بوسنی و هرزگوین
بوسنی و هرزگوین، کشوری واقع در شرق اروپا با جمعیت اکثریت مسلمان می باشد. این کشور، در زمستان ۱۳۷۰ش، پس از فروپاشی کشور یوگسلاوی سابق، اعلام استقلال کرد ولی با مخالفت و تهاجم صربها و کروات‌ها با انگیزه سرکوب مسلمانان و تجزیه بوسنی، مسلمانان این کشور، به مدت ۴ سال مورد نسل‌کشی قرار گرفتند. اسلام از طریق جاده ابریشم و توسط بازرگانان ایرانی به این منطقه راه یافته است، اسلام در قرن سوم و چهارم قمری (ده میلادی) در جزیره بالکان وجود داشته است و با حمله عثمانیها به این کشور گسترش یافته است. هنگام ورود عثمانیها به بوسنی، اسماعیلیان در قلعه سیاه ساکن بودند. و در دوره عثمانی ساداتی از نسل حسنین (ع) در بوسنی حضور داشته‌اند.
| نام کشور | بوسنی و هرزگوین |
| مکان | اروپا |
| مساحت | ۵۱٬۱۲۹ کیلومترمربع (۱۹۷۴۱ مایل‌مربع) (۱۲۷ام) |
| منطقه زمانی | CEST (CET) |
| جمعیت | ۳٬۲۸۹٬۰۰۰ (۱۲۶ام) |
| پایتخت | سارایوو |
| نوع حکومت و ساختار سیاسی | جمهوری دموکراتیک فدرال |
| زبان های رسمی | بوسنیایی، کرواتی، صربی |
| واحد پول | مارک تبدیل‌پذیر بوسنی و هرزگوین (BAM) |
آمار دقیقی از جمعیت شیعیان بوسنی در دسترس نیست، پورتال اهل بیت، جمعیت شیعیان را در ۲۰۰۸ میلادی، ۲۳،۴۰۰ تن تخمین زده است، اما مرکز تحقیقات pwe در ۲۰۰۹ م شمار آنان را کمتر از ۱۵،۲۰۰ نفر گزارش کرده است. شیعیان بوسنی در گراداچات، حسینیه‌ای دارند، و موسسات ابن سینا و ملاصدرا در سارایوو متعلق به آنان است.
صوفیان این کشور مراسم عاشورا را در تکیه حاجی سینان و تکیه علی فاکواتس در سارایوو برگزار می‌کنند. محبت‌ورزی‌های صوفیان نسبت به اهل بیت در دوره عثمانی، واکنش‌هایی را از سوی حکومت وقت در پی داشته است.
تاریخچه
تاریخ كهن
ایلیریان، ساكنین قدیمی بوسنی و هرزگوین كه اوج قدرت و ترقی آنان در قرون 5 الی 8 قبل از میلاد مسیح تخمین زده شده، قدیمی ترین ساكنین بوسنی و هرزگوین تلقی می شوند نیمه دوم قرن یكم قبل از میلاد برای تاریخ و مردم بوسنی و هرزگوین بخاطر دو واقعه عظیم مهم تلقی می شود: اولین واقعه نفود كلتها (گالا) از شمال ایتالیا، و دیگری ایجاد مستعمرات یونان در جزایر و سواحل دریای آدریاتیك.
این دو واقعه یا به بیان دیگر نفوذ اقوام یاد شده در خاك این مناطق تاثیر بسزایی بر ایلیریان گذاشت بطوریكه بسیاری از عادات و مهارتهای آنان را فرا گرفتند (از جمله كوزه گری، رقص كولو، ابزار آلات مختلف، ایجاد قبرستان جهت دفن اموات و غیره).
ورود رومیان به شبه جزیره بالكان به اواخر قرن سوم قبل از میلاد مسیح باز می گردد.آنان با تجهیزات و سازماندهی قوی خویش جنگهای طویل المدت و فرسایشی در مناطق مختلف بالكان آغاز كردند. این جنگها تا اوایل قرن بعد یا به عبارت دیگر بمدت 9 سال ادامه یافت.
قابل ذكر است كه رومیان تاثیر محسوسی بر زندگی مردم بالكان داشتند از جمله فعالیتهای آنان می توان به احداث راهها، قلعه ها، معادن و شهركها اشاره نمود. علیرغم این فعالیتها در حیات مذهبی مناطق یادشده تغییر زیادی ایجاد نگردید و ایلیریان همچنان به پایبندی به مذهب و فرهنگ كهن خویش ادامه دادند. ساكنین بوسنی باستان، یا به عبارت دیگر بوسنی كه جزئی از ایالت رومی دالماتسیا محسوب میشد، با مسیحیت بسیار زود آشنا گردیدند. به موجب منابع موجود دفاتر اسقفهای كاتولیك از قرن اول پس از میلاد مسیح در سرمسكا میترویتسا، اوسیِك، و سولون وجود داشته اند. اولین اخبار موثق مربوط به سازماندهی كلیساها در این مناطق به قرن ششم بازمی گردد اولین شورای كلیسایی در سالهای 530 و 533 میلادی برگزار شده كه اسقف آندریه بعنوان اسقف بوسنی در آن حضور داشته است.
برای اولین بار در اسناد دولتی كنستانتین هفتم امپراطور روم، از بوسنی یاد شده است (سالهای 913-959). كهن ترین اثر ادبی بوسنیایی – هومی (كتیبه هومی) نیز مربوط به همین مقطع است. ایجاد و سازماندهی دستگاه دولتی بوسنی اواسط قرن یازدهم صورت پذیرفت. این سیستم شامل چند منطقه واقع در بین دو رود درینا و ورباس بوده و “بان بوسنی” در صدر آن قرار داشته است.[۱]
قرون وسطی
“نبوریچ بان” اولین بان بوسنی در مقطع جنگ و درگیریهای رومیان و مجاریان در بوسنی و هرزگوین بود كه دوره حكومت و خدمات شایان وی به سالهای 1154 الی 1163 میلادی باز می گردد. از سال 1167 الی 1203 میلادی نیز “كولین بان” بعنوان بان بزرگ بوسنی بر مسند قدرت جای داشت. بوسنی در پرتو حكومت وی پای به پای كشورهای مناطق جنوب اسلوونی به ترقی و پیشرفت زیادی در راستای ثبات سیاسی و اقتصادی، توسعه فرهنگی و تجاری دست یافت. كولین بان در سال 1189 در “بیلین پولیه” واقع در حوالی زنیتسا منشوری صادر نمود كه به واسطه آن به سكنه دوبرونیك جهت بازرگانی و تجارت آزاد در بوسنی تضمین داده شد. با توجه به محتوای این منشور می توان نتیجه گیری نمود كه نظام و سیستم دولتی آن زمان بسیار سازمان یافته بوده است. در سال 1203 در زمان حكومت كولین بان با حضور نماینده پاپ در منطقه بیلین پولیه مجلس كلیسای كاتولیك برگزار و در آن از كولین بان خواسته شد تا از پیروی از كلیسای بوسنی سرباز زند.
اسقف كاتولیك در سال 1252 در منطقه جاكوو كه نهایتا به مقر اصلی او تبدیل گردید، توسط كلیسای صرب تحت فشار قرار گرفت. در سال 1292 كشیشهای فرانیویی به بوسنی وارد شدند و در مقطع حكومت استپان كوتورمانیچ دوم (1314-1353) قلمرو بوسنی از رود ساوا تا دریا و از تستینا تا درینا گسترده شد. بوسنی در زمان حكومت تورتكو كوتورمانیچ اول (1353 –1391) به اوج قدرت و ترقی دست یافت. وی از سال 1377 “پادشاه صربستان، بوسنی و مناطق ساحلی” نام گرفت. مقطع مزبور را می توان مقطع ترقی مستمر كشور بوسنی و اوج قدرت سیاسی و گستردگی مرزی این كشور نام نهاد.
امپراطوری عثمانی
تركهای عثمانی در سال 1463 میلادی به بوسنی و هرزگوین دست یافته و آن را فتح نمودند اینسال را می توان تاریخ رسمی خاتمه بوسنی قرون وسطایی و آغاز بوسنی سنجاك قلمداد نمود. در این مقطع روند پذیرش دین اسلام توسط مردم بوسنی شدت یافت و در سال 1470 نیز بوسنی سنجاك رسماً تاسیس یافت.
از سال 1492 در پی رانده شدن یهودیان از اسپانیا، پیروان این دین مهاجرت خود به بوسنی را آغاز نمودند. تقویت و توسعه حكومت عثمانی در مناطق مختلف بوسنی به تشكیل ایالت بوسنی در سال 1850 انجامید. این ایالت شامل 7 سنجاك بود: سنجاك بوسنی، هرزگوین، كلیس، لیس، پاكراك، پوژسكا و ازورنیك. امپراطوری عثمانی در دوران باثبات حكومت خویش بر بوسنی دستگاه دولتی را تقویت نمود و سیستم و سازماندهی اداری، نظم حقوقی، سیستم مالیاتی را در كشور برقرار نمود. همچنین در این مقطع وضعیت كشاورزی بوسنی نیز بهبود یافت. قابل ذكر است كه تعداد زیادی از سربازان از مناطق مختلف بوسنی نیز جهت شركت در جنگها و نبردهای مختلف و مقابله با ارتش اتریش-مجار و ونیز راهی جبهه های جنگ میشدند. پس از شكست عثمانیان در جنگ وین (سال 1699) ایالت بوسنی مناطق اسلاوونی و سنجاك لیك و بخشهایی از كلیس و سنجاك هرزگوین را از دست داد.
بزرگترین مقاومت در مقابله با لشكر اتریشیان در سال 1737 در منطه بانیالوكا رخ داد كه به شكست اتریش انجامید.
