زبیر علی زئی

زبیر علی زئی ابوطاهر (1957-2013)، از راویان حدیث معاصر پاکستان و از علما و مجتهدین در علوم حدیث می‌باشد. او دارای تالیفات بسیار به زبان عربی و اردو در موضوعات اصطلاحات حدیث، علم رجال، جرح و تعدیل راویان نوشته است.

زبیر علی زئی
نام‌های دیگر	ابوطاهر
اطلاعات شخصی
سال تولد	۱۹۵۷ م، ۱۳۳۵ ش‌، ۱۳۷۶ ق
محل تولد	پاکستان
سال درگذشت	2013 م، ۱۳۹۱ ش‌، ۱۴۳۳ ق
محل درگذشت	پاکستان
دین	اسلام، اهل سنت
استادان	فیض الرحمن الثوری بدیع الدین شاه راشدی السندی محب الله شاه راشدی السندی
آثار	أضواء المصابیح فی تحقیق مشکوة المصابیح
فعالیت‌ها	تبلیغ، تدریس، تالیف و مناظره

نسب

او محمد زبیر بن مجددخان بن دوست محمد بن جهانگیرخان بن أمیرخان بن شهبازخان بن کرام‌خان بن گل‌محمدخان بن بیرمحمدخان بن آزادخان بن عبداالله‌دادخان بن عمرخان بن خواجه محمدخان بن ضحی بن اخگر بن هنگش بن بیردادخان است که نسبش به قبیله "علی زئی" از قوم پشتون برمی‌گردد.

تولد و تربیت

او در ۲۵ ژوئن سال ۱۹۵۷ میلادی در اتیک، یکی از استان‌های ولسوالی هادرو ولایت سرحد (خیار پشتونخوا) در پاکستان به دنیا آمد و در یک خانواده اهل علم و دین پرورش یافت. پدربزرگ اولش بیردادخان از غزنی که یکی از ولایت‌های شمالی افغانستان است به پاکستان مهاجرت کرد. پدرش حاجی مجددخان (متولد ۱۹۲۶م) به خاطر مشغول بودن به امور مذهبی، سیاسی و اجتماعی در سطح محلی و ملی در پاکستان مشهور است و عضو مجلس شورای جماعت اسلام‌گرایان پاکستان بود و دو بار به اتهام مشارکت در حزب ختم النبوه و فعالیت ضد حکومت «علی بوتو» دستگیر و بازداشت شده است.

تحصیلات

تا مرحله لیسانس را در مراکز علمی عمومی سپری کرد، سپس در سن 23 سالگی به تحصیل علوم دینی روی آورد. در سال ۱۹۸۳ مدرک کارشناسی ارشد خود را از دانشکده مطالعات اسلامی از دانشگاه پنجاب لاهور دریافت کرد. سپس در سال ۱۹۹۰ م به دانشگاه محمدیه گوجرانواله پیوست و از آن فارغ‌التحصیل شد، سپس گواهی موفقیت از مدارس سلفی در وصال آباد را نیز به دست آورد و به صورت تخصصی به علم حدیث پرداخت و سال‌ها در درس علامه محدث بدیع الدین سندی شرکت کرد. سپس مدرک کارشناسی ارشد خود را در زبان عربی از دانشگاه پنجاب در سال ۱۹۹۴ دریافت کرد. او به زبان‌های پشتو، اردو، عربی، انگلیسی و یونانی (زمانی که در یک کشتی تجاری یونانی کار می‌کرد آن را یاد گرفت) و فارسی سخن می‌گفت.

استادان

الشیخ أبو الفضل فیض الرحمن الثوری (ت1996م)؛ الشیخ أبو محمد بدیع الدین شاه راشدی السندی (ت1996م)؛ الشیخ أبو القاسم محب الله شاه راشدی السندی (ت1995م)؛ الشیخ عطاء الله حنیف بهوجیانی (ت1987م)؛ الشیخ عبد المنان النوربوری؛ الشیخ حافظ عبد السلام بن محمد بهوتوی؛ الشیخ حافظ عبد الحمید أزهر؛ الشیخ الله دتا سوهدروی؛ الشیخ عبد الغفار حسن (ت 2007م)؛ الشیخ محمد أیوب شینکوی؛ الشیخ أبو عائشة صابر بن أشرف نافارساوی

شاگردان

او شاگردان زیادی برای تحصیل در مدرسه‌اش در هادرو داشت. برجسته‌ترین دانشجویان او عبارتند از:

• شیخ ندیم ظهیر؛ (از نویسندگان در مجله «الحدیث» بود و مدت زیادی شیخ زبیر را همراهی کرد.)
• شیر محمد؛
• صدیق رضا؛
• غلام مصطفی ظهیر آمن بوری.

