اتحادیه آفریقا

اتحادیه آفریقا (l'union africaine) یك سازمان بین المللی دولتی منطقه‌ای (قاره‌ای) است كه جایگزین سازمان وحدت آفریقا (l'organisation de l'unité africaine) گردیده و در حال حاضر تمام 54 كشور قاره آفریقا عضو اتحادیه هستند كه از این تعداد، 53 كشور عضو اصلی و مراكش صرفا ناظر آن می‌باشد. اتحادیه در حال حاضر به یکی از بزرگترین سازمان‎های منطقه‎ای در جهان پس از اتحادیه اروپا، تبدیل گردیده است.

پرچم

کشورهای عضو

نشان

نام	اتحادیه آفریقا(AFRICAN UNION)
نام پیشین	سازمان وحدت آفریقا
نوع	اتحادیه قاره‌ای
اعضا	53 کشور: اریتره، اتیوپی، آفریقای جنوبی، الجزایر، آنگولا، اوگاندا، بنین، بوتسوانا، بورکینافاسو، بروندی، تانزانیا، تونس، توگو، جمهوری دموکراتیک عربی صحرا، آفریقای مرکزی، جمهوری کنگو، جمهوری دموکراتیک کنگو، جمهوری موریس، جیبوتی، چاد، دماغه سبز، رواندا، زامبیا، زیمبابوه، ساحل عاج، سنگال، سیرالئون، سیشل، سومالی، سودان، سوازیلند، سائوتومه و پرینسیپ، غنا، کامرون، کنیا، کومور، گینه استوایی، گابن، گامبیا، گینه بیسائو، گینه، لسوتو، لیبریا، لیبی، ماداگاسکار، مالاوی، مصر، موریتانی، موزامبیک، نامیبیا، نیجریه، نیجر، سودان جنوبی. و کشور مراکش که صرفا عضو ناظر آن است.
وبگاه رسمی	au.int

ظهور اندیشه پان‌افریكنیسم

در واپسین دهه‌های سده نوزدهم میلادی، اندیشه پان‌افریكنیسم (le panafricanisme) با ایجاد نهادهای سیاسی برای مبارزه با استثمار و بردگی سیاهان شكل گرفت و اولین تلاش‌ها در كنفرانس پان‌افریكانیسم لندن در سال 1900 میلادی و سپس در كنفرانس بین‌المللی سیاه در سال 1912 میلادی برای اتحاد سیاهان آمریكا و آفریقا شكل منسجم تری به خود گرفت.

همایش‌های پان‌افریكنیسم در حد فاصل سال‌های 1919 تا 1945 میلادی در تثبیت و رشد نهضت آزادسازی سیاهان از استثمار و استعمار نقش به سزایی داشتند. هر چند در فاصله نشست باندونگ (Bandung) واقع در جمهوری اندونزی (la république d'Indonésie) در 1955 میلادی تا نشست لاگوس (Lagos) در نیجریه (Nigeria) در 1962 میلادی هیچ همایشی برگزار نشد ولی گروه‌های مهمی همچون گروه برازاویل (le groupe de Brazzaville) متشكل از دوازده كشور زیر صحرا در سال 1960 میلادی، گروه كازابلانكا (le groupe de Casablanca) مركب از سه كشور از شمال آفریقا و سه كشور زیر صحرا در سال 1961 میلادی و گروه مونرویا (le groupe de Monrovia) مركب از گروه برازاویل و لیبی در سال 1961 میلادی شكل گرفتند كه همگی كم و بیش در استحكام اندیشه پان‌افریكانیسم و پایه‌های آن نقش مهمی ایفا كردند.

هرچند مواضع تند گروه كازابلانكا و میانه‌روی گروه مونرویا موجب اختلافاتی شد، در نهایت با اتحاد این دو گروه زمینه‌ تأسیس سازمان وحدت آفریقا فراهم آمد.