لغو یانیچارها (در سال 1826) و اعلام “خط شریف” (فرمانیه سلطان) كه اصلاحاتی در آن تبیین شده بود نیز تضعیف هر چه بیشتر حكومت عثمانیان كه بطبع تضعیف بوسنی و هرزگوین را نیز در پی داشت، را مانع نشد. نارضایتی و سركوب مردم و افزایش هر چه بیشتر مالیاتها میل و تلاش هر چه بیشتر مردم جهت استقلال را تقویت نمود. یكی از این جنبشها بر علیه اصلاحات دولت وقت در سال 1831 تا 1832 به رهبری حسین كاپیتان گراداچواتس رخ داد.
مقطع امپراطوری اتریش-مجار
در كنگره برلین كه در سال 1878 میلادی برگزار گردید اداره و سرپرستی بوسنی و هرزگوین به امپراطوری اتریش- مجار واگذار گردید و “سنجاك نووی پازار” همچنان در حیطه حكومت امپراطوری عثمانی قرار گرفت. ارتش بوسنی كه عمدتا از بوشنیاكها تشكیل شده و در مناطقی نیز از حمایت صربها و كرواتها برخوردار بود و همچنین یهودیان نیز حمایت مالی خود را از آن دریغ نداشتند مقاومت زیادی بر علیه نیروهای اشغالگر اتریشی نشان داد جنگ بوسنی با امپراطوری اتریش-مجار از 29 جولای تا 20 اكتبر ادامه یافت و نهایتا با پیروزی اتریشیان باتمام رسید و حكومت 40 ساله امپراطوری اتریش –مجار بر بوسنی را در پی آورد بطوریكه بوسنی به بخشی از حكومت پادشاهی اتریش تبدیل شد. فاتحین در بوسنی با سیستم مالیاتی، نظم اداری و دستگاه دولتی عثمانیها و همچنین اصلاحات ارضی آنان مواجه شده و اقداماتی جهت كنترل و ایفای قدرت بر جوامع مذهبی بوسنی و هرزگوین بعمل آوردند. در پی این امر جوامع مذهبی توانستند در چارچوب حكومت امپراطوری اتریش به استقلال مذهبی دست یابند.
در مقطع امپراطوری اتریش-مجار در بوسنی 4 بار آمار نفوس انجام گرفت. در فاصله بین اولین و آخرین آمارگیری جمعیت كشور از 1158164 به 1808044 تن افزایش یافت. بدین ترتیب شاخص رشد جمعیت بطور سالیانه بالغ بر 06/2 درصد بوده است. هدف اصلی حكومت اتریش مجار از بدو ورود به بوسنی انضمام این كشور به قلمرو خود و اجرای طرحها و نقشه های این امپراطوری در مورد بوسنی و منطقه بالكان است كه نهایتا در سال 1908 اجرا گردید.
شاهنشاهی صربها، كرواتها و اسلوونیها
بوسنی و هرزگوین در پی اعلام منشور اتحاد در اول دسامبر 1918 به ساختار دولت جدیدالاحداث شاهنشاهی صربها، كرواتها و اسلوونیها ملحق گردید. به موجب قانون اساسی تصویب شده در روز عید مذهبی ویدودان، بوسنی و هرزگوین یكپارچگی مرزی و اداری خود را در ساختار این دولت حفظ نمود تا اینكه در سال 1929 رژیم دیكتاتوری شاه الكساندر با تشكیل واحدهای اداری جدید (تحت عنوان بانووینه) یكپارچگی مرزی و تاریخی بوسنی را دستخوش تخریب نمود.
بعدها، در پی امضاء توافقنامه تسوتكوویچ-ماچاك در سال 1939 و با ایجاد بانووینه كرواسی، بوسنی و هرزگوین تقسیم گردید.
بوسنی و هرزگوین بمدت كوتاهی در بدو آغاز جنگ جهانی دوم به ساختار دولت مستقل جدیدالاحداث كرواسی پیوست تا اینكه در اجلاس شورای آزادیبخش مردمی ضد فاشیستی بوسنی و هرزگوین در مركونیچ گراد مورخ 25 و 26 سال 1943 بعنوان یكی از فدراسیونهای متساوی الحقوق جمهوری فدرال سوسیالیستی یوگسلاوی معرفی گردید.
جمهوری فدرال سوسیالیستی یوگسلاوی
پس از خاتمه جنگ جهانی دوم در تاریخ 25 الی 28 آوریل سال 1945 در سومین اجلاس شورای آزادیبخش مردمی ضد فاشیستی بوسنی، مجلس ملی بوسنی و دولت مردمی فدراسیون بوسنی و هرزگوین تشكیل گردید. بوسنی و هرزگوین بعنوان یك واحد فدرال متساوی الحقوق در ساختار یوگسلاوی بیش از هر چیز به تساوی حقوق كلیه اقوام و اقلیتهای ملی بذل توجه می نمود. آرمان “برابری و برادری” بعلت بافت چندقومی مشهود بوسنی با توجه كامل اجرا و اعمال می گردید. اعلان و اجرای اصل برابری به آحاد مردم امكان تحصیلات و حفظ سنن و فرهنگ خاص هر قوم را داد.
تجاوز به بوسنی و هرزگوین و مبارزات استقلال طلبانه
فروپاشی جمهوری فدرال سوسیالیستی یوگسلاوی و سلسله فعالیتهای مربوط به تجزیه اجزاء آن و ایجاد كشورهای جدید موجب شد كه 29 فوریه و اول مارس سال 1992 همه پرسی مربوط به استقلال بوسنی و هرزگوین برگزار و بیش از 65 درصد از افراد واجد شرایط موافقت خود با استقلال كشور بوسنی در چارچوب مرزهای تاریخی تایید شده آن را اعلام نمایند. بوسنی و هرزگوین پس از برگزاری موفقیت آمیز همه پرسی در تاریخ 7 آوریل سال 1992 در سطح جهانی بعنوان یك كشور مستقل برسمیت شناخته شد. صربهای بوسنی با همیاری صربستان و مونته نگرو عدم موافقت و نارضایتی خود از ایجاد كشور مستقل و غیروابسته بوسنی و هرزگوین را به عرصه ظهور رسانیدند. هدف و تلاش اصلی آنان ایجاد كشوری بود كه كلیه صربها بتوانند در آن زندگی كنند.
در همه پرسی برگزار شده در تاریخ 29 فوریه و 1 مارس سال 1992 از مجموع 3253847 رای دهنده، رقمی بالغ بر 2061932 از اتباع بوسنی موافقت خود با ایجاد كشور مستقل و یكپارچه بوسنی و هرزگوین كه قومیتهای صرب، كروات و بوشنیاك و اقلیتهای مذهبی و ملی با تساوی كامل حقوق در آن به زندگی ادامه دهند، را اعلام نمودند. رقم مزبور 44/99 درصد از كل رای دهندگان را تشكیل میداد. علیرغم مخالفت شدید حزب دمكرات صرب و تهدیدات بلگراد، اكثریت مردم بوسنی و هرزگوین از كلیه اقوام رغبت دمكراتیك خود جهت استقلال كشور را صریحا اعلام نمودند. اتهامات مبنی بر اینكه مردم بوسنی و هرزگوین با این تصمیم در واقع به تجزیه از یوگسلاوی رای داده و موجبات آغاز جنگ داخلی را فراهم آوردند چیزی جز تحریف تاریخ نیست. تفكیك وتجزیه جمهوری فدرایتو سوسیالیستی یوگسلاوی تا حد زیادی با توافق قدرتهای جهانی انجام گرفت ارتش تغییر شكل داده یوگسلاوی قبل از تاریخ ذكر شده (پس از خروج از خاك اسلوونی) تجاوز خود به كرواسی را آغاز نمود. تصمیم اكثریت شهروندان بوسنیایی و هرزگوینی بیانگررغبت سیاسی آنان در وهله خطیر تاریخی و مبتنی بر واقعیات مبنی بر حاكمیت مستمر بوسنی و هرزگوین در طول تاریخ بوده است. حق بوسنی و هرزگوین جهت دستیابی به یكپارچگی و تمامیت در وهله كنونی مبتنی بر تصمیمات شورای آزادی بخش مردمی ضد فاشیستی یوگسلاوی و بوسنی و هرزگوین و موقعیت این كشور بعنوان یكی از فدراسیونهای متساوی الحقوق یوگسلاوی می باشد. جمهوری بوسنی و هرزگوین منادی فروپاشی یوگسلاوی نبود ولی ناچار شد كه بوسیله همه پرسی از استقلال خویش دفاع نماید. بوسنی و هرزگوین با برگزاری همه پرسی به اساسی ترین شرط جهت پذیرش و به رسمیت شناخته شدن در جامعه جهانی و عضویت در سازمان ملل جامه عمل پوشانید. با این وجود شورای امنیت سازمان ملل به وظیفه خود مبنی بر دفاع از این عضو عمل نكرد و آن را در مقابل تجاوز بزرگ صربها و متعاقبا استیلای كرواتها به حال خود رها كرد و بدین ترتیب تجاوزی در ابعادی عظیم به وقوع پیوست كه تخریب فوق العاده كشور و آوارگی مردم آن را در پی داشت.
كاملا آشكار بود كه حزب دمكرات صرب بلافاصله پس از خاتمه اولین انتخابات چندحزبی پارلمانی در كشور اختلالات و سنگ اندازیهای خود در فعالیتهای كلیه ارگانهای منتخب مردمی را آغاز خواهد كرد. بزودی مشخص گردید كه این حزب بعنوان یكی از احزاب حاضر در درون دولت، سیاست دفاع از منافع ملی بوسنی و هرزگوین را تعقیب نكرده بلكه هدف اساسی و اصلی آن تخریب حاكمیت قانونی و دولتی بوسنی بود.
