خاخام
خاخام یا حاخام عنوانی است مربوط به پیشوای مذهبی یهودیان و به معنای ملا، روحانی و ربانی است. این واژه در فارسی و نیز در کشورهای مسلمان به معنای ربّی است. استفاده از خاخام به جای ربّی به این دلیل است که با «رب» به معنای پروردگار اشتباه نشود. اما خاخام در اصل واژه‌ای عبری و هم‌ریشه با «حکیم» در عربی است و به کسی گفته می‌شود که دانش کاملی از تورات دارد. در دین‌یهود، ربی (که در فارسی به خاخام معروف است) یعنی معلم تورات. این واژه از واژه عبری رابی یعنی «آقای من» اقتباس شده است. رابی در آغاز در دوره فریسیان و تلمود، زمانی که معلمین آموزش دیده نوشته‌های یهودیت و قوانین آن را جاودانی ساختند، به راه افتاد. در سده‌های اخیر بر وظیفه رابی افزوده شده است و وی علاوه بر آموزش تورات، وظیفه برپایی آیین‌های یهودی در کنیسه و مراسم‌های دینی را نیز برعهده دارد.با استفاده از:[۱]
پیشینه
از دوره وجود سنهدرین(انجمن، دادگاه و شورای عالی یهودیان) واژه خاخام در متون یهودی یافت می‌شود. به‌طور کامل مشخص نیست که وظیفه خاخام دقیقاً در آن زمان چه بوده است ولیکن خاخام فردی بوده است که سواال‌های شرعی را پاسخ می‌داده است. بعضی متون یهودی به این مساله اشاره می‌کنند که احتمالاً خاخام رئیس مدرسه شرعی یهودی، بیت هامیدراش بوده‌است. ویکتور فرانکل (روان‌پزشک مشهور اتریشی)، معتقد است که یوشع‌بن‌حنانیه اولین خاخام بوده است. یک متن یهودی از قرن چهارم میلادی در باره اتیکت ورود حاخام به مجلس صحبت می‌کند. مشخص نیست که آیا حاخام در بابل در حضور رأس‌جالوت وجود داشته‌است یا خیر. لغت حاخام در تلمود معمولاً به صورت جمع به شکل حاخامیم به کار می‌رود. معادل این کلمه در صورت استفاده از ربی به جای حاخام ربانان است.
در کشورهای اسلامی
یهودیان که می‌دانستند استفاده از لغت ربی در کشورهای اسلامی ممکن است به دلیل معنی در زبان عربی مشکل ساز شود، از لغت حاخام به‌طور مترادف با لغت ربی استفاده می‌کردند. در امپراتوری عثمانی، ربی اعظم، خاخام‌باشی نام داشت.
در بین قرائیم
یهودیت قرائیم(کهن‌ترین فرقه‌های موجود یهودیت) که اعتقادی به نیاز به واسطه بین انسان و تورات ندارد و معتقد است هر فردی می‌تواند به فهم تورات بپردازد، از لغت حاخام برای فردی که دانش زیادی در تورات داشته باشد استفاده می‌کند. در یهودیت قرائیم حاخام دارای قدرت خاصی نیست و مقام او تنها مقام مشاوره است.