تشكیل سازمان وحدت آفریقا

در ماه مه 1963 میلادی، سران کشورهای آفریقایی به دعوت رهبرانی چون: قوام نکرومه(Kwame Nkrumah)، هایله سلاسیه (Hailé Sélassié)، احمد سکو توره (Ahmed Sékou Touré)، جمال عبدالناصر (Gamal Abdel Nasser) در آدیس آبابا (Addis-Abeba) پایتخت جمهوری دموكراتیك فدرال اتیوپی (la république fédérale démocratique d’Éthiopie) گرد یكدیگر آمدند و سازمان وحدت آفریقا را با عضویت 32 كشور تشكیل دادند. سند تأسیس سازمان را سی تن از سران یا نمایندگان تام‌الاختیار آنان بر پایه تفكر پان‌افریكنیسم امضاء كردند.

تأسیس سازمان وحدت آفریقا حذف جامعه مستقل انگلیسی‌ زبان (la communauté Indépendante anglophone) را به دنبال داشت اما جامعه مستقل فرانسه زبان (la communauté Indépendante francophone) همچنان به كار خود ادامه می‌داد و كشورهای فرانسه زبان ضمن گسترش این سازمان بین المللی، به عضویت سازمان وحدت آفریقا نیز در می‌آمدند.

سازمان وحدت آفریقا به مرور راه تكامل را پیش گرفت تا این كه در سال 1994 میلادی با فروپاشی نظام نژادپرست آفریقای جنوبی (l'Afrique du Sud) و عضویتش در سازمان، هر پنجاه و چهار كشور آفریقایی به عضویت این سازمان درآمدند.

تحول سازمان وحدت آفریقا

سازمان وحدت آفریقا در ابتدای تأسیس، فعالیت‌های خود را بر اهداف سیاسی كه در ماده دوم اساساسنامه آن ترسیم شده بود، متمركز كرد و در این چهارچوب نقش عمده‌ای در استعمارزدایی از قاره آفریقا، حل و فصل مسالمت‌آمیز درگیری‌های مرزی كشورهای این قاره، دفاع از حاكمیت ملی و تمامیت ارضی كشورهای عضو و مبارزه با آپارتاید ایفا كرد.

سال‌های بعد سازمان وحدت آفریقا به موازات دستیابی به برخی اهداف سیاسی و گسترش تعداد اعضاء، اهداف خود را به عرصه‌های اقتصادی، فرهنگی و علمی نیز گسترش داد.

اهداف اساسی سازمان وحدت آفریقا عبارت بود از حذف نشانه‌های استعمار و نژادپرستی، تقویت وحدت و همبستگی حكومت‌های آفریقایی و همكاری برای آسان كردن پیشرفت، دفاع از حاكمیت و یك‌پارچگی سرزمینی حكومت‌های عضو و آسان كردن همكاری بین المللی را در چهار چوب ملل متحد بود.

در واقع سازمان وحدت آفریقا حوزه مؤثری فراهم كرد كه به تمام حكومت‌های عضو این امكان را می‌داد كه مواضع هماهنگی درباره منافع مشترك مرتبط با آفریقا در فرصت‌های بین المللی اتخاذ كنند و به گونه مؤثر از منافع قاره دفاع كنند و قاره از رهگذر «كمیته هماهنگی سازمان وحدت آفریقا برای آزادسازی آفریقا»، یك صدا حرف می زد و اثر تعیین‌كننده می‌گذاشت و بدون نقص، یك اجماع بین المللی در مبازره برای آزادی و مبازره علیه نژادپرستی محقق می‌كرد.

برخی فعالیت‌های مهم سازمان وحدت آفریقا

ابتكارات و برنامه هایی ماهوی در برخی حوزه ها محقق شد. برخی از آنها عبارتند از: -طرح عملیاتی لاگو و قانون نهایی لاگو مصوب 1980 میلادی كه برنامه‌­ها و راهبردهای معطوف به افزایش پیشرفت خودنگهبانی و همكاری میان كشورهای آفریقایی را تعریف می‌كند.

