حرم زینب بنت علی

حرم حضرت زینب(س) در جنوب دمشق پایتخت سوریه واقع شده است ، به منطقه‎ ای که حرم حضرت زینب(س) در آن قرار دارد شهرک السیدة زینب گفته می‎شود که در نزد ایرانیان به زینبیه مشهور است. يكى از زيارتگاه‌هاى بسيار مهم و مورد توجه همه مذاهب اسلامى در دمشق، مرقد و آرامگاه زينب كبرى، دختر اميرالمومنين(ع) است كه همواره خيل مشتاقان و ارادتمندان اين بانوى فداكار و بزرگوار از سرزمين هاى اسلامى به ويژه ايران، براى زيارت قبر عقيله بني هاشم عازم اين سرزمين هستند.[۱]

حرم حضرت زینب(س)

اقوال در مورد مدفن حضرت زینب(س)


در مورد محل دفن حضرت زینب سه دیدگاه وجود دارد:
بر اساس نظریه مشهور مدفن ایشان در شام و در جنوب شهر دمشق است.[۲]
برخی از مورخین مقبره وی را در مصر دانسته‌اند که اکنون این محل در منطقه سیدة الزینب قاهره با عنوان مقام السیدة زینب مشهور است.[۳]
دیدگاه سومی نیز وجود دارد که قبرستان بقیع در مدینه را محل دفن حضرت زینب (س) می‌داند. سید محسن امین این دیدگاه را پذیرفته و دلائلی را در رد دو قول نخست ارائه کرده است.[۴]

تولد حضرت زینب


حضرت زينب كبرى(س) در سال ششم هجرى -پس از صلح حديبيه - و دو سال بعد از تولد حسين بن على(ع) پا به عرصه وجود گذاشت، محيطى كه آن بانوي دلسوز در آن رشد كرد مهبط جبرئيل امين و جايگاه وحى سرمدى بود و روزى كه خداوند به رسولش فرمان داد تا تمامى درهايى را كه به مسجدالنبى(ص) باز مى‌شدند مسدود كند، زادگاه او را مستثنى ساخت.
مادرش پاره تن رسول الله ، پدرش بهترين صحابه و نخستين مرد مسلمان در اسلام و خاندان او افضل خاندان عالم بود كه خداوند متعال رجس و پليدى را از آنان دور كرده و تحت (كسا) رسولش، در ظل حمايت خويش وارد ساخته بود.

تاریخچه حرم


بر اساس پژوهش‎های انجام شده تا قرن پنجم هجری منبعی وجود ندارد که نشان دهد در محل دفن حضرت زینب(س) مقبره و گنبدی ایجاد شده باشد. تنها منبعی به وجود زیارتگاه در محل کنونی در قرن دوم هجری اشاره داشته‎‌اند. بر اساس این گزارش یکی از زنان منسوب به خاندان علوی به نام سیده نفیسه بنت حسن الانور از نوادگان علی بن ابیطالب(ع) در سال ۱۹۳ق در منطقه راویه دمشق به زیارتگاه حضرت زینب رفته است.[۵]
پس از این تاریخ گزارشی مربوط به سال ۵۰۰ق وجود دارد که در آن آمده است فردی از اهالی حلب در سال ۵۰۰ق در محل زیارتگاه حرم حضرت زینب مسجدی بنا کرده است.[۶]
اما از قرن هفتم به بعد در این زیارتگاه گنبد و بارگاه ساخته شده است. بر همین اساس ابن‌جبیر(متوفای ۶۱۴ق)٬ جهانگرد معروف جهان اسلام زمانی‌که به دمشق سفر کرده از منطقه راویه موقعیت فعلی حرم نیز عبور کرده است. وی در گزارش خود نام صاحب مزار را ام کلثوم دختر امام علی(ع) دانسته است.
البته این احتمال وجود دارد که منظور ابن جبیر دختر دوم امام علی(ع) یعنی زینب صغری باشد نه حضرت زینب(س) که به زینب کبری معروف است.[۷]
ابن جبیر در گزارش خود به وجود بارگاه حضرت زینب(س) در روستای راویه در یک فرسخى شهر دمشق اشاره کرده است و گفته: مسجد بزرگى بر آن بنا شده و خانه‏‌هایى بیرون آن است و داراى موقوفاتى است، مردم این مناطق آن را قبر ام‏‌کلثوم مى‏‌شناسند. او در نهایت آورده است که در آنجا اقامت کرده و به زیارت حرم حضرت زینب(س) رفته است.
ابوبکر هروی متوفای ۶۱۱ق نیز حرم حضرت زینب(س) را زیارت کرده و گزارشی در این زمینه داده است.[۸]

مشخصات حرم حضرت زینب(س)


حرم حضرت زينب(س) در جنوب دمشق و در منطقه‎‌ای به نام السيده زينب واقع شده است. اين منطقه جزء استان ريف دمشق محسوب مي‎‌شود.
بنای حرم شامل صحن وسيعي با پلان مربع است كه حرم در ميان آن قرار گرفته است و دارای گنبد و دو گلدسته مرتفع می‌باشد. گلدسته‌ها و ديوارهای صحن و رواق‌های آن توسط هنرمندان ايرانی كاشی‌كاری شده و سقف و ديوارهای حرم نيز از داخل آينه‌كاری و گنبد نيز از بيرون طلاكاری شده است.
در ضلع شرقي صحن، ساختمان مصلای زينبيه با صحن كوچكی ساخته شده است و در آن نمازهای جماعت يوميه و نماز جمعه و مراسم ويژه مناسبت‌های مذهبی برگزار می‌شود. صحن جديدی نيز اخيراً در ضلع شمالی آستانه مقدسه ساخته شده است.
در محدوده حرم حضرت زينب (س) و قبرستان‌های اطراف آن، چند تن از علما و مشاهير شيعه مدفونند. از جمله در راهروی ورودی غربی صحن آستانه، قبر سيد محسن امين عاملی و نيز قبر سید حسین یوسف مکی عاملی، از علمای شيعه در شام قرار دارد. در قبرستان واقع در شمال حرم نيز قبر دكتر علی شريعتی و در قبرستان ديگری در جنوب حرم، مقبره سيد مصطفی جمال‌الدین، شاعر معاصر عراقی قرار دارد.