بدین ترتیب صربهای بوسنی به رهبری رادووان كاراجیچ فعالیتهای خود در راستای تخریب داخلی بافت و تركیب دولتی بوسنی و هرزگوین را با حمایت كامل و كمك صربهای صربستان و مونته نگرو آغاز نمودند. احزاب سیاسی صربستان نیز به حمایت از حزب دمكرات صرب بر خاستند (از جمله جنبش بازسازی صرب، حزب رادیاكل صرب، گروههای سلطنت طلب، قومیت گرایان به سرپرستی ششلی و یوویچیچ، چتنیكها، ببرهای آركان و بسیاری از شبه نظامیان). علیرغم اینكه صربها در بدو امر سعی در معرفی این فعالیتها بعنوان مبارزه ای سیاسی جهت حفظ منافع قومی خویش داشتند بزودی محرز گردید كه تداركات زیادی جهت اعمال تجاوز بر علیه بوسنی و هرزگوین دیده و مقدمات امر را فراهم ساخته اند.
همزمان با استقلال كرواسی، اسلوونی و مقدونیه فرآیند تجزیه یوگسلاوی نیز آغاز گردید. اسلوبودان میلوشویچ و بوریسلاو یوویچ بر استفاده از قوای نظامی و اعلام وضعیت جنگی اصرار ورزیدند و این امر بر وخامت و پیچیدگی اوضاع در جامعه چند قومی بوسنی و هرزگوین افزود. علیرغم تلاش جامعه بین الملل در یافتن راه حلی مسالمت آمیز جهت حل بحران یوگسلاوی بخوبی مشهود بود كه رئسای جمهوری جمهوریهای یوگسلاوی سابق یعنی: میلوشویچ، عزت بگوویچ، كوچان، گلیگورو و بولاتوویچ و اعضای شورای ریاست جمهوری جمهوری فدرال سوسیالیستی یوگسلاوی موفق به حصول حداقل توافق نظر جهت حل این بحران نیستند. تجاوز به بوسنی و هرزگوین به كشتار بوشنیاكها منجر گردید. شرارتها، تجاوزهای قساوت منشانه و غیرقابل تصوری توسط صربهای بوسنی، صربستان و مونته نگرو به وقوع پیوست. غیرنظامیان و مردم عادی در شهرهای سربرنیتسا، پریه دور، فوچا، بیلینه، راونو، موستار، ویشه گراد، روگاتیتسا، ژپا، برچكو، كوزاراتس، زورنیك، ویتز، ستولاتس، دوبوی، بانیالوكا و… بیشترین جنایات را متحمل شدند.
وقوع جنگ بر وضعیت بهداشتی و آماری مردم بوسنی تاثیر زیادی گذاشت. ارزیابیهای متفاوتی در خصوص تعداد كشته شدگان دوران جنگ وجود دارد كه به موجب آنها تعداد كشته شدگان از 140 هزار تن تا 200 هزار تن رقم زده شده است. اسناد مربوط به تعداد مجروحین جنگی حاكی از رقمی بالغ بر 170 هزار تا 240 هزار تن می باشد (از هر صد هزار مجروح جنگی 25 هزار تن بطور دائم معلول شده اند) همچنین به موجب آمار موثق موجود 16 الی 17 هزار تن از كشته شدگان را كودكان تشكیل داده و تعداد كودكان مجروح نیز بالغ بر 40 هزار تن می باشد. چند صد هزار تن از مردم بوسنی و هرزگوین همچنان در خارج از كشور بعنوان جنگزده و آواره بسر برده و یك سوم از ساكنین بوسنی و هرزگوین در حال حاضر در مناطق تحت كنترل سازمان ملل بعنوان آوارگان داخل كشور زندگی می كنند.
ویژگیهای طبیعی
وضعیت جغرافیایی
بوسنی و هرزگوین در جنوب شرقی اروپا واقع شده و سرزمینی است دارای ارتفاعات و مناطق مسطح، كه در قسمتهای جنوبی نیز دارای فلات می باشد همچنین این كشور در مناطق نئوم و كلرك به دریای آدریاتیك راه دارد. در هر حال بوسنی و هرزگوین را می توان سرزمینی كوهستانی و تپه ای نام داد چرا كه قریب به 85 درصد از مساحت آن در ارتقاع بیش از 200 متر بالاتر از سطح دریا واقع است. دارای آب و هوای قاره ای و در مناطق بسیار محدودی نیز مدیترانه ای است.
مساحت كل بوسنی و هرزگوین بالغ بر 51129 كیلومتر مربع و طول مرزهای آن بالغ بر 1537 كیلومتر مربع است كه از این رقم 5/762 كیلومتر مربع را مرز خاكی، 751 كیلومتر مربع را مرز رودخانه ای و 5/23 كیلومتر مربع را مرز دریایی تشكیل میدهد.
همسایگان بوسنی و هرزگوین شامل جمهوری كرواسی (931 كیلومتر مرز مشترك)، صربستان ( 357 كیلومتر مرز مشترك) و مونته نگرو (249 كیلومتر مرز مشترك) می باشند. بوسنی در مرزهای شمالی خود به رود ساوا و در مرزهای جنوبی در منطقه نئوم به دریای آدریاتیك ختم میشود.
مناطق كوهستانی
بخش اعظم بوسنی و هرزگوین را سرزمینهای كوهستانی تشكیل میدهد و بخشهای مسطح و صاف تنها در سواحل رودخانه ها (در شمال در سمت راست ساحل رود ساوا در منطقه بوسانسكا پوساوینا) قرار دارند. پهناورترین بخشهای مسطح سرزمین بوسنی در سواحل رودهای درینا و بوسنی (منطقه سمبریا) واقع شده اند. بخشهای مسطح مناطق جنوب نیز شامل 40 الی 60 كیلومتر است كه بتدریج بر مساحت آن افزوده و نهایتا به مناطق كوهستانی می پیوندد. دیگر بخشهای این سرزمین شامل سلسله كوههایی است كه از شمال غربی به جنوب شرقی گسترده اند.بخشهای مركزی نیز شامل سرزمینهای صخره ای است كه در فواصل مابین آنان دشتهای وسیع سواحل رودهایی كه به سوی شمال در جریانند، واقع شده اند (سارایوو-زنیتسا-توزلا). مناطق جنوب غربی بوسنی نیز شامل سرزمینهای صخره ای است. دشتهای كوپرس (1150-1120 كیلومتر مربع)، گلاموچ (882-950 كیلومتر مربع)، دووانسكو (860-990 متر؛ 150 كیلومتر مربع)، لیوانسكو (700-740 متر؛ 380 كیلومتر مربع) و غیره نیز در این منطقه قرار دارند. شرق بوسنی منطقه ای تپه ای و كم جمعیت است كه بخش اعظم آن را مناطق صخره ای، كوههای جنگلی و دامنه های عمیق تشكیل میدهد.
آب و هوا
بخشهای شمالی بوسنی و هرزگوین دارای آب و هوای معتدل قاره ای و حدود 700 میلی متر بارندگی می باشد. بخشهای غربی دارای 1000 میلی متر بارندگی و میزان بارندگی، در بخشهای مركزی كه دارای آب و هوای كوهستانی هستند بالغ بر 750 الی 1200 میلی متر می باشد. منطقه هرزگوین دارای آب و هوای مدیترانه ای و تابستانهای گرم و زمستانهای معتدل است و بارندگیها اغلب مربوط به نیمه دوم سال می باشد.
بخش اعظم آب موجود در كشور مربوط به رود ساوا (947 كیلومتر ) می باشد كه رودهای اونا (214 كیلومتر)، ورباس (240 كیلومتر)، بوسنی (271 كیلومتر) و درینا (346 كیلومتر) به آن می ریزند. تنها رود نرتوا (218 كیلومتر) به دریای آدریاتیك می ریزد. رودهای كوچك زیرزمینی بسیاری نیز وجود دارد كه به نرتوا و دریای آدریاتیك می ریزند.
منابع طبیعی
بوسنی و هرزگوین دارای منابع غنی ذغال سنگ، آهن، بوكسیت، قلع، روی، سنگ نمك و مقادیری پیروفیلیت، باریت، آزبست، كائولین و گچ می باشد. این كشور همچنین واجد منابعی كه بعنوان مصالح ساختمانی از آنها استفاده میشود نیز می باشد ( از جمله: سنگهای تزئینی، آهك، خاك رس، شن ریز و درشت و دولومیت). جنگلهای وسیع این كشور و رودخانه های عریض آن (رود نرتوا، بوسنی، راما، ورباس، اونا، تربیشنیتسا) نیز از منابع طبیعی بوسنی محسوب شده و پتانسیل بسیار عظیمی در راستای تولید برق و راه اندازی توربینهای آبی محسوب میشوند (علی الخصوص رود درینا). بوسنی همچنین واجد دریاچه های طبیعی نیز می باشد و دریاچه های مصنوعی نیز در پی سدبندی رودهای درینا، ورباس، راما، تربیشنیتسا و نرتوا ایجاد گردیده است. دریاچه مصنوعی مودراتس واقع در حوالی توزلا و چند دریاچه دیگر نیز جهت تولید آب صنعتی ایجاد شده است.
جمعیت
اقوام
در بوسنی و هرزگوین سه قوم پرجمعیت زندگی می كنند: بوشنیاكها (48 درصد)، صربها (1/37 درصد) و كرواتها (3/14 درصد). 5 درصد باقیمانده را نیز اقلیتهای قومی و مذهبی تشكیل میدهند.
جمعیت بوسنی به موجب آمار نفوس سال 1991 بالغ بر 4364574 تن و پراكندگی جمعیت بالغ بر 85 تن در هر كیلومتر مربع بوده است. تعداد خانواده ها بالغ بر 1203441، تعداد شهركها و محلات بالغ بر 5884 و تعداد مناطق بالغ بر 109 منطقه بوده است. در مناطقی كه از حیث مساحت متوسط تلقی میشدند (با مساحت نسبی بالغ بر 469 كیلومتر مربع) بطور تقریبی 40000 تن، یا به عبارتی 11000 خانوار 6/3 عضوه زندگی می كرده است.
