فضیل بن یسار

فضیل بن یسار از محدثان و فقهای بزرگ شیعه در اوایل قرن دوم هجری است. فضیل بن یسار از اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) است. علمای رجال، فضیل را فقیه و محدّثی موثق معرفی کرده‌اند. وی در عصر امام صادق (ع) وفات یافته و مفتخر به مقام «منا اهل‌البیت» است. کشی او را در زمره «اصحاب اجماع» نام برده است.

فضیل بن یسار
نام کامل	فضیل بن یسار نهدی بصری
اطلاعات شخصی
روز تولد	اواخر قرن اول ق
محل تولد	کوفه
محل درگذشت	بصره
فعالیت‌ها	از اصحاب امام باقر (علیه‌السلام)، امام صادق (علیه‌السلام) و از اصحاب اجماع

زندگی‌نامه و خاندان

فضیل بن یسار در اواخر نیمه دوم سده اوّل هجرى، در شهر کوفه دیده به جهان گشود. او دوران خردسالى و نوجوانی‌اش را در این شهر سپرى کرد. وى سپس به شهر بصره رفت و تا آخر عمر در این شهر زندگى کرد و به همین دلیل به «بصرى» معروف شد. . نجّاشى در معرّفى قاسم می‌گوید: او نهدى و اهل بصره و کنیه‏اش ابومحمد است. وى از راویان موجّه بود و از محضر امام ششم علیه‌السلام کسب فیض نموده است. او صاحب کتابى در حدیث است و ابن ابی‏ عمیر از او روایت می‌کند. . فضیل بن یسار نهدی بصری نسبش به قبیله بنی‌نهد از قبایل یمن می‌رسد که از فرزندان نهد بن لیث یمنی هستند. تاریخ ولادت فضیل دقیقاً معلوم نیست؛ ولی بنا بر گزارش‌های تاریخی در اواخر قرن اول ه.ق در کوفه متولد شده است. از مشخصات زندگی یسار پدر فضیل در منابع تاریخی اطلاعات دقیقی وجود ندارد. وی دوران اولیه زندگی را در کوفه گذراند و سپس به بصره مهاجرت کرد و از همین رو به بصری معروف شد. فضیل بن یسار داراى دو فرزند به نام‏هاى قاسم و علاء بوده که آنان نیز مانند پدرشان از محدّثان برجسته هستند و چون فرزند بزرگ فضیل قاسم نام داشت، کنیه معروف وی، ابوالقاسم است. البته در برخی از منابع، کنیه ابومِسْوَر نیز برایش ذکر شده است. لقب مشهور وی نیز «نَهْدی» است.

قاسم بن فضیل نیز فرزندى به نام محمد داشت که بنا به گفته نجّاشى و دیگران: خود، پدر، عمو و جدّش، همگى از دانشوران موجّه شیعه هستند. محمد بن قاسم هم یکى از یاران حضرت امام رضا علیه‌السلام است. علاء فرزند دیگر فضیل نیز بسان برادرش، از گروه راویان با وجاهت و مؤلّف کتابى در حدیث اهل‏بیت علیهم‌السلام است. علاء بن فضیل نیز فرزندى به نام قاسم دارد که شیخ طوسى و علامه مامقانى به نامش اشاره کرده‌اند. او مانند پدرش، از راویان شیعه و خوشنام است.

گرایش در روایت

گرایش روایی فضیل بیشتر متمایل به فقه است؛ گرچه در میان اخبار او، روایاتی در حوزه توحید، ولایت و عصمت اهل‌بیت (ع) و اخلاق نیز وجود دارد. اما بیشتر نگرش او، متمرکز در احکام فقهی است. از همین رو یکی از القاب فضیل بن یسار، «فقیه شیعه» است.

ویژگی‌های فضیل بن یسار

در محضر حجّت خدا

این محدّث بزرگوار یکى از اصحاب پرآوازه امام باقر علیه‌السلام بود و پس از شهادت ایشان به محضر امام صادق علیه‌السلام شتافت و در زمره شاگردان آن حضرت قرار گرفت. حضرت صادق علیه‌السلام به سبب ولایت‌پذیری فضیل، در منزلت او سخنانى فرموده است.

فضیل از اهل‏ بیت است (منا اهل‌البیت)

بعد از اینکه فضیل از دنیا رفت، ربعى بن عبداللّه، داستانى را از کسى که بدن فضیل را پس از مرگ غسل می‌داد، نقل می‌کند که این داستان گویاى طهارت روح اوست. ربعى می‌گوید: من آن داستان را به حضرت امام صادق علیه‌السلام بازگو کردم، آنگاه حجّت پروردگار امام صادق علیه‌السلام فرمود: رَحِمَ اللّه ُ الفُضَيلَ بنَ يَسارٍ ، هُوَ مِنّا أهلَ البَيتِ خدا فضيل بن يسار را رحمت كند، او از ما اهل بيت بود.