فعالیت‌ها

او مدت کوتاهی در سرگودا تحصیل کرد، سپس به سرزمین تولد خود بازگشت و کتابخانه‌ای تاسیس کرد و آن را کتابخانه زبیری نامید. او چند سالی را در عربستان سعودی به عنوان محقق و تنظیم کننده کتاب‌های سال صادره از سوی مطبوعات دارالسلام گذراند. او مشغول تبلیغ توحید و سنت نبوی در شهر خود و اطراف آن و در شهرهای مختلف پاکستان بود و درس می‌داد و در مناظره‌های علمی شرکت می‌کرد.

تالیفات

زبیر بیش از ۵۰ کتاب تحقیق و تألیف کرد که عبارتند از:

تالیفات به زبان عربی

• أضواء المصابیح فی تحقیق مشکوة المصابیح (مخطوط)
• الأسانید الصحیحة فی أخبار ابی حنیفة (مخطوط)
• أنوار السبیل فی میزان الجرح و التعدیل (مخطوط)
• أنوار السنن فی تخریج و تحقیق آثار السنن (مخطوط)
• أنوار الصحیفة فی الأحادیث الضعیفة (مطبوع)
• تحفة الاقویاء فی تحقیق کتاب الضعفاء للبخاری (مطبوع)
• تحقیق مسائل محمد بن عثمان بن أبی شیبة (تحت الطبع)
• تحقیق و تخریخ أحادیث اثبات عذاب القبر للبیهقی (مخطوط)
• تحقیق و تخریج جزء علی بن محمد الحمیری (مطبوع)
• تحقیق و تخریج سنن الترمذی (مطبوع)
• تحقیق و تخریج کتاب الاربعین لابن تیمیة (مخطوط)
• تحقیق و تخریج مسند الحمیدی (تحت الطبع)
• تحقیق و تخریج موطا امام مالک روایة یحیی بن یحیی (مخطوط)
• تحقیق الانوار من شمائل النبی المختار (مخطوط)
• تخریج النهایة فی الفتن و الملاحم (مخطوط)
• تخریج کتاب الجهاد لابن تیمیة (مخطوط)
• تخریج شعار أهل الحدیث لابی أحمد الحاکم (مخطوط)
• تسهیل الحاجة فی تحقیق و تخریج سنن ابن ماجه (مطبوع)
• تحقیق و تخریج التقبیل والمعانقة لابن الاعرابی (مخطوط)
• تلخیص الکامل لابن عدی (مخطوط)
• تلخیص تاریخ بغداد للخطیب (مخطوط)
• تلخیص الجرح و التعدیل لابن أبی حاتم (مخطوط)
• تلخیص الثقات لابن حبان (مخطوط)
• تلخیص کتاب المجروحین لابن حبان (مخطوط)
• العقد التمام فی تحقیق السیرة لابن هشام (مخطوط)
• عمدة المساعی فی تحقیق و تخریج سنن النسائی (مطبوع)
• الفتح المبین فی تحقیق طبقات المدلسین (مطبوع)
• کلام الدارقطنی فی سننه فی أسماء الرجال (مخطوط)
• نیل المقصود فی تحقیق و تخریج سنن ابی داود (مخطوط)
• صحیح التفاسیر (غیر کامل)
• تحقیق و تخریج بلوغ المرام
• کتاب الثقات والضعفاء والمتروکین من المعاصرین وغیرها (تحت التکمیل)
• التأسیس فی مسئلة التدلیس (کتاب فی أصول الحدیث) (مطبوع)