به موجب آمار فوق مسلمانان 5/43 درصد، صربها 2/31 درصد، كرواتها 4/17 درصد، یوگسلاوها 6/5 درصد، مونته نگروییها 2/0 درصد، مقدونیه ایها 1/0 درصد، آلبانیاییها 1/0 درصد و دیگر اقلیتها 2/0 درصد از جمعیت را تشكیل میداده اند.
میزان تولد: 76/12 در هزار
میزان فوت: 1/8 در هزار
رشد سالانه جمعیت: 76/0 درصد
شاخص سنی
8/19 درصد، گروه سنی تا 14 ساله، از این تعداد: 403391 مرد، 382037 زن
6/70 درصد گروه سنی 15 تا 64 ساله، از این تعداد: 1432559مرد، 1366224 زن
6/9 درصد گروه سنی بالای 65 سال، از این تعداد: 161659 مرد، 218518 زن
فوت نوزادان: 53/23 در هزار
طول عمر: 02/72 سال
پراكندگی جمعیت
در مقطع قبل از جنگ جمعیت روستایی بطور نسبی از حیث قومیت دارای نسبتی یكسان بودند و جمعیت شهری اقوام مختلف نیز از حیث فرهنگی و قومی آمیختگی خاصی داشتند. جنگ متجاوزانه اخیر بر علیه بوسنی و پاكسازی نژادی قلمرو آن بافت جمعیتی این كشور را بطور كامل در هم ریخت. درصد زیادی از مردم آواره در طول جنگ به شهرها مهاجرت نمودند و روستاها همچنان تخریب شده باقی ماندند. 75 درصد از واحدهای مسكونی واقع در مناطق شهری و روستایی بخصوص در شهرهای موستار، سارایوو، برچكو و… نیز تخریب گردید.
شهرهای بزرگ بوسنی شامل: سارایوو (360 هزار تن)، بانیالوكا (143000 تن)، زنیتسا (96000تن)، توزلا (84000 تن)، موستار (76000 تن)، بیهاچ (46000 تن) و برچكو (42000 تن) می باشند. (به موجب آمار سال 1997).
اقتصاد
اقتصاد بوسنی و هرزگوین در سال 2001 در برخی از بخشهای مهم رشد مثبت داشته است. روند هشت ماهه رشد اقتصادی به موجب آمار شش ماهه اول سال 2001 (از ژانویه تا ژوئن) به شرح ذیل است:
میانگین رشد
-میانگین رشد صادرات در مقطع هشت ماهه اول سال 2001 بطور ماهیانه بالغ بر 5/41 میلیون مارك یا 3/27 درصد بوده است. افزایش این مبلغ در شش ماهه اینسال بالغ بر 9/205 میلیون مارك یا به عبارت دیگر 5/22 درصد بیش از مقطع مشابه سال قبل بوده است.
-میانگین رشد واردات در مقطع هشت ماهه اول سال 2001 بطور ماهیانه بالغ بر 6/35 میلیون مارك یا 8/9 درصد بوده است. افزایش این مبلغ در شش ماهه اول اینسال بالغ بر 8/165 میلیون مارك یا 5/5 درصد می باشد).
-در هشت ماهه اول اینسال میزان صادرات برابر با 5/36 درصد از میزان واردات بوده (در شش ماهه اول اینسال این رقم بالغ بر 3/35 درصد بوده است).
-كاهش رشد منفی تراز مبادلات خارجی بوسنی در مقطع هشت ماهه اول سال 2001 بطور متوسط در هر ماه بالغ بر 8/6 میلیون مارك یا 9/1 درصد بوده است.
-رشد حمل و نقل جاده ای بار و مسافر در داخل كشور از 7/2 تا 2/41 درصد بوده است.
-رشد حمل و نقل ریلی بار و مسافر در داخل كشور از 5/24 تا 7/67 درصد بوده است.
میزان سرمایه گذاری مستقیم خارجی در هر دو موجودیت (1994-2002):
-فدراسیون بوسنی و هرزگوین: 1147356000 مارك تثبیت شده بوسنی
-جمهوری صربسكا: 566558000 مارك تثبیت شده بوسنی
بزرگترین كشورهای سرمایه گذار در بوسنی و هرزگوین (مقطع 1994 الی 2002):
-كرواسی- 233 میلیون مارك، كویت- 220 میلیون مارك،اسلوونی- 186 میلیون مارك، آلمان- 174 میلیون مارك، اتریش- 173 میلیون مارك، صربستان و مونته نگرو- 128 میلیون مارك، هلند- 115 میلیون مارك و سویس- 90 میلیون مارك.
سرمایه گذاریهای خارجی در بوسنی در بخشهای مختلف صنعتی (1994-2002):
-تولیدات- 5/55 درصد، بانكداری- 5/16 درصد، خدمات- 8/6 درصد، بازرگانی- 2/6 درصد، حمل و نقل- 9/0 درصد، توریسم- 7/0 درصد.
مهمترین سرمایه گذاریهای خارجی بیش از 10 میلیون ماركی بوسنی به تفكیك شامل: بی ها استیل (ذوب آهن زنیتسا)-كویت، بوسنی بانك اینترنشنال و بوسنی سارای-امارات عربی متحده و عربستان سعودی، سی سی بیورگِس بی ها هاجیچی-هلند، میكو بانیالوكا-بلژیك، هیپوآدره آدریا بانك موستار-اتریش، یونیورسال بانك سارایوو-كرواسی، ولكس بانك سارایوو-اتریش، یونیتیك سارایوو-كویت، تركیش زراعت بانك سارایوو-تركیه، كمپانی دوشانوویچ بانیالوكا-صربستان و مونته نگرو، الكتروبوسنی یایتسه-بریتانیا، بلگراد كوم بانیالوكا-صربستان و مونته نگرو، فروشگاه زنجیره ای ایمپكس برچكو-لوكزامبورگ، آب معدنی كیسلیاك سارایوو-كرواسی، ام دی كمپانی شیپووو-بلغارستان.
تورم (درصد سالانه)
فدراسیون بوسنی و هرزگوین 3/0 درصد، جمهوری صربسكا 2/2 درصد (دسامبر 2001)
فدراسیون بوسنی و هرزگوین 7/0 درصد، جمهوری صربسكا 4/2 درصد (دسامبر 2002)
تولیدات صنعتی
فدراسیون بوسنی و هرزگوین 2/112 درصد، جمهوری صربسكا 1/87 درصد (سال 2001)
فدراسیون بوسنی و هرزگوین 7/42 درصد، جمهوری صربسكا 2/38 درصد (2002)
نرخ بیكاری در بوسنی و هرزگوین
-فدراسیون بوسنی و هرزگوین 9/39 درصد، جمهوری صربسكا 4/43 درصد (سال 2001).
-بوسنی و هرزگوین 1/41 درصد، فدراسیون 7/42 درصد، جمهوری صربسكا 2/38 درصد (دسامبر 2002)
سیستم بانكی
بانك مركزی بوسنی و هرزگوین در پی تصویب قانون مربوطه در مجلس كشوری در تاریخ 20 ژوئن 1997 تاسیس و فعالیت رسمی خود را از 11 اوت همان سال آغاز نمود. اهداف و وظایف اصلی این بانك به موجب قانون مربوطه و توافق نامه صلح دیتون حفظ و حراست از ارز رسمی كشور و توازن آن با ارز وابسته به آن یعنی یوروست (هر مارك =51129/. یورو) یا به بیان بهتر ارائه ارز داخلی بوسنی با پشتوانه كامل و ارزش ثابت (هر مارك =51129/. یورو) است. بانك مركزی سیاست پولی بوسنی و هرزگوین را تعریف و كنترل نموده و ذخیره های ارزی دولتی حاصله از عرضه ارز داخلی را اداره می نماید. این بانك همچنین به حفظ و اداره سیستم پولی و پرداختی كشور یاری رسانیده و سازماندهی لازم بین آژانس بانكداری كشوری و سیستم بانكی موجودیتها را انجام میدهد.آژانس مزبور وظایف مربوط به صدور مجوز فعالیت بانكها و كنترل فعالیتهای آنها را عهده دار می باشد.
انتصاب رئیس این بانك به موجب قانون مربوطه توسط صندوق بین المللی پول انجام گرفته است. رئیس بالاترین مقام اجرایی بانك مركزی است. اولین اسكناسهای مارك تثبیت شده بوسنی و هرزگوین در تاریخ 22 ژوئن سال 1998 چاپ و عرضه شده است.
بدهیهای خارجی: كل بدهی خارجی بوسنی و هرزگوین در تاریخ 31/12/2000 بالغ بر 3886801740 مارك؛ در تاریخ 31/12/2001 بالغ بر 4052402600 مارك و در تاریخ 31/12/2002 بالغ بر 4045863013 مارك بوده است.
صنایع
به موجب توافقنامه صلح دیتون قلمرو بوسنی و هرزگوین (و منابع موجود در آن) به نسبت 51 به 49 درصد به دو موجودیت فدراسیون بوسنی و هرزگوین و جمهوری صربسكا تقسیم شده است. احیای اقتصادی بوسنی و هرزگوین و نهادهای آن بر مبنای مفاد دیتون از سال 1996 آغاز گردید. بدین ترتیب تولیدات صنعتی در بوسنی و هرزگوین در مقطع 1996/1995 میلادی رشدی بالغ بر 8/72 درصد داشته كه 6/87 درصد به فدراسیون و 58 درصد به جمهوری صربسكا مربوط میشود. روند رشد اقتصادی بوسنی در سالهای 1997 الی 1999 در حد كمتری ادامه داشته است. بدین ترتیب رشد حجمی تولیدات صنعتی در بوسنی و هرزگوین در سالهای 1997/1998 بالغ بر 4/23 درصد بوده كه 8/23 درصد به فدراسیون و 23 درصد به جمهوری صربسكا مربوط است.
