اخوان‌المسلمین عراق
اخوان‌المسلمین عراق یکی از حرکت‌های اسلامی است که در عراق فعالیت می‌کند. یکی از شعبات حزب اخوان‌المسلمین در کشورهای اسلامی است. این گروه در سال 1940 تاسیس شد و در سال 1949 به نام گروه اخوان‌المسلمین عراق رسما شروع به فعالیت کرد.
| اخوان المسلمین عراق | |
|---|---|
 | |
| تاریخ تأسیس | 1940 م، ۱۳۱۸ ش، ۱۳۵۸ ق |
| مؤسس | شیخ محمد محمود الصواف |
| رهبران |
|
ورود اندیشه اخوان المسلمین به عراق
- نفوذ اندیشه اخوان به عراق از طریق كسانی بود كه از جانب اخوان به كشورهای اسلامی فرستاده می شدند كه این عامل در عراق مربوط است به اوایل سال ١٩٤٠م كه ابتدا از طریق مسافرت عده ای چون شیخ الاحمر به ناحیه بصره و در سال ١٩٤٢م كسانی چون حسین كمال الدین و محمد عبدالحمید احمد به بغداد عراق آمدند و توانستند كسانی را به دور خود جمع كنند.
- همزمان با شكل گیری هسته اولیه اخوان در عراق مجله اخوان المسلمین كه نشریه جنبش بود به عراق رسید و در میان مردم پخش می شد، طوریكه در موصل به صورت علنی به فروش می رسید.
- از سوی دیگر، محصلان و دانشجویانی از عراق برای ادامه تحصیل به الازهر رفته و در آنجا با اندیشه اخوان آشنا می شدند. محمد محمود الصواف از جمله این افراد بود كه در سال ١٩٣٩م به الازهر رفت اما بر اثر شروع جنگ جهانی به عراق بازگشت.
- الصواف در شهر موصل به همراه عداه ای از تجار در پی تشكیل شاخه ای از اخوان بود ولی دولت اجازه این كار را به وی نداد. صواف درسال ١٩٤٣م با حمایت مالی یكی از تجار شهر به نام مصطفی صابونچی توانست بار دگر به مصر برود. وی درآنجا با البنّا دیدار كرده و البنّا ایشان را به عنوان یكی از اعضای فعال معرفی نمود و به عنوان موسس جناح اخوان در عراق تعیین شد.
تاسیس
آغاز فعالیت این گروه در عراق با تأثیر جوانان و افرادی است که قبلاً مجله‌های و نشریات اخوان مصر را دنبال می‌کردند و در اوایل دهه چهل این جریان به عراق رسید زیرا در این دوران با تدریس استادان مصری در مراکز و مدارس عراق این روند قوت گرفت. در سال 1944 استادانی مانند دکتر حسین کمال‌الدین در دانشکده مهندسی و محمد عبدالحمید احمد شروع به تدریس کردند. در این اثنا شیخ محمد محمود الصواف این سازمان را پس از رفتن به مصر و پذیرفتن ایدئولوژی اخوان‌المسلمین پس از ملاقات با حسن البنا تاسیس کرد.
این سازمان از دهه چهل قرن بیستم آغاز به کار کرد و چارچوب رسمی خود را در سال 1949 به عنوان یک انجمن اسلامی به نام انجمن برادران اسلامی به ریاست شیخ امجد الزهاوی شکل داد. طبق ساختار اخوانی این گروه تشکل یافت و ریاست آن را شیخ محمد محمود الصواف بر عهده گرفت. این انجمن تا سال 1954 که تعطیل شد فعالیت رسمی‌داشت، اما از آن تاریخ به بعد فعالیت آن بدون ساختار رسمی ادامه یافت.
اخوان‌المسلمین در زمان عبدالکریم قاسم
پس از انقلاب 1958 که نظام سلطنتی سرنگون شد این گروه مورد آزار و اذیت قرار گرفت و رئیس این گروه شیخ الصواف را مجبور به ترک عراق کرد اما کماکان به کار خود ادامه داد. به دنبال صدور قانون احزاب سیاسی در سال 1960 حزب اسلامی عراق که در آن زمان نومن عبدالرزاق السامرائی ریاست آن را بر عهده داشت رسماً به عنوان جبهه سیاسی اخوان‌المسلمین اعلام وجود کرد اما دولت عراق به ریاست عبدالکریم قاسم در سال 1961 با وجود اجازه رسمی از فعالیت وی جلوگیری کرد. اخوان‌المسلمین در عراق کار خود را در آن دوره ادامه داد اما به شکل غیررسمی فعالیت می‌کرد. اما تقریباً تا سال 1968 این شرایط ادامه داشت.
اخوان‌المسلمین بعد از حاکمیت حزب بعث عرق
این مرحله پس از کودتای 17 ژوئیه 1968 که منجر به حاکمیت حزب بعث عراق شد و فعالیت‌های سیاسی و مدنی مخصوصا با گرایشات اسلامی به شکل بسیار محرمانه انجام می‌شد. این دوره چندین مرحله را شامل می‌شود:
توقف ساختاری اخوان
اخوان‌المسلمین در عراق در سال 1970 تحت فشار و تهدید دولت وقت، فعالیت تشکیلاتی خود را تعطیل کرد این امر اجازه کار سیاسی خارج از حزب بعث را نمی‌داد تا جایی که تعداد زیادی از فعالان آنها دستگیر و اعدام شدند افرادی مانند محمد فرج الجاسم، عبدالغنی شندالة والشیخ عبدالعزیز البدری.