تالیفات به زبان اردو

• اختصار علوم الحدیث للإمام ابن کثیر (ترجمة الی الأردیة)
• ترجمة وتحقیق وحواشی لموطأ إمام مالک (روایة ابن القاسم)
• نور العینین فی إثبات رفع الیدین (مطبوع، هذا من أفضل کتب الشیخ تحول بسببه کثیر من الناس الی مسلک السلفیة أهل الحدیث)
• القول الصحیح فیما تواتر فی نزول المسیح (مطبوع)
• تخریج نماز نبوی (مطبوع)
• تسهیل الأصول فی تخریج أحادیث صلاة الرسول (مطبوع)
• نور القمرین (مطبوع، هذا الکتاب جواب لکتاب عالم دیوبندی "حدیث أور أهل حدیث")
• الکواکب الدریة فی وجوب الفاتحة خلف الإمام فی الجهریة (مطبوع)
• جنة کا راسته (الطریق إلی الجنة) (مطبوع)
• هدیة المسلمین (مطبوع، هذا الکتاب منتخب لأربعین حدیث)
• تعداد الرکعات: قیام رمضان کا تنقیحی جائزة (بیان وتحقیق لعدد رکعات قیام رمضان) (مطبوع)
• نور المصباح (مطبوع، هذا أیضا فی مسئلة التراویح)
• تخریج أحادیث ریاض الصالحین (مطبوع)
• تخریج قتاوی إسلامیة (1_4 أجزاء) (مطبوع)
• تخریج أحادیث "الرسول کا نک راه" (مطبوع)
• البوارق المرسلة علی ظلمات التبصرة (مطبوع)
• ماستر أمین أوکاروی کا تعاقب (تعاقب إدعاء أمین أوکاروی) (مطبوع) فقد أرسل الشیخ هذا الکتاب الی أمین أوکاروی فی حیاته ولکن لم یرد علیه
• أکاذیب آل دیوبند (مطبوع)
• القول المتین فی الجهر بالأمین (مطبوع)
• نصر المعبود فی الرد علی سلطان محمود (مطبوع) وفی هذا الکتاب رد الشیخ علی سلطان محمود، رجل بریلوی المسلک فی حضرو.
• السنن والمبتدعات (کتاب عربی للشیخ عمر بن عبد الله بن عبد المنعم ترجمه الشیخ زبیر الی الأردیة. (مطبوع)
• تلخیص الأحادیث المتواترة مع الشرح (مخطوط)
• عصر حاضر کی جاند کذابین کا تذکرة (ذکر بعض الکذابین فی العصر الحدیث) (مخطوط)
• ترجمة الأنوار فی شمائل النبی المختار للبغوی (من العربیة) (مخطوط)
• ترجمة جزء رفع شعر أصحاب الحدیث للإمام الحاکم (من العربیة) (مخطوط)
• توضیح الأحکام (یحتوی علی فتاوی مختلفة) (مطبوع)
• ترجمة وتعلیق علی جزء القرائة للإمام البخاری (مطبوع)
• ترجمة وتعلیق علی جزء رفع الیدین للإمام البخاری (مطبوع)
• ترجمة وتخریج وتعلیق وفوائد علی المؤطأ للإمام مالک (مطبوع)
• ترجمة وتخریج وتعلیق وفوائد علی الشمائل للترمذی (مطبوع)
• سی اختلافی مسائل (المسائل الاختلافیة الستة) (مخطوط)
• إثبات التعدیل (مخطوط)
• ترجمة وتحقیق وحواشی علی "حاجی کی شب وروز (من الصبح الی الشام للحاج)" لخالد بن عبد الله الناصر (مطبوع)
• أضواء المصابیح فی نحقیق مشکاة المصابیح (مطبوع)
• ترجمة وتحقیق شرح "حدیث جبریل" للشیخ عبد المحسن العباد (مطبوع)
• دین مین تقلید کا مسئله (مسئلة التقلید فی الدین) (مطبوع)
• توفیق الباری فی تتبیع القرآن وصحبح البخاری (مطبوع)
• أنوار الطریق فی رد ظلمات فیصل الحلیق (مطبوع) (هذا الکتاب رد علی جواب العالم البرلوی فیصل علی کتاب "نور العینین" للشیخ الذی کتبه ردا علیه، ثم جاء الشیخ فلم یرد علیه بعد.
• فضائل درود (فضائل الصلاة والسلام علی النبی صلی الله علیه وسلم) (مطبوع)
• الصلاة خلف الرجل من غلاة المبتدعین (مطبوع)
• سیف الجبار فی جواب الظهور ونصار (مطبوع)
• آل دیوبند سی 210 سؤالات (210 أسئلة الی الدیوبندیین) (مطبوع)
• القرآن کلام الخالق لیس مخلوق (مطبوع))

تالیفات در علم رجال

• کتاب الثقات والضعفاء والمتروکین من المعاصرین وغیرها (تحت التکمیل)
• کلام الدارقطنی فی سننه فی أسماء الرجال (مخطوط)
• تلخیص الکامل لابن عدی (مخطوط)
• تلخیص تاریخ بغداد للخطیب (مخطوط)