شاخص رشد تولیدات صنعتی
-در سال 2000 در فدراسیون بالغ بر 8/108 درصد و جمهوری صربسكا 6/105 درصد
-در سال 2001 در فدراسیون بالغ بر 2/112 و جمهوری صربسكا 1/87 درصد
-در سال 2002 در فدراسیون بالغ بر 2/109 درصد و جمهوری صربسكا 5/97 درصد
كشاورزی
1589000 هكتار از خاك بوسنی و هرزگوین را زمینهای قابل كشت تشكیل میدهد كه 1020000 هكتار آن شخم زده و آماده كشت است. این رقم در ازای هر شهروند بوسنیایی بالغ بر 36/0 هكتار می باشد كه به موجب معیارهای بین المللی در مرز حداقل زمین زراعی لازم جهت تامین مواد غذایی لازم ساكنین كشور قرار دارد (البته به شرط استفاده از فن آوری نوین كشاورزی). كشاورزی بوسنی و هرزگوین تنها پاسخگوی 50درصد از كل نیازهای داخلی و 25 درصد از نیازهای غذایی می باشد.
ماهیگیری
پرورش ماهی در بوسنی و هرزگوین از توسعه زیادی برخوردار نبوده و اخیرا حوضچه هایی جهت پرورش ماهی تاسیس شده كه پاسخگوی نیاز داخلی نیست.
صنایع و انرژی
بوسنی و هرزگوین واجد ذخایر ذغال سنگ به حجم 9/3میلیارد تن می باشد كه 63 درصد آن را لیگنیت و 37 درصد باقیمانده را ذغال قهوه ای تشكیل میدهد. میزان ذخایر هیدروكسید آلومینیوم آهن دار بالغ بر 86 میلیون تن و قلع و روی حدود 60 میلیون تن می باشد. از ذخایر عناصر غیر فلزی بوسنی نیز می توان به سنگ نمك، پیروفیلیت خام به میزان 5/14 میلیون تن اشاره نمود. ذخایر قابل توجهی از باریت، آزبست، كائولین، گچ و همچنین مصالح ساختمانی همچون سنگهای تزئینی، آهك، دولومیت، خاك رس و شن و ماسه نیز در بوسنی وجود دارد. حجم ذخایر آهن در این كشور بالغ بر 718 میلیون تن می باشد. همچنین شواهدی از وجود ذخایر نفتی و برخی از عناصر كمیاب فلزی و غیرفلزی نیز در این كشور یافت شده است.
مساحت جنگلهای بوسنی بالغ بر 7/2 میلیون هكتار یا 53 درصد از كل مساحت كشور است. پراكندگی درختان جنگلی در 3/1 میلیون هكتار از جنگلهای كشور تقریبا شكلی متعادل دارد هرچند كه تعداد درختان سوزنی كمتر از درختان برگدار است. رودهای بزرگ بوسنی شامل: بوسنی، نرتوا، راما، ورباس، اونا، تربیشنیتسا و… بوده و دو رود ساوا و درینا نیز مرزی می باشند. دریاچه های طبیعی و مصنوعی (كه در پی سدبندی رودهای راما، نرتوا، تربیشنیتسا، درینا، ورباس و پلیوا ایجاد شده اند و همچنین دریاچه مصنوعی واقع در حوالی توزلا جهت تهیه آب صنعتی) نیز در این كشور وجود دارند.
حمل و نقل و ترابری
بوسنی و هرزگوین واجد جایگاه مهمی در سیستم حمل و نقل و ترابری بالكان و شرق اروپا می باشد. تاسیسات جاده ای بوسنی و هرزگوین اغلب در محور مركزی متمركز شده اند: شمال-جنوب در حاشیه رودهای بوسنی و نرتوا و غرب به شرق به موزارات رود ساوا.بخش اعظم منابع طبیعی و اقتصادی كشور نیز در همین نواحی موجود می باشند.
راه آهن بوسنی و هرزگوین توسط دو شركت اداره می شود: شركت دولتی راه آهن فدراسیون كه دفتر مركزی آن در سارایوو است و راه آهن جمهوری صربسكا كه دفتر مركزی آن در بانیالوكا می باشد. طول كل خطوط راه آهن كشور بالغ بر 1031 كیلو متر می باشد (بجز خطوط صنعتی كه از اهمیت زیادی برخوردار می باشد). حمل و نقل 90 درصد از بار و مسافر در بوسنی بطور جاده ای انجام می پذیرد. حمل و نقل جاده ای در بوسنی و هرزگوین تقریبا بطور كامل خصوصی بوده و طول جاده های كشور بالغ بر 22500 كیلومتر می باشد. بخشی از اماكن و تاسیسات جاده ای كه در طول جنگ متحمل خسارات فوق العاده ای شده اند احیا و بازسازی شده اند. بوسنی و هرزگوین تلاشهای زیادی در راستای الحاق به سیستم حمل و نقل بین المللی و اروپایی بعمل می آورد اولین گام در این راستا تاسیس كریدور وی سی است كه از محور میانی كشور عبور كرده و از سمت شمال به جنوب به جاده های كرواسی و مجارستان خواهد پیوست. بوسنی و هرزگوین دارای 400 مرز ورودی جاده ای است كه نهادهای كشوری در راستای طبقه بندی، تجهیز و كنترل آنها تلاشهای زیادی انجام داده اند.
حمل و نقل هوایی اغلب در خطوط بین المللی انجام گرفته و در حال حاضر 8 شركت هواپیمایی از جمله دو شركت دولتی در كشور فعالیت دارند. بخش اعظم حمل و نقل هوایی بار و مسافر در بوسنی توسط شركتهای خارجی، انجام می پذیرد و ارتباط هوایی بوسنی با اقصی نقاط جهان، خطوط چارتر و حمل و نقل هوایی بار را می توان رضایت بخش تلقی نمود.
حمل و نقل دریایی كالا از بوسنی به خارج و بالعكس از طریق بندر پلوچه واقع دركرواسی انجام می پذیرد. ظرفیت این بندر بالغ بر 5 میلیون تن در سال می باشد. در زمینه حمل و نقل رودخانه ای نیز ظرفیت بندر برچكو در حد وسیع قابل افزایش می باشد. پایانه های برچكو و پلوچه و ساحل ساوا نیز از ارتباط نسبتا خوبی با شبكه های جاده ای، آبی و ریلی كشور و خارج از كشور دارند.
شبكه پست، تلگراف و علی الخصوص مخابرات در بوسنی و هرزگوین از توسعه خوبی برخوردار می باشد در طول سالهای اخیر تاسیسات زیادی در این راستا بازسازی، تجهیز و مدرن سازی شده و سیستمهای قوی دیجیتالی تلفنی و تلفن همراه (مطابق با استاندارد جی اس ام) نصب شده است همچنین فن آوری آی اس دی ان نیز به كشور وارد شده و سیستم رومینگ تلفن همراه نیز برقرار شده است.
در بوسنی و هرزگوین در حال حاضر دو شركت مخابرات وجود دارد: مخابرات فدراسیون و جمهوری صربسكا. تنظیم روابط در بخش مخابرات بعهده آژانس ارتباطات ( CRA) می باشد. اخیرا بسط و گستردگی زیادی در شبكه تلفن همراه و اینترنت ایجاد شده و تعداد مشتركین اینترنت تا سال 2002 بالغ بر 45000 می باشد.
توریسم
بوسنی و هرزگوین به واسطه موقعیت جغرافیایی، زیباییهای مسحور كننده طبیعی، شرایط مناسب آب و هوایی و میراث فرهنگی و تاریخی از جاذبه های توریستی زیادی برخوردار بوده و دارای ظرفیتهای طبیعی خوبی جهت توسعه اشكال مختلف توریسم می باشد. ظرفیتهای توریستی در مناطق كوهستانی شامل: كوههای بلاشنیتسا، یاهورینا، ایگمن و تربویچ (كه به كوههای المپیك معروفند) و كوههای ولاسیچ در حوالی تراونیك است كه از امكانات وسیعی در راستای توسعه توریسم زمستانه و تفریح و ورزش برخوردار است.
چشمه های درمان بخش آب معدنی ایلیجا واقع در سارایوو، كیسلیاك، فوینیتسا، تسلیچ، توزلا، اولوو، ویشه گراد و سربرنیتسا به منزله منابع غنی آب گرم معدنی می باشند كه از دیرباز جهت معالجه مورد استفاده قرار گرفته اند.
ساحل دریا
بوسنی از طریق شهر ساحلی نئوم كه هوای آن 270 روز در طول سال آفتابی می باشد به دریای آدریاتیك راه دارد این شهر به اتفاق مناطق اطراف خود از جمله موستار، دریاچه استون، هوتوو بلاتو شرایط استثنایی جهت تفریح و استراحت را برای توریستها فراهم می آورد.
منطقه مجوگوریه نیز پس از رویت حضرت مریم توسط برخی افراد به مركز مدرن توریسم مذهبی با ظرفیتهای مناسب ساختمانی و زیرساختی تبدیل شده است. همچنین آثار و ابنیه های متعلق به هر چهار مذهب (اسلام، یهودیت، كاتولیسم و ارتدوكس) نیز در شهرها و مناطق مختلف از جمله پروساتس و یایتسه وجود دارند. بسیاری از منابع و ثروتهای طبیعی بوسنی و هرزگوین همچنان حفظ شده اند كه از جمله آن می توان به دربند راكیتنیتسه و كروشنیتسه، منطقه حفاظت شده هوتوو بلاتو و بارداچ جهت اسكان پرندگان، جنگلهای پروچیتسا، دریاچه بلیدینیه، پروكوشكو، شاتورسكو، بوراچكو، آبشار كروایتسه، اسكاكاواتس، كوزیتسا، رود اونا با آبشارهایش، جریان بالایی رود درینا و چشمه بونا اشاره نمود.