این فشار و تهدید این گروه را بر آن داشت تا فعالیت تشکیلاتی خود را متوقف کند و در حد تبلیغاتی محدود فعال بودند و اکثر فعالیت آنان مخفیانه ادامه داشت. و این شرایط تا زمان حمله آمریکا به عراق در سال 2003 ادامه داشت. دکتر عبدالکریم زیدان پس از شیخ الصواف رهبری اخوان‌المسلمین در عراق را بر عهده گرفت و با وجود تعلیق فعالیت در سال 1970 تا اواسط دهه نود ادامه داشت.
گروه‌های سازمانی اخوان عراق
با وجود محدود کردن کار سازمانی در آن دوره، گروه‌های سازمانی در سطح عراق کار می‌کردند، از جمله:
- یک گروه تشکل دانشجویی که در بین جوانان در دانشگاه‌ها کار می‌کند، به رهبری ایاد السمرایی، که پس از کشف سازمان خود به خارج از عراق فرار کرد.
- یکی از مهمترین سازمان‌های جوانان وابسته به این سازمان، مهندس جوان سرمد الدوری در پایان دهه هفتاد بود و وی پس از کشف اعدام شد.
- سازمان دیگری که در مقدادیه ظاهر شد، وابسته به آن بود که بعداً در اوایل دهه هشتاد به عنوان سازمان (برادر حسین) شناخته شد. هم‌چنین کشف شد و تعدادی از آنها به اعدام محکوم و اعدام شدند و بقیه برای دوره‌های مختلف زندانی شدند.
- بزرگ‌ترین و گسترده‌ترین گروه سازمانی، گروهی بود که به عنوان سازمان 1987 به رهبری دکتر عبدالمجید عبدالسامرائی شناخته می‌شد، که آن به تمام مناطق عراق گسترش یافت. این سازمان ساختار بسیار دقیقی داشت اما بسیاری از اعضای آن در سال 1987 دستگیر شدند به اتهام شرکت در یک سازمان مخفی، دادگاه انقلاب برخی از آنها را به اعدام محکوم کرد و سپس این حکم با مداخله رهبران اسلامی در کشورهایی مانند ترکیه، سودان و اردن به حبس ابد تبدیل شد. آنها در سال 1991 آزاد شدند، از جمله دکتر عصام الراوی والدکتور علاء مکی ونصیر العانی ومحمد فاضل‌السامرائی و بسیاری دیگر.
ساماندهی مجدد
این گروه در سال 1989 با یک سازمان مخفی کار اخوان در داخل عراق را به شیوه‌ای پویاتر ترمیم کردند و آنها با رهبری موقت ساختارهای سازمانی خود را بازسازی کردند و یک شورای از مسئولان سازمان‌های استانی تشکیل دادند. آنها در این زمینه کار کردند تا سال 1996، شورای جدیدی را انتخاب کردند که در شب 20 رمضان 1416 هجری قمری (1996 میلادی) با یک رهبر جدید دیدار و انتخاب کرد (اما این منابع نام رهبری و اعضای جدید سری بود تا این‌که این سازمان نیزافشا شد و برخی از رهبران آن دستگیر شدند، از جمله دکتر محسن عبدالحمید که بعداً با مداخله رهبران اسلامی در ترکیه، اردن و سودان آزاد شد.
این سازمان تا سال 2003 فعالیت خود را ادامه داد. الحاج حاتم‌العانی أبو عدی یکی از ناظرانی بود که سازمان را قبل از 2003 هدایت می‌کرد.
اخوان عراقی در خارج از کشور در اوایل دهه نود در لندن کار خود را مستقل از کار در داخل عراق به ریاست دکتر اسامه‌التکریتی سازمان دادند و تا سال 2003 ادامه یافت و احزابی سیاسی تحت عنوان حزب اسلامی عراق را در سال 1991 به ریاست ایاد‌السامرائی تأسیس کرد.
اخوان المسلمین عراق بعد از صدام
پس از حوادث سال 2003، کار در داخل و خارج از کشور تحت ریاست سازمان در عراق یک‌پارچه شد. در سال 2003، بخشی از اخوان جبهه‌ای سیاسی به نام حزب اسلامی عراق به ریاست دکتر محسن عبدالحمید تأسیس کرد، چون می‌خواست حزب قدیمی تاسیس شده در دهه شصت، که به همین نام بود را احیا کند. در سال 2004 ریاست را برعهده دکتر زیاد شفیق‌الراوی، که شخصیتی بین‌المللی و قابل توجه بود نهادند. پس از انتخابات سال 2009، محسن عبدالحمید به سمت ناظر و رئیس شورا انتخاب شد.
نهادهای اخوان‌المسلمین در عراق
در میان مهمترین نهادهایی که از نظر عقیدتی و سازمانی به اخوان‌المسلمین عراق وابسته‌اند:
- کانال ماهواره‌ای بغداد،
- رادیو دارالسلام،
- جعیت شبان‌المسلمین،
- حزب اسلامی عراق را می‌توان نام برد.
مواضع سیاسی
این گروه از طریق بیانیه‌های خود مواضع خود را اتخاذ می‌کرد و علیه اشغال عراق نیز موضع می‌گرفت. اخوان‌المسلمین در عراق در مواضع سیاسی خود با مواضع حزب اسلامی عراق اختلاف نظر داشت و این موضوع انتقادات زیادی را در درون این سازمان سیاسی ایجاد می‌کرد که به دو مورد برجسته آن اشاره می‌شود: