دیه
دیه یکی از قوانین اسلام است که بر اساس قانون مجازات اسلامی و نیز تعاریف فقهی مال یا پولی است که به سبب کشتن انسان یا نقص عضو به کسی که صدمه دیده است یا به بازماندگان او پرداخت می‌شود. هم‌چنین بر اساس تعاریف حقوقی دیه کیفر نقدی است که از مجرم به نفع مجنی‌علیه یا قائم مقام او گرفته شود. میزان دیه از سوی شارع (دادگاه) برای جنایت تعیین شده‌است. میزان دیه در دین اسلام برای مرد و زن مسلمان و مردان و زنان سایر دین‌های آسمانی متفاوت است.
تعریف دیه
به طور کلی از منظر حقوقی اگر فردی به صورت عمد با غیر عمد به جان یا مال دیگری صدمه وارد کند که ضرر و زیان مادی و معنوی را برای دیگری به همراه داشته باشد، باید درصدد جبران خسارت برآید، در این صورت پول یا مالی که در این جهت پرداخت می‌گردد دیه یا خون‌بها نام دارد. مطابق قانون پرداخت دیه در مواردی به عنوان مجازات اصلی و در مواردی نیز جایگزین قصاص خواهد شد.
انواع دیه
دیه در شرایط مختلف و بر اساس قانون مجازات اسلامی به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:
- دیه قتل: دیه قتل مطابق یک دیه کامل بوده که مبلغ آن هر ساله توسط قوه قضاییه اعلام می‌شود.
- دیه منافع اعضا: در صورتی که فرد مجرم اعمالی انجام دهد که دیگری حواس خود را از دست بدهد، فرد خاطی باید دیه منافع آن عضو را پرداخت نماید. به طور مثال هنگامی که توانایی شنیدن مختل شود اما به خود گوش آسیبی وارد نشود. این نوع دیه شامل مواردی چون دیه بینایی، دیه شنوایی، دیه عقل، دیه بویایی و دیه صوت و گویایی است.
- دیه جراحت: در صورتی که فردی مرتکب جنایتی شود که طرف مقابل با جراحت رو به رو گردد، باید دیه جراحت بپردازد که تعیین مبلغ آن بر اساس میزان جراحت و به تشخیص پزشکی قانونی صورت می‌گیرد مانند ایجاد کبودی، زخم، تورم و …
- دیه اعضای بدن: در صورتی که از عضوی تنها یک عدد در بدن انسان وجود داشته باشد و فرد مجرم، آن عضو را از بین ببرد، باید یک دیه کامل بپردازد اما اگر از آن عضو دو عدد وجود داشته باشد، از بین بردن یکی از آنها مجازات پرداخت نصف دیه کامل را به همراه خواهد داشت و اگر هر دو عضو از میان بروند، مبلغ دیه برابر با دیه کامل انسان محاسبه خواهد شد.
محاسبه دیه
محاسبه دیه بر اساس مبلغ دیه‌‌ای است که توسط قوه قضاییه به صورت سالانه اعلام می‌گردد. به همین جهت پزشکی قانونی با اعلام میزان صدمات وارده به فرد و اعلام آن به دادگاه، مسیر محاسبه دیه را هموار کرده و دادگاه نیز بر اساس گواهی پزشکی قانونی مبلغ دیه را اعلام می‌کند.
سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که مبلغ اعلام شده توسط قوه قضاییه چگونه تعیین می‌شود؟ در پاسخ به این سوال می‌توان گفت بر طبق قانون مجازات اسلامی مبلغ دیه کامل یک انسان برابر است با نرخ به روز ۱۰۰ شتر سالم می‌باشد. با این حال امروزه این مبلغ بر اساس معیار‌های جامعه امروز تعیین می‌گردد. که در بخش بعد به تفصیل به آن خواهیم پرداخت.
میزان دیه کامل و دیه اعضای بدن
به طور کلی دیه کامل یک انسان و اعضای بدن هر ساله توسط قوه قضاییه تعیین می‌شود.
ارش و نحوه محاسبه ارش
در بعضی موارد و برای برخی از صدمات، دیه‌‌ای در قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی نشده است. به همین دلیل در هنگام بروز چنین مواردی دادگاه مطابق گواهی پزشکی قانونی و براساس تشخیص خود، مبلغی را به عنوان ارش اعلام کرده که فرد خاطی موظف به پرداخت آن می‌شود. بنابراین، می‌توان گفت به آن بخش از خسارت وارد شده به اعضای بدن که میزان آن در قانون شرع تعیین نشده باشد ارش گفته می‌شود. ارش براساس موارد زیر تعیین می‌شود:
- نوع و کیفیت آسیب وارد‌شده بر فرد
- با در نظر گرفتن دیه
- نظر کارشناس
تفاوت دیه مرد و زن
مطابق مواد ۵۶۰ و ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی، در صورتی که آسیب و صدماتی منجر به نقص عضو و زوال منافع گردد، میزان دیه زن نصف دیه مرد محاسبه می‌شود. با این حال گفتنی است تامین تفاوت دیه زن و مرد مطابق ماده ۵۵۱ مجازات اسلامی در کلیه جرایم بر عهده صندوق تامین خسارت‌های بدنی است، مانند شرایطی که جهت آسیب وارده، ارش پرداخت شده یا صدمه از نوع جراحات منتهی به زوال منافع یا نقص عضو نمی‌گرد که در این صورت که تفاوتی میان زن و مرد نیست و دیه و ارش زن حتی در صورتی که بیش از ثلث باشد، نصف نخواهد شد و با دیه مرد مساوی است.
از طرف دیگر، مطابق قانون در تمامی خسارات وارده بر شخص ثالث که از طریق حوادث رانندگی ایجاد و دیه توسط شرکت‌های بیمه پرداخت می‌شود، هیچ تفاوتی میان زن و مرد نبوده و هر دو جنس از دیه کامل برخوردار خواهند شد.
دیه در ماههای حرام
همان طور پیشتر به آن اشاره شد محاسبه دیه در ماههای حرام و غیر حرام با یکدیگر متفاوت است. بنابراین می‌توان گفت بر اساس ماده ۵۵۵ اگر رفتار مرتکب و فوت مضروب هر دو در ماههای حرام انجام گیرد یا در محدوده حرم مکه واقع شود، خواه عمل به صورت عمد باشد خواه غیر عمد، علاوه بر دیه نفس، یک سوم دیه نیز به آن اضافه شده و فرد خاطی ملزم به پرداخت آن می‌گردد.
ماههای حرام
در اینجا لازم به ذکر است مطابق تبصره ماده ذکر شده در بالا، معیار آغاز و پایان ماههای حرام، مغرب شرعی است، به عبارت دیگر، ماه رجب از مغرب شرعی روز آخر ماه جمادی الثانی آغاز و با مغرب آخرین روز ماه رجب پایان می‌یابد.
انواع دیه و ارش جراحت‌های وارد شده به سر و صورت
- حارصه: خراش پوست بدون اینکه خون جاری شود. (یک صدم دیه کامل)
- دامیه: جراحت سطحی که باعث بریدگی گوشت شود و همراه خون کم یا زیاد باشد. (دو صدم دیه کامل)
- متلاحمه: جراحتی که موجب بریدگی عمیق گوشت شود ولی به پوست نازک روی استخوان نرسد. (سه صدم دیه کامل)
- سمحاق: جراحتی که به پوست نازک روی استخوان برسد. (چهار صدم دیه کامل)
- موضحه: جراحتی که پوست نازک روی استخوان را کنار بزند و استخوان نمایان شود. (پنج صدم دیه کامل)
- هاشمه: جنایتی که موجب شکستگی استخوان شود گرچه جراحتی را ایجاد نکند. (ده صدم دیه کامل)
- مُنَقَّله: جنایتی که درمان آن جز با جابه جا کردن استخوان میسر نباشد. (پانزده صدم دیه کامل)
- مأمومه: جراحتی که به کیسه مغز برسد. (یک سوم دیه کامل)
- دامغه: صدمه یا جراحتی که کیسه مغز را پاره کند، که علاوه بر دیه شکستگی سر، موجب ارش پاره شدن کیسه مغز نیز می‌باشد.
انواع دیه و ارش جراحت‌های وارد شده به بدن
در این زمینه باید گفت جراحات وارد شده به بدن به اندازه نصف جراحات وارد شده به سر و صورت دیه تعلق می‌گیرد. میزان دیات جراحات بدن به شرح زیر می‌باشد:
- حارصه: خراش پوست بدون اینکه خون جاری شود. (0.5 صدم دیه کامل)
- دامیه: جراحت سطحی که باعث بریدگی گوشت شود و همراه خون کم یا زیاد باشد. (یک صدم دیه کامل)
- متلاحمه: جراحتی که موجب بریدگی عمیق گوشت شود ولی به پوست نازک روی استخوان نرسد. (1.5 صدم دیه کامل)
- سمحاق: جراحتی که به پوست نازک روی استخوان برسد. (دو صدم دیه کامل)
منابع
برگرفته از سایت دیه چیست و بر اساس قانون چگونه محاسبه می‌شود؟ عدل ایرانیانhttps://adleiranian.co