استفاده از الفبای عربینگاشته شده که در کتاب‌خانه‌ها و موزه‌های این کشور به نمایش گذاشته شده‌است.

نگاهی مختصر بر فرهنگ ازبک ها

باید گفت چون ازبک ها در اصل ایرانی هستند آداب و رسوم آنان نیز بسیار مشابه ایرانیان کنونی می باشد. مثلاً برای شروع یک زندگی مشترک اغلب خانواده داماد، عروس خویش را انتخاب می‌کنند. اما باید متذکر شد به دلیل وجود قومیت های مختلف تنوع فرهنگی زیادی در این کشور به چشم می‌خورد. ازبک‌ها مردمانی مهربان و مهمان نواز هستند به طوری که در سفر به ازبکستان حتماً توسط یک شهروند دعوت می گردید.

آنان برای پذیرایی سعی می‌کنند از غذاهای متنوع بسیاری از شما پذیرایی کنند و مسلمانان این کشور فعالیت های مذهبی زیادی دارند، از جمله رفتن به نماز جمعه. آنان به صنایع دستی خود توجه ویژه‌ای دارند و بسیار خوشحال می‌شوند بتوانند با فروش آن ها فرهنگ، دیدگاه و هنر خود را به دیگران ارائه دهند. آنان بیشتر در صنعت منبت کاری، سفال گری، تولید ابریشم، چرم و گلدوزی فعالیت می‌کنند. آنان با الهام گرفتن از سبک های جدید و تلفیق آنان با هنرهای خویش دنیای جدیدی را در عرصه هنر ساخته اند.

مسلمانان ازبکستان

اعراب برای نخستین بار در سال 651 میلادی در محدوده آسیای مرکزی شامل هرات، بلخ و مرو و ... حضور پیدا کردند. در سال 708 میلادی قتیبه بن مسلم از سوی حجاج به عنوان والی خراسان مأمور فتح نهایی ماوراءالنهر شد و در مدت زمانی حدود 20 سال تا نزدیکی مرز چین و کاشغر و از شمال تا حدود تاشکند کنونی لشکر کشید. وی در سال 709 میلادی به بخارا حمله کرد و سرانجام در سال 712 میلادی آنجا را فتح کرد و به دنبال آن خوارزم در سال 713 میلادی، سمرقند در سال 714 میلادی و تاشکند و فرغان در سال 716 میلادی فتح شدند.

با روی کار آمدن عباسیان به تدریج خاندان‌های ایرانی چون طاهریان و صفاریان در شرق ایران دولت‌های خود را تثبیت کردند و دامنه فتوحاتشان را تا ماوراءالنهر رساندند. با قدرت گرفتن سامانیان از قرن سوم هجری و استقرار حکومت در ماوراءالنهر، از سمرقند و بخارا تا فرغان شکوه تمدن اسلامی نمایان شد. این دوره با عظمت سیاسی و علمی حکومت اسلامی همراه بود. بدین ترتیب دین اسلام به مرور زمان در آسیای مرکزی نفوذ کرد و گسترده شد.

دین اسلام در جامعه ازبک، اکنون از شهرت و معروفیت فراوانی برخوردار است و یکی از ادیان بزرگ جهانی به شمار می‌آید. در قلمرو آسیای میانه، بیشتر مسلمانان که ازبک‌ها و تاجیک‌ها و قزاق‌ها و ترکمن‌ها و نیز قرقیزها و اویغورها می‌باشند، پیروان حنفی مذهب‌اند. پس از کسب استقلال ازبکستان، توجه مردم به دین به ویژه اسلام، به شکل مثبتی تغییر یافت. جوهر این تغییرات شاید آزادی دینی باشد که در ابتدا در این کشور نمود پیدا کرد. بنابراین بنا به دستور رئیس جمهور ازبکستان، برای استفادة بیشتر از ارزش‌های اسلامی و توسعه توانمندی‌های آن، در تاریخ هفتم مارس 1992، شئون دینیه هیأت وزیران جمهوری ازبکستان تأسیس گردید. همچنین در این سال، به تاریخ 27 مارس از سوی رئیس جمهور دستور دیگری راجع به اعلام تعطیلی عیدفطر اعلام شد و نیز روز عید قربان نیز تعطیل رسمی گردید. سپس ارزش‌های فرهنگی دین اسلام و سنت‌های ارزشمند معنوی، اکنون هم نقش بزرگی در معرفی سیمای ازبکستان جدید دارد.

دین و دینداری در ازبکستان

با استقلال کشور ازبکستان، در حیات دینی جامعه ازبکستان مرحله جدیدی آغاز شده است. در این مرحله، برای ازبکستان که یک کشور کثیر المله و کثیر الادیان به حساب می‌آید، حفاظت از استقلال کشور، تحکیم امنیت در جامعه و تأمین رشد منظم اجتماعی و سیاسی و اقتصادی از عوامل مهم و محرک احیای هویت ملی و رشد معنوی و فرهنگی عموم مردم محسوب می‌شود. در دوران شوروی سابق، کمیته مرکزی حذب کمونیست، به جمعیت‌های مذهبی در قلمرو کشور به چشم یک رقیب نگاه می‌کرد و برای از بین بردن معارف دینی به تنظیم برنامه‌های ویژه‌ای پرداخته بود. به همین خاطر، هزاران مسجد و مدرسه دینی که جزء‌ آثار گرانمایه تاریخی و معماری محسوب می‌شدند، تحت تصرف دولت شوروی قرار گرفت.