مرجعیّت حدیث

شیخ طوسى از على بن سعید بصرى نقل می‌کند که به حضرت امام صادق علیه‌السلام عرض کردم: من در میان تیره «بنی‌عدی» زندگى می‌کنم. مؤذّن، امام‌جماعت و تمام مردمى که در آن مسجد نماز می‌خوانند، با شما اهل‌بیت دشمن و از مخالفان سرسخت شما و پیروان شما هستند. چه می‌فرمایید در نمازخواندن با چنین امام جماعتى با این ویژگى؟ حضرت در پاسخ فرمود: صَلِّ خَلْفَه؛ با او نماز بخوان و به همان نماز بسنده کن. سپس فرمود: اگر به بصره رفتى و فضیل بن یسار در این باره، از تو پرسش کرد و او را خبردادى به آنچه من براى تو گفتم، آنگاه فتواى فضیل را بگیر و فتواى مرا رها کن. على بن سعید می‌گوید: به بصره رفتم و آنچه را از امام شنیده بودم، براى فضیل گفتم. او گفت: مولاى من به آنچه فرموده، آگاه‏تر است؛ ولى من از حضرت صادق علیه‌السلام و از پدرش حضرت باقر علیه‌السلام شنیدم که بارها می‌فرمودند: به آن نمازى که پشت سر ناصبى و دشمن اهل‏بیت علیهم‌السلام خواندى، اعتنا نکن. سعى کن به‌گونه‌ای آهسته، قرائت را بخوانى. وسائل‌الشیعه، ج ۵، ص ۳۸۹، چاپ اسلامیه.

باور ژرف به سخن معصوم

ابوغیلان می‌گوید: نزد فضیل بن یسار رفتم و به او گفتم که: محمد و ابراهیم، فرزندان عبداللّه بن حسن بر ضدّ حکومت ستمگر منصور، قیام کرده‌اند. فضیل به من گفت: قیام آنان به جایى نمی‌رسد و به هدفشان نمی‌رسند. ابوغیلان گفت: دوسه بار، این سخن را به فضیل گفتم و او هم همان جواب اوّل را می‌داد. ابوغیلان که گویا از این پرسش‌وپاسخ خسته و ناراحت شده بود، گفت: خدا تو را رحمت کند! من بارها نزد تو آمدم و جریان قیام آنان را به تو گفتم. تو می‌گویی: قیام آنان نتیجه‌بخش نخواهد بود. آیا این پیش‌بینی از خود تو است؟ فضیل گفت: نه، به خدا قسم! من این را از پیشوایم حضرت امام صادق علیه‌السلام شنیدم که می‌فرمود: اگر آن دو، قیام کنند به شهادت خواهند رسید.

مشایخ و راویان

نام فضیل بن یسار در سند بیش از ۲۵۴ روایت آمده است، وی در نقل احادیث به طور مستقیم از امام باقر و امام صادق (ع) روایت می‌کند و علاوه بر این وی از زکریا بن عبداللّه نقّاض و عبدالواحد مختار انصاری نیز روایت نقل کرده است. افراد بسیاری نیز از فضیل روایت نقل کرده‌اند که برخی از آنان عبارت‌اند از:

• ابان بن عثمان؛
• جمیل بن دراج؛
• حسن بن محبوب؛
• حماد بن عثمان؛
• یونس بن عبدالرحمن؛
• علی بن رئاب؛
• حریز بن عبداللّه سجستانی؛
• علاء بن رزین؛
• عبداللّه بن سنان؛
• جمیل بن صالح .

درگذشت

فضیل در عصر امام صادق (ع) فوت کرده است . هر چند تاریخ دقیق آن معلوم نیست. درباره محل وفات او به احتمال فراوان در همان شهر وفات یافته است .

پانویس

منابع

اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، منشورات مکتبه آیه الله مرعشی نجفی، قم، ۱۴۰۳ق. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة، دار احياء التراث العربي، بیروت. خویی، ابوالقاسم، معجم الرجال الحدیث، دارالزهرا، بیروت. طوسی، ابی جعفر، اختیار معرفه الرجال (رجال کشی)، موسسه آل البیت لاحیاء التراث. طوسی، ابی جعفر، الرجال الطوسی، موسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۵ق. مدرس، محمدعلی، ریحانه الادب، خیام، ۱۳۶۹ش. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، موسسه نشر اسلامی، ۱۴۲۴ق.