بازرگانی
آمار مربوط به ارزش پولی صادرات كالا: در سال 2000 بالغ بر 069/1 میلیارد دلار، در سال 2001 بالغ بر 073/1 میلیارد دلار، در سال 2002 بالغ بر 011/1 میلیارد دلار.
آمار مربوط به ارزش پولی واردات: در سال 2000 بالغ بر 135/3 میلیارد دلار، در سال 2001 بالغ بر 933/3 میلیارد دلار و در سال 2002 بالغ بر 933/3 میلیارد دلار.
تراز تجارت خارجی: در سال 2000 بالغ بر 066/2- میلیارد دلار، در سال 2001 بالغ بر 043/2-، در سال 2002 بالغ بر 922/2- میلیارد دلار.
سيستم سياسي و حقوقي:
ساختار دولتي: ساختار داخلي سرزمين بوسني بسيار پيچيده مي باشد. اين كشور از دو موجوديت يعني جمهوري صربسكا و فدراسيون بوسني و هرزگوين تشكيل شده است. ساختار سياسي و حقوقي كشور بر اساس توافقنامه صلح ديتون (منعقده در تاريخ 21/11/1995 در ديتون آمريكا و امضاء شده در تاريخ 14/12/1995 در پاريس) تعيين و پايه ريزي شده است. نام رسمي جمهوري بوسني و هرزگوين پس از اجراي توافقنامه صلح ديتون به “بوسني و هرزگوين” تغيير يافت و اين كشور در چارچوب مرزهاي تاييد شده و به رسميت شناخته شده بين المللي به حيات خويش ادامه داد.
موارد ذيل در حيطه اختيارات نهادهاي كشوري بوسني و هرزگوين قرار دارد: 1-سياست خارجي، 2-سياست تجاري خارجي، 3-سياستهاي گمركي، 4-سيستم پولي (به موجب بند هفتم ديتون)، 5-تامين مالي نهادهاي كشوري و تعهدات بين المللي بوسني و هرزگوين، 6-اجراي مقررات كيفري و حقوقي كشوري، بين المللي و موجوديتها (از جمله ارتباط با پليس بين المللي)، 7- انتصاب مسئولين و فعاليت شبكه ارتباطاتي بين المللي و مشترك داخلي (از جمله تصويب مقررات مربوط به ارتباطات بين موجوديتي و كنترل حمل و نقل هوايي).
واحدهاي دولتي: بوسني و هرزگوين از حيث اداري و دولتي به دو واحد (موجوديت) تبديل شده است: فدراسيون بوسني و هرزگوين (51 درصد) و جمهوري صربسكا (49 درصد).
فدراسيون بوسني و هرزگوين شامل 10 كانتون مي باشد: 1-اونا سانا، 2-پوساوينه، 3-توزلا، 4-زنيتسا دوبوي، 5-بوسانسكو پودرينيه، 6-بوسني مياني، 7-هرزگوين نرتوا، 8-غرب هرزگوين، 9- سارايوو، 10-هرتسگ بوسني.
جمهوري صربسكا نيز شامل 5 منطقه مي باشد: 1-بانيالوكا، 2-دوبوي، 3-بيلينا، 4-منطقه سارايوو-رومانيه، 5-تربينيه.
كانتونها و مناطق فوق نيز به مناطق شهرداري تقسيم ميشوند. برچكو نيز به موجب راي حكميت كميسيون بين المللي بعنوان منطقه ويژه تحت كنترل دولت كشوري قرار دارد و نام “منطقه” به آن اطلاق ميشود.
قوه مجريه: قوه مجريه بوسني و هرزگوين شامل شوراي رياست جمهوري (سه عضو صرب، كروات و بوشنياك) و شوراي وزيران (هشت وزارتخانه) مي باشد. اختيارات شوراي رياست جمهوري بشرح ذيل مي باشد: هدايت و كنترل سياست خارجي بوسني و هرزگوين، 2-انتصاب سفرا و ديگر نمايندگان بين المللي بوسني و هرزگوين كه حداكثر دوسوم آنان مي توانند از قلمرو فدراسيون انتخاب شوند، 3-معرفي بوسني در نهادهاي بين المللي و درخواست عضويت در نهادها و سازمانهاي بين المللي كه بوسني هنوز به عضويت آنها پذيرفته نشده است. 4-انجام مذاكرات جهت انعقاد قراردادهاي بين المللي بوسني و هرزگوين و لغو و تاييد اين قراردادها (با موافقت مجلس)، 5-اجراي تصميمات مجلس، 6-ارائه طرح بودجه ساليانه به پارلمان با توصيه قبلي شوراي وزيران، 7-ارائه گزارش مربوط به مخارج شوراي رياست جمهوري به مجلس (در صورت درخواست مجلس، حداقل يكبار در سال)، 8-هماهنگي با سازمانهاي غيردولتي و بين المللي در بوسني و هرزگوين (در صورت نياز)، 9-اجراي ديگر وظايفي كه از جانب مجلس يا با موافقت موجوديتها به اين ارگان تفويض مي شود.
شوراي وزيران: رئيس شورا و وزرا شوراي وزيران را تشكيل ميدهند. شوراي مزبور مسئوليت اجراي وظايف قيد شده در تبصره هاي 1و4و5 بند سوم قانون اساسي را بعهده داشته و گزارش فعاليتهاي خود را به مجلس ارائه مي نمايد (حداقل يكبار در سال مي بايست گزارش مربوط به هزينه هاي كشوري را ارائه نمايد)، 2-حداكثر دوسوم از تعداد كل وزرا مي توانند از قلمرو فدراسيون انتخاب شوند. انتصاب معاونين وزرا كه از حيث قومي با وزير مربوطه متفاوتند بعهده رئيس شورا مي باشد. رئيس شورا پس از تاييد و راي موافق مجلس وظايف خود را آغاز مي نمايد. شواري وزيران در صورت استيزاه و راي عدم اعتماد مجلس بكار خود خاتمه خواهد داد. شوراي وزيران شامل 8 وزير مي باشد.
قوه مقننه: مجلس بوسني و هرزگوين شامل مجلس نمايندگان و خانه اقوام بوسني و هرزگوين مي باشد.
خانه اقوام شامل 15 عضو مي باشد كه دو سوم آن از فدراسيون (5 كروات و 5 بوشنياك) و يك سوم باقيمانده از جمهوري صربسكا (5 صرب) انتخاب ميشود.
اعضاء بوشنياك و كروات خانه اقوام از فدراسيون توسط نمايندگان كروات و بوشنياك خانه اقوام فدراسيون و نمايندگان صرب توسط مجلس جمهوري صربسكا انتخاب ميشوند. جهت تصميم گيري در خانه اقوام مي بايست حداقل 9 عضو در جلسه مجلس حضور داشته باشند با اين شرط كه اين 9 تن شامل 3 نماينده صرب، 3 نماينده كروات و 3 نماينده بوشنياك باشند.
مجلس نمايندگان شامل 42 عضو (14 بوشنياك، 14 صرب و 14 كروات) مي باشد كه دوسوم اعضاء آن از فدراسيون و يك سوم باقيمانده ازجمهوري صربسكا انتخاب ميشوند. نمايندگان مجلس نمايندگان بموجب قانون انتخابات و بطور مستقيم از موجوديت خويش انتخاب ميشوند. دوره نمايندگي مجلس 4 ساله مي باشد.
قوه قضائيه: دادگاه قانون اساسي بوسني و هرزگوين شامل شوراي عالي دادگاهي و دادستاني بوسني و هرزگوين بوده و از 9 عضو تشكيل شده است. 4 عضو آن توسط مجلس نمايندگان فدراسيون، 2 عضو توسط مجلس جمهوري صربسكا منصوب شده و 3 عضو ديگر نيز توسط رئيس دادگاه حقوق بشر اروپا و با توافق و مشورت قبلي شوراي رياست جمهوري بوسني انتخاب ميشوند. قضات انتخاب شده توسط رئيس دادگاه حقوق بشر اروپا مي توانند اتباع بوسنيايي يا غيربوسنيايي باشند.
اختيارات موجوديتها: به موجب توافقنامه صلح ديتون دو موجوديت بوسني و هرزگوين داراي اختيارات ذيل مي باشند: 1-موجوديتها حق دارند با احترام به اصل تماميت ارضي و حاكميت بوسني و هرزگوين روابط موازي با كشورهاي همسايه برقرار نمايند. 2-هر موجوديت به منظور ايجاد امكان اجراي تعهدات بين المللي دولت كشوري به آن كمك مي نمايد ضمن اينكه تعهدات مالي كه يك موجوديت بدون موافقيت موجوديت ديگر و قبل از برگزاري انتخابات رياست جمهوري و پارلماني بوسني و هرزگوين ايجاد نمايد بعنوان تعهدات مالي همان موجوديت تلقي شده و مي بايست به تنهايي آن را عهده دار شود باستثناء مواردي كه تعهد مزبور شرط عضويت بوسني در يك سازمان يا نهاد بين المللي باشد. 3-موجوديتها در حيطه اختيارات خود كليه شرايط لازم جهت حفاظت حقوقي و امنيتي اشخاص، حفظ و نگهداري ارگانهاي مدني مسئول اجراي قوانين و مقررات كه فعاليت خود را بر حسب مقررات و معيارهاي جاري بين المللي بانجام مي رسانند را فراهم مي سازند. 4-هر موجوديت مي تواند با موافقت مجلس توافقنامه هايي را با نهادها و كشورهاي خارجي منعقد نمايد. مجلس مي تواند از حيث قانوني تعيين نمايد كه براي چه قراردادهايي نياز به موافقت مجلسي نيست.
مجلس فدراسيون و جمهوري صربسكا در سال 2002 اصلاحاتي بر قانون اساسي به تصويب رساندند كه ضامن تساوي هر سه قوميت در كليه نقاط كشور مي باشد.