تالیفات در جرح و تعدیل

• تلخیص الجرح و التعدیل لابن أبی حاتم (مخطوط)
• تلخیص الثقات لابن حبان (مخطوط)
• تلخیص کتاب المجروحین لابن حبان (مخطوط)
• أنوار السبیل فی میزان الجرح و التعدیل (مخطوط)
• الفتح المبین فی تحقیق طبقات المدلسین (مطبوع)
• التأسیس فی مسئلة التدلیس (مطبوع)

تالیفات در تخریج حدیث

• 1. تحقیق و تخریج بلوغ المرام (مخطوط)
• 2. العقد التمام فی تحقیق السیرة لابن هشام (مخطوط)
• 3. أنوار السنن فی تخریج و تحقیق آثار السنن (مخطوط)
• 4. تحقیق و تخریخ أحادیث اثبات عذاب القبر للبیهقی (مخطوط)
• 5. تحقیق مسائل محمد بن عثمان بن أبی شیبة (تحت الطبع)
• 6. تحقیق و تخریج کتاب الاربعین لابن تیمیة (مخطوط)
• 7. تحقیق و تخریج مسند الحمیدی (تحت الطبع)
• 8. تحقیق و تخریج موطا امام مالک روایة یحیی بن یحیی (مخطوط)
• 9. تحقیق الانوار من شمائل النبی المختار (مخطوط)
• 10. تخریج النهایة فی الفتن و الملاحم (مخطوط)
• 11. تخریج کتاب الجهاد لابن تیمیة (مخطوط)
• 12. تخریج شعار أهل الحدیث لابی أحمد الحاکم (مخطوط)
• 13. تحقیق و تخریج التقبیل والمعانقة لابن الاعرابی (مخطوط)
• 14. الأسانید الصحیحة فی أخبار ابی حنیفة (مخطوط)
• 15. أضواء المصابیح فی تحقیق مشکوة المصابیح (تحت التکمیل)
• 16. أنوار الصحیفة فی الأحادیث الضعیفة (مطبوع)
• 17.تحفة الأقویاء فی تحقیق کتاب الضعفاء للبخاری (مطبوع)
• 18. تحقیق و تخریج موطأ إمام مالک روایة ابن القاسم (مطبوع)
• 19. تحقیق و تخریج جزء علی بن محمد الحمیری (مطبوع)
• 20. تحقیق و تخریج سنن الترمذی (مطبوع)
• 21. تسهیل الحاجة فی تحقیق و تخریج سنن ابن ماجه (مطبوع)
• 22. عمدة المساعی فی تحقیق و تخریج سنن النسائی (مطبوع)
• 23. نیل المقصود فی تحقیق و تخریج سنن ابی داود (مطبوع)

وفات

وی در 10 نوامبر سال 2013 میلادی بر اثر سکتۀ مغزی پس از یک ماه بستری شدن در بیمارستان در اسلام آباد درگذشت و در هادرو دفن شد. بر اثر سکته مغزی درگذشت و یک ماه را در بیمارستان تحت درمان در اسلام آباد گذراند و در هادرو به خاک سپرده شد.

منابع

• محمد إسحاق بهتی، غولستان حدیث (أردو)، لاهور: مکتبة قدوسیة، ط1: 2011م.
• حافظ زبیر علی زئی، أضواء المصابیح فی تحقیق مشکاة المصابیح، لاهور: مکتبة إسلامیة، ط1، 2010م،
• حافظ زبیر علی زئی، الإتحاف الباسم فی تحقیق موطأ الإمام مالک روایة عبد الرحمن القاسم، مکتبة الحدیث حضرو: أتک/باکستان، ط1، 2009م،
• حافظ زبیر علی زئی، أنوار الصحیفة فی الأحادیث الضعیفة من السنن الأربعة، مکتبة الحدیث حضرو: أتک/باکستان، ط2، 1432هأ:2010م،
• مجلة الحدیث الشهریة، مدیر: حافظ زبیر علی زئی، الناشر: مکتبة الحدیث حضرو: أتک/باکستان، التأسیس: 2004م
• حافظ زبیر علی زئی، مقالات الحدیث، مکتبة الحدیث حضرو: أتک/باکستان، ط1، 2011م
• حافظ زبیر علی زئی، تحقیقی وإصلاحی وعلمی مقالات، مکتبة إسلامیة: لاهور/باکستان، ط1، 2010م
• حافظ زبیر علی زئی، تحقیقی وإصلاحی وعلمی مقالات، الکتاب انترنیشنال: دلهی/الهند، ط1، 2013 م