دین به طور مصنوعی، به یکی از جبهه‌ها در برابر ایدئولوژی حاکم تبدیل گردید. ورود به معارف اسلامی و معارف ادیانی از قبیل یهودیت و مسیحیت ممنوع گردید. دولت جمهوری ازبکستان و پیش از همه اسلام‌ کریم‌اف، رئیس جمهور سابق ازبکستان، اصولاً این نکته را که بیان می‌دارد "دین با تقویت نمودن اعتقادات و صفای باطن، به انسان‌ها، روحیه‌ و توانایی بیشتری برای حل مشکلات زندگی و سختی‌ها و شکست‌های روزگار می‌بخشد و دین است که ارزش‌های معنوی بشر را از نسلی به نسل دیگر به امانت انتقال می‌دهد". در قانون اساسی ازبکستان در فصل هفتم این قانون آمده که همه مردم از آزادی اعتقاد برخوردارند، هر شخصی حق دارد به یکی از ادیان بگرود و یا اصلاً‌ به هیچ کدام از آنها اعتقاد نداشته باشد. تحصیل اجباری عقاید دینی ممنوع است.

با این توصیف تا جمهوری ازبکستان صاحب قلب سرزمین‌های مسلمان‌نشین یعنی شهرهای بخارا و سمرقند و دره فرغانه، و کهن‌ترین تمدن شهرنشینی در منطقه نیز می‌باشد. شهرهای ازبکستان امروزی در طول تاریخ، پایتخت‌های امپراتوری‌های متعددی در آسیای میانه قرار گرفته‌اند و دره حاصلخیز فرغانه نیز همیشه موطن بزرگ‌ترین تجمعات انسانی منطقه و مرکز فرهنگی دینداران وشورشیان مسلمان هر دو بوده است. به طوری که می‌توان گفت چه از لحاظ فرهنگی و چه از لحاظ دینی، امروزه ازبکستان بزرگ‌ترین جمهوری آسیای میانه به شمار می‌رود.

شیعیان ازبکستان

تعداد شیعیان این کشور به درستی معلوم نیست، ولی آمار آنها را تا یک میلیون و پانصد هزار نفر ذکر می‌کنند، بیشتر شیعیان این کشور در بخارا و سمرقند زندگی می‌کنند و اکثراً به زبان فارسی- تاجیکی صحبت می‌کنند، گروه دیگری نیز شیعیان آذری هستند که در زمان استالین از آذربایجان شوروی به این منطقه تبعید شده و بیشتر آنها در راه‌آهن بکار گماشته شده‌اند.

مفهوم شیعه و سنی در کشورهای آسیای مرکزی از جمله ازبکستان با دیگرکشورهای مسلمان تفاوت فاحشی دارد به این معنی که اصولاً مفاهیم مذهبی ودینی کم رنگ تر ومذاهب به یکدیگر نزدیک‌ترند .

بسیاری از اهل سنت در این کشور به اهل بیت(ع) علاقمند و عاشق امام علی (ع) و امام حسین(ع) هستند و حضرت زهرا(س) را بی بی فاطمه خطاب می‌کنند، از قرن سوم هجری در منطقه ترکستان که شامل ازبکستان نیز می‌شود برای امام حسین(ع) سوگواری می‌کنند.

معمولاً ازبک‌های اهل سنت بادیدن سوگواری ها و نوحه سرایی و محافل حزن متأثر شده و با عزاداران همراهی می‌کنند، در سمرقند و بخارا حسینه هایی نیز ساخته شده و در آن به سوگواری می‌پردازند.

بیشتر شیعیان در بخــــارا و سمرقند زندگی می کنند.اکثراً به زبان فارسی تاجیکی صحبت می کنند. گروه دیگری نیز شیعیان آذری هستند که در زمان استالین از آذربایجان شوروی به این منطقه تبعید شده و بیشتر آنها در راه آهن به کار گماشته شده اند. امروز هم بسیاری از فرزندان آنها در کنار راه آهن تاشکند و در محله تزی کوفکا و نیز در روستای چرنی کوفکا سکونت دارند.

مساجد معروف ازبکستان

مسجد «خواجه احرار ولی» قدیمی‌ترین مسجد جامع ازبکستان

قدیمی‌ترین مسجد جامع تاشکند گنجایش تعداد زیادی نمازگزار را داراست که قدمت آن به سال 816 هجری می‌رسد. این مسجد که در بالاترین نقطه مرکز ازبکستان بنا شده تاکنون چندبار بازسازی شده است.

مسجد بی بی خانم سمرقند ازبکستان

مسجد بی بی خانم یا همان مسجد بی بی خاتون از دیدنی‌های ازبکستان است که قدمتی حدودا 600 ساله دارد. این بنا که در زمان تیموریان با دستور تیمور گورکانی برای یادبود بی بی خانم یا همان سرای ملک خانم (دختر غازان سلطان) همسرش ساخته شده است در شهر سمرقند قرار دارد و در زمان خود از بزرگترین مساجد جهان محسوب می‌شد.

خواجه احرار ولی،عارفی از سمرقند

خواجه عبید الله احرار ولی یکی از نوابغ قرن 15 میلادی است که در زمینه عرفان و تصوف در منطقه ماوراالنهر یا خراسان بزرگ شهرت زیادی داشته است.وی از مشاهیر فرقه نقشبندیه است و مقبره وی در روستای کمانگران در پانزده کیلومتری سمرقند زیارتگاه مردم ازبکستان و بخصوص اهل سلوک می باشد. خواجه احرار در سال 806 هجری و در عصر تیموریان در شهر سمرقند بدنیا آمد و درسال 895 هجری در سمرقند در گذشت.