فدراسيون بوسني و هرزگوين: پس از امضاء توافقنامه واشنگتن (در تاريخ 18/3/1994) اجلاس مجلس تعيين كننده قانون اساسي فدراسيون در سارايوو در تاريخ 30/3/1994 با حضور نمايندگان منتخب مردم در انتخابات سال 1990 (از مناطق موجود در قلمرو فدراسيون) برگزار و قانون اساسي فدراسيون به تصويب رسيد. به موجب قانون اساسي: بوشنياكها و كرواتها بعنوان قوميتهاي متساوي الحقوق (به اتفاق اقليتهاي قومي و مذهبي و ديگر اتباع جمهوري بوسني و هرزگوين) جهت كسب حقوق حقه خويش در مناطقي كه اكثريت جمعيت آنها را بوشنياكها و كرواتها تشكيل ميدهند فدراسيون بوسني و هرزگوين كه شامل واحدهاي فدراسيوني (كانتونها) مي باشند را ايجاد مي نمايند كانتونها داراي حقوق و مسئوليت يكسان و متساوي مي باشند. مجلس مذكور در اكتبر سال 1996 پس از برگزاري انتخابات پارلماني فدراسيون به فعاليت خود خاتمه داد.
قوه مقننه: مجلس فدراسيون بوسني و هرزگوين شامل مجلس نمايندگان (متشكل از 98 نماينده) و خانه اقوام (73 نماينده) مي باشد. توزيع كرسيهاي مجلسي به احزاب سياسي پس از انتخابات 5 اكتبر سال 2002 به شرح ذيل مي باشند: حزب اقدام دمكرات 32 كرسي، اتحاديه دمكراتيك كرواتها 16 كرسي، حزب سوسيال دمكرات 15 كرسي، حزب براي بوسني 15 كرسي و ديگر احزاب مجموعا 20 كرسي.
قوه مجريه: قوه مجريه در فدراسيون بوسني و هرزگوين شامل رئيس جمهور، معاونين رئيس جمهور و دولت فدراسيون مي باشد.
قوه قضائيه: قوه قضائيه در فدراسيون شامل دادگاه قانون اساسي فدراسيون، ديوان عالي فدراسيون، دادگاه حقوق بشر فدراسيون، مدافع حقوق فدراسيون، شوراي تخلفات فدراسيون، ناظرحقوق بشر فدراسيون مي باشد.
دولت جمهوري صربسكا: دولت جمهوري صربسكا بزرگترين مرجع اجرايي اين موجوديت محسوب ميشود. حيطه اختيارات، سازماندهي، عملكرد و نحوه تصميم گيري در داخل دولت مطابق با قانون اساسي و قوانين و ضوابط جمهوري صربسكا تعيين شده است. دولت جمهوري صربسكا شامل رئيس جمهور، معاونين رئيس جمهور و 16 وزارتخانه مي باشد. وزراي كابينه دولت توسط مجلس جمهوري صربسكا انتخاب ميشوند. دبيرخانه دولت شامل 4 واحد مي باشد: دفتر رئيس جمهور، بخش روابط عمومي، بخش فعاليتهاي عملياتي-حرفه اي و اداري و فني، و بخش امور عمومي. وزراي دولت جمهوري صربسكا مستقيما فعاليت وزارتخانه مربوط به خود را اداره مي نمايند. وزارتخانه ها نهادهاي اداري هستند كه فعاليتهاي اداري و ديگر فعاليتهاي مربوطه را بانجام رسانده و مستقيما تحت اداره دولت قرار داشته و تابع سازمان يا ارگان ديگري نيستند.
مجلس جمهوري صربسكا داراي 83 نماينده بوده و فعاليتهاي مربوط به قانون گزاري را بانجام ميرساند. توزيع كرسيهاي مجلسي احزاب سياسي جمهوري صربسكا به موجب آخرين انتخابات بشرح ذيل است: حزب دمكرات صرب 26 كرسي، اتحاديه سوسيال دمكراتهاي مستقل 19 كرسي، حزب توسعه دمكراتيك 9 كرسي، حزب اقدام دمكراتيك 6 كرسي، حزب راديكال صرب 4 كرسي، حزب سوسياليست جمهوري صربسكا 3 كرسي،
حزب دمكرات مردمي 3 كرسي، حزب براي بوسني 4 كرسي، حزب سوسيال دمكرات 3 كرسي و ديگر احزاب مجموعا 6 كرسي.
قوه مجريه شامل دولت جمهوري صربسكا با 16 وزارتخانه مربوطه مي باشد. قوه قضائيه مسئوليت دادگاههاي موجود در قلمرو جمهوري صربسكا را بعهده داشته و دادگاه قانون اساسي صربسكا نيز وظيفه حفاظت از قانون اساسي و قوانين را بعهده دارد.
منطقه برچكو: برچكو در شمال شرقي بوسني و هرزگوين و در مسير خطوط بين المللي آبي رود ساوا واقع شده است. اين منطقه در واقع به منزله تقاطع راههاي خاكي و آبي ارتباط دهنده بوسني با غرب اروپا، كشورهاي حوزه رود دانوب و درياي سياه مي باشد. قبل از تجاوز به بوسني و هرزگوين برچكو مركز مهم اقتصادي و فرهنگي و بزرگترين بندر رودخانه اي بوسني و هرزگوين محسوب ميشد بطوريكه بيش از 40 درصد از حمل و نقل داخلي و 60 درصد از كل حمل و نقل كالا، مايعات و مواد خام از طريق اين بندر انجام مي گرفت. برچكو در حال حاضر پل بين شرق و غرب جمهوري صربسكا و فدراسيون با كشورهاي غرب اروپا محسوب ميشود. با توجه به اهميت استراتژيك اين منطقه براي فدراسيون وجمهوري صربسكا كميسيون بين المللي تعيين كننده موقعيت برچكو در تاريخ 9 مارس 1999 برچكو را بعنوان منطقه معرفي نمود. منطقه برچكو واجد سيستم اداري و دولتي دمكراتيك و چندقومي مختص به خويش است. قبل از جنگ در اين منطقه حدود 88000 تن زندگي مي كردند كه از اين تعداد 44 درصد بوشنياك، 25 درصد كروات، 21 درصد صرب و 10 درصد باقيمانده نيز از اقليتهاي قومي و مذهبي بودند. پس از خاتمه تجاوز جمعيت اين منطقه به حدود 90000 تن رسيده كه تعداد زيادي از آنان را جنگزدگان و آوارگان تشكيل ميدهند و بيش از 10000 تن از ساكنين قبل از جنگ اين منطقه هنوز در انتظار بازگشت به موطن خويش مي باشند.
احزاب سياسي، گروهها و سران آنها: در بوسني و هرزگوين تعداد زيادي حزب سياسي به شرح ذيل وجود دارد كه در انتخابات قبل نيز شركت داشته اند: حزب بوسني به رهبري ميرنس آيانوويچ، حزب وطن پرستان بوسني به رهبري صفر خليلوويچ، حزب دمكراتيك شهروندان بوسني و هرزگوين به رهبري ابراهيم اسپاهيچ، اتحادديه دمكرات مسيحي كرواتها به رهبري آنته پاشاليچ، اتحاديه دمكراتيك كرواتهاي بوسني و هرزگوين به رهبري باريشا چولاك، حزب حقوقيان كروات به رهبري زدراوكو هرستيچ، حزب روستاييان كروات به رهبري ايليا سيميچ، حزب مردمي دمكراتيك به رهبري دراگان كوستيچ، حزب دمكرات بازنشستگان به رهبري آلويز كنزوويچ، حزب دمكرات جمهوري صربسكا به رهبري دراگومير دوميچ، اتحاديه دمكراتيك مردمي به رهبري فكرت عبديچ، حزب دمكراتيك سوسياليستها به رهبري نبويشا رادمانوويچ، حزب ليبرال دمكرات به رهبري راسم كاديچ، حزب ابتكار عمل جديد كرواتها به رهبري كرشيمير زوباك، حزب براي بوسني به رهبري صفت خليلوويچ، حزب اقدام دمكراتيك به رهبري سليمان تيهيچ، حزب توسعه دمكراتيك به رهبري ملادن ايوانيچ، حزب سوسيال دمكراتهاي مستقل به رهبري ميلوراد دوديك، حزب بازنشسگان فدراسيون به رهبري حسين ويكوويچ، حزب بازنشستگان جمهوري صربسكا به رهبري استويان بوگوساويچ، حزب مردمي با كار براي بهروزي به رهبري ملادن ايوانكوويچ، حزب جمهوري خواه بوسني و هرزگوين به رهبري استپان كلوايچ، حزب دمكرات صرب به رهبري درگان كالينيچ، اتحاد مردمي صرب به رهبري برانيسلاو ايليچ، حزب سوسيال دمكرات بوسني و هرزگوين به رهبري زلاتكو لاگومجيا، حزب سوسياليست جمهوري صربسكا به رهبري ژيوكو راديشيچ.
ارتش: در بوسني و هرزگوين ارتش واحد وجود ندارد و نيروهاي نظامي به دو بخش ارتش فدراسيون بوسني و هرزگوين و ارتش جمهوري صربسكا تقيسم شده اند. ارتش فدراسيون شامل دو جزء بوشنياك و كروات بوده و تنها ستاد فرماندهي ارتش فدراسيون از سربازان و درجه داران هر دو قوم بوشنياك و كروات تشكيل شده است. ارتش هردو موجوديت تحت كنترل غيرنظامي قرار داشته و در صدر آن وزارت دفاع موجوديت قرار دارد. به موجب قانون اساسي بوسني و هرزگوين هر يك از سه عضو شوراي رياست جمهوري بوسني از اختيارات قانوني جهت فرماندهي نيروهاي نظامي قوميت خويش برخوردار مي باشد. با اين وجود قانون اساسي جمهوري صربسكا همچنان رئيس جمهور اين موجوديت را فرمانده عالي ارتش جمهوري صربسكا تلقي ميكند.
ارتش فدراسيون شامل 24000 نظامي (16618 بوشنياك و 7225 كروات) قرار گرفته در 4 لشكر مي باشد. در جزء بوشنياك لشكر اول در سارايوو، لشكر دوم در توزلا و لشكر پنجم در بيهاچ مستقر است. لشكر اول كرواتها نيز در موستار مستقر مي باشد. ارتش فدراسيون داراي واحد موتوري، مكانيزه و زره پوش، توپخانه دوربرد و پدافند هوايي مي باشد. همچنين واحدهاي ديگري همچون واحد ديده باني، مهندسي، تداركات و پشتيباني و اخطاردهي، نيروهاي عكس العمل سريع و واحد پدافند هوايي نيز جزء آن مي باشند.
ارتش جمهوري صربسكا داراي حدود 10000 سرباز و 4 لشكر مي باشد. لشكر اول در بانيالوكا، لشكر سوم در بيلينه، لشكر پنجم در سوكولاتس و لشكر هفتم در بيلچي مستقر مي باشند. اين ارتش همچنين داراي واحدهاي موازي و پشتيباني (ديده باني، توپخانه، اخطار، مهندسي و تداركات) مي باشد. در اين ارتش نيز نيروهاي عكس العمل سريع و پدافند هوايي وجود دارند.
به موجب قانون جديد وزارت دفاع كشوري تشكيل و تعداد نيروهاي نظامي كل كشور به 12000 هزار سرباز تقليل يافته است.
موقعيت و روابط بين المللي:
بوسني و هرزگوين در سازمانهاي بين المللي ذيل عضو مي باشد: BIS, CE , EBRD, ECE, FAO, G77, IAEA, IBRD, ICAO, IDA, IFAD, IFC, IFRCS, ILO, IMF, IMO, INTERPOL, IOC, IOMعضو ناظر ,ISO, ITU, NAMعضومهمان, OASعضو ناظر, OICعضو ناظر, OPCW, OSCE, UN, UNCTAD, UNESCO, UNIDO, UNMEE, UPU, WHO, WIPO, WMO, WtoO, WtrOعضو ناظر. بوسني و هرزگوين عضو مهمان سازمان كنفرانس اسلامي و از سال 1993 نيز عضو ISESCO مي باشد.
دفاتر سازمانهاي مهم بين المللي در بوسني:
دفتر سازمان ملل در بوسني و هرزگوين: اين دفتر در تاريخ 21 دسامبر 1995 در پي تصويب قطعنامه 1035 سازمان ملل بمدت يكسال در بوسني برقرار گرديد و سپس شوراي امنيت سازمان ملل اين مدت را بمدت چندسال تمديد نمود و بالاخره با قطعنامه 1423 در تاريخ 31 دسامبر 2002 به فعاليت خود در بوسني خاتمه داد.
دفتر نماينده عالي جامعه بين الملل: نماينده عالي جامعه بين الملل و وظايف و اختيارات او در ضميمه 10 توافقنامه صلح ديتون تعريف شده است. حيطه فعاليتها و اختيارات نماينده عالي در بوسني و هرزگوين به شرح ذيل مي باشد: نظارت بر اجراي توافقنامه صلح، حمايت از همكاري مستقل با احزاب سياسي و قوه مجريه در راستاي اجراي توافقنامه صلح ديتون، معرفي و اجراي كامل كليه ابعاد مدني توافقنامه، هماهنگي فعاليتهاي سازمانهاي غيرنظامي و آژانسها در بوسني و هرزگوين به منظور تضمين اجراي موثر ابعاد مدني توافقنامه ديتون، تسهيل در امر تصويب هر گونه تصميم به منظور حل مشكلات مربوط به اجراي قوانين، مشاركت در كنفرانسهاي كمك رساني، ارائه گزارشات مقطعي به سازمان ملل، اتحاديه اروپا و ايالات متحده آمريكا، فدراسيون روسيه و ديگر دول راغب، احزاب سياسي و سازمانها.
دفتر سازمان امنيت و همكاري اروپا: فعاليتهاي سازمان امنيت و همكاري اروپا OSCE در چارچوب توافقنامه صلح ديتون (كه در سال 1995 در ديتون به منظور خاتمه بخشيدن به درگيريهاي 43 ماهه به امضاء رسيد. پس از خاتمه جنگ و درگيري بوسني و هرزگوين با مشكلات عديده اي در راستاي ايجاد دمكراسي و جامعه چندقومي مواجه مي باشد) تنظيم شده است.
اسفور: پس از امضاء توافقنامه صلح ديتون نيروهاي حافظ صلح تحت عنوان آيفور و به سرپرستي ناتو با هدف اجراي ابعاد نظامي توافقنامه صلح تشكيل گرديدند. (ابعاد غيرنظامي توافقنامه شامل: حفظ مرحله آتش بس، عقب نشيني نيروهاي نظامي از مناطق عملياتي، جمع آوري سلاحهاي سنگين و لغو بسيج نيروهاي نظامي، ايجاد شرايط جهت عقب نشيني نيروهاي سازمان مللي كه در قالب آيفور فعاليت نداشتند و كنترل آسمان بوسني و هرزگوين). آيفور در بدو امر با 60 هزار نيروي نظامي از فعاليتهاي سازمان امنيت و همكاري اروپا در راستاي نظارت و كنترل انتخابات برگزار شده در سپتامبر 1996، شركت در امر احداث پلها و جاده ها، پروژه هاي مين روبي، ايجاد فرودگاه جهت حمل و نقل غيرنظامي، احياي شبكه هاي آب، گاز و برق، احداث بيمارستانها و مدارس حمايت نمود. اين فعاليتها را نيروهاي 18 كشور غيرعضو ناتو نيز همراهي و حمايت نمودند. در تاريخ 20 دسامبر 1996 اسفور جايگزين آيفور گرديد. وظيفه اصلي اسفور ممانعت از درگيري و نزاع و فراهم آوردن امكانات لازم جهت حمايت از فعاليتهاي ارگانهاي مدني است. تعداد سربازان اسفور در مقايسه با آيفور به 31000 تن تقليل يافت. پس از تمديد دوره ماموريت آن در ماه ژوئن 1998 با توجه به اذعان ناتو به لزوم ايجاد اعتماد و همكاري متقابل بين نيروهاي نظامي بوسني و هرزگوين دوره هايي جهت مقامات نظامي و غيرنظامي هر سه قوميت برگزار گرديد.
تصميم مبني بر كاهش نيروهاي اسفور در تاريخ 25 اكتبر سال 1999 اجرا و تغييراتي در سازماندهي و توزيع حوزه هاي عملياتي اين نهاد نيز ايجاد گرديد. تعداد نيروهاي اسفور در سال 2003 در بوسني و هرزگوين در حدود 13000 سرباز بوده است.
پيمان ثبات اروپاي جنوب شرقي: پيمان ثبات اولين تلاش جدي جامعه بين الملل جهت ايجاد تغيير در سياست قبلي خود يعني “ عكس العمل پس از وقوع بحران” و اتخاذ استراتژي پيشگيري طويل المدت از وقوع درگيريها و نزاع مي باشد.
40 كشور و سازمان مختلف در سند مربوط به تاسيس اين پيمان متعهد به تلاش در راستاي تقويت كشورهاي اروپاي جنوب شرقي شده اند، تلاش در راستاي حفظ و حراست از صلح، دمكراسي، احترام به حقوق بشر و توسعه اقتصادي، حفظ نظم و آرامش وثبات در كل منطقه.
همگرايي به اروپا در كليه كشورهاي منطقه تبليغ و معرفي ميشود. ايده مبني بر ايجاد پيمان ثبات اواخر سال 1998 و قبل از وقوع جنگ در كوزوو مطرح گرديد و اجلاس افتتاحيه پيمان ثبات در تاريخ 30 جولاي سال 1999 در سارايوو برگزار گرديد.
دفتر بانك جهاني در بوسني و هرزگوين: هدف اصلي دفتر بانك جهاني در بوسني حمايت از دولت در فرايند ايجاد و تقويت نهادها و سياست اداره كشور، موجوديتها ومناطق و تطبيق سيستم پولي كشور مي باشد. حمايت از استراتژي مزبور با اعتباري بالغ بر 300 ميليون دلار از آژانس IDA انجام مي گيرد و شرط اصلي ارائه اين اعتبار اجراي اصلاحات مي باشد.
USAID در بوسني و هرزگوين: USAID سازمان دولتي آمريكايي است كه با بودجه اي بالغ بر 6 ميليارد دلار برنامه هاي خود در 75 كشور جهان (در اروپا، آسيا، خاورميانه، آمريكاي لاتين و آفريقا) را اجرا مي نمايد. هدف اصلي اين سازمان معرفي و حمايت از چارچوب توسعه اقتصادي، امكانات درماني و بهداشتي، حمايت و تقويت مديريت سالم و ارائه كمكهاي انسان دوستانه در كشورهايي كه در مرحله انتقال قرار دارند مي باشد. آژانس مذكور فعاليتهاي خود را از طريق مشاركت با دول بومي، ديگر سازمانهاي دولتي آمريكايي، اهداكنندگان بين المللي، تجار منطقه اي و سازمانهاي غيردولتي به انجام ميرساند.
USAID شبكه هاي برق رساني را احيا و بازسازي و امكان استفاده از انرژي الكتريكي را براي 776000 تن فراهم آورده است قابل ذكر است كه رقم مذكور 25 درصد از كل جمعيت بوسني را تشكيل ميدهد. در سال 1998 نيز زيرساختها و تاسيسات جهت بازگشت 80000 جنگزده را بطور بلاعوض فراهم نمود. قابل ذكر است كه يك سوم از اين افراد جنگزدگاني هستند كه در محل بازگشت خود در اقليت مي باشند.