زکات از واجبات مالی در دین اسلام است که بر اساس آن، مسلمانان باید مقدار معینی از ۹ قلم کالا برای مصرف در زندگی فقرا و سایر امور عمومی اجتماعی بپردازند. این ۹ کالا عبارتند از نقدین (طلا و نقره)، انعام ثلاثه ( گاو، گوسفند و شتر) و غلات اربعه (گندم، جو، کشمش و خرما). مقدار پرداختی هر یک از این کالاها متفاوت است و در فقه[۱] تعیین شده است.

زکات
نام زکات
عقاید شیعه صدقه واجب
فروع نماز • روزه • خمس • زکات • حج • جهاد • امر به معروف • نهی از منکر • تولی • تبری

زکات از جمله مهم‌ترین واجبات است و تأکید بسیاری بر آن شده است. زکات از فروع دین شمرده شده و در منابع دینی در کنار نماز و جهاد قرار گرفته و یکی‏ از پنج ستون دین است. از این عمل دینی، در ۵۹ آیه قرآن و حدود ۲۰۰۰ روایت سخن رفته است. در قرآن در بسیاری از موارد از واژه صدقه برای اشاره به زکات استفاده شده است و در فقه، زکات را صدقه واجب می‌خوانند.

زکات دو نوع دارد: زکات بدن که همان زکات فطره است و در عید فطر پرداخت می‌شود و زکات مال که به غلات چهارگانه، دام‎ها و سکه‌ها با شرایط خاصی تعلق می‌گیرد.

معنای لغوی زکات

زکات از ریشه لغوی «ز ک و» دلالت بر رشد و نمو و زیاد شدن دارد. [۲] خلیل بن احمد درباره معنای لغوی زکات می‌گوید: زکات مال به معنای پاک کردن آن است و جمله «زکا الزرع یزکو زکاء» به معنای رشد کردن کشتزار و محصولات می‌باشد. [۳] راغب اصفهانی اصل زکات را به معنای رشدی که از برکت خداوند به دست آمده می‌داند. [۴] و علامه طباطبایی معنای لغوی زکات را تطهیر می‌داند. [۵]

مفهوم زکات

«زکات» در لغت یعنى نموّ، «زَکا الزَّرْعُ» یعنى زراعت رشد کرد و پاک شد. آری، بریدن شاخه‌های درخت انگور در ظاهر کوتاه کردن درخت است، ولی در واقع، سبب رشد آن می‌شود.

در شرع اسلام، زکات اسم صدقۀ واجب از مال است. و زکات‌دهندگان به وسیله دادن زکات نزد خداى سبحان پاک مى گردند و قول خداوند متعال به همین معنا اشاره دارد که فرمود: خُذْ مِنْ امْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکیهِمْ بِها...؛ [۶] از دارایی‌هایشان صدقه (زکات) بستان تا بدان وسیله آنان را پاک و منزه سازى. [۷]

معنای اصطلاحی زکات

زکات در اصطلاح شرعی به معنای وجوب پرداخت اندازه معینی از برخی اموال است که به حد نصابی خاص رسیده باشد. علت اینکه این واجب، زکات نامیده شده، امید به برکت یافتن مال، یا برای پاکیزه کردن نفس انسان است. [۸]

زکات معنای عامی هم دارد که به همۀ کمک‌های واجب و مستحب به دیگران گفته می‌شود. از آنجا که در قرآن برای اشاره به زکات از واژه صدقه هم استفاده شده است، برای زکات واجب از اصطلاح صدقه واجب استفاده می‌شود تا از صدقه‌های مستحب متمایز شود.


پانویس

  1. ر.ک:مقاله فقه
  2. ابن فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۱۶ ـ ۱۷
  3. فراهیدی، کتاب العین، ج۵، ص۳۹۴
  4. راغب اصفهانی، المفردات، ماده «زکو»
  5. طباطبایی، المیزان، ج ۱۵، ص۹؛ ترجمه المیزان، ج ۱۵، ص۱۲
  6. سوره توبه، آیه ۱۰۳
  7. احکام روزه، نعمت الله یوسفیان ، ص ۶۳
  8. تبیین اللغات لتبیان الایات، محمد قریب، ج ۱، باب زکوة