-منشور آفریقایی حقوق بشر و مردم مصوب 1981 میلادی در نایروبی، پایتخت كنیا كه به ایجاد كمیسیون حقوق بشر و مردم كه در بانجول در كشور گامبیا و نیز اعلامیه و طرح عملیاتی خلیج بزرگ منجر شد. این اسناد را سازمان وحدت آفریقا برای افزایش حقوق بشر و مردم در قاره تصویب كرد.

-برنامه ارتقاء اقتصاد در آفریقا مصوب 1985 میلادی كه یك برنامه فوری معطوف به رویارویی با بحران دهه 80 میلادی در حوزه پیشرفت كه به دنبال یك دوره خشك‌سالی و قحطی كه بر قاره خسارت فراوانی زد و بدهی‌های خارجی افریقا را سرسام‌آور كرد، مطرح شد.

-اعلامیه سازمان وحدت آفریقا راجع به اوضاع سیاسی و اجتماعی- اقتصادی در آفریقا و تغییرات بنیادینی كه در جهان ایجاد شد، مصوب 1990 میلادی كه بر تأثیر قاطع آفریقا در به‌كارگرفتن ابتكار، تعیین سرنوشت خود و برداشتن چالش‌های برابر صلح، دموكراسی و امنیت تأكید می‌كرد.

-منشور آفریقایی مشاركت مردم مصوب 1990 میلادی كه بر تأثیر سازمان وحدت آفریقا در اجرای كامل قرار دادن شهروندان آفریقایی در قلب روند پیشرفت و اتخاذ تصمیمات گواهی می‌دهد.

-معاهده موسس جامعه اقتصادی آفریقا مصوب 1991 میلادی معروف به معاهده ابوجا كه معطوف به جایگزینی این جامعه در 6 مرحله پیش از انجام یك بازار مشترك آفریقایی می ‌باشد.

-سازوكار پیش‌گیری، اداره و تنظیم درگیری‌ها مصوب 1993 میلادی در جهت رهبری خود آفریقایی‌ها در یافتن راه‌حل درگیری‌ها و در ایجاد صلح، امنیت و ثبات در قاره.

-برنامه عملیاتی قاهره مصوب 1995 كه یك برنامه معطوف به ازسرگرفتن پیشرفت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آفریقا است.

-موضع آفریقا راجع به بحران بدهی خارجی آفریقا مصوب 1997 كه یك راهبرد معطوف به رویارویی با بحران بدهی‌های خارجی قاره بود.

تصمیم الجزایر راجع به تغییرات دولت بر خلاف قانون اساسی مصوب 1999 میلادی و اعلامیه لومه راجع به چهارچوب واكنش به تغییرات خلاف قانون اساسی دولت مصوب 2000 میلادی.

-اعلامیه راجع به كنفرانس امنیت، ثبات، پیشرفت و همكاری در آفریقا كه اصول بنیادین گسترش دموكراسی و حكمرانی خوب در قاره را مستقر می­كند.

-علاوه بر آن قاره آفریقا چند ابتكار گروهی تحت هدایت سازمان وحدت آفریقا در حوزه حمایت از محیط زیست، مبارزه علیه تروریسم بین­المللی، بیماری‌های همه‌گیر نظیر ایدز، مالاریا و سل، اداره مسائل بشری در مواردی نظیر افزایش پناهندگی و اشخاص بیخانمان، مین‌های زمینی، سلاح‌های سبك و كالبیر كم و نظایر آن گرفته است.

بروز اشكالات ساختاری در سازمان وحدت آفریقا و طرح تشكیل یك سازمان جدید

در ابتدای سده اخیر میلادی سازمان وحدت آفریقا با عناوینی نظیر عدم تحرك و پویایی كافی در عرصه بین المللی و قاره‌ای مورد انتقاد شدید قرار گرفت. در پرتو تحولات نظام بین الملل پس از جنگ سرد، كشورهای عضو سازمان برای آن كه بتوانند نقش و جایگاه این قاره را در مناسبات نظام بین‌الملل در قرن بیست و یكم میلادی گسترش دهند، تلاش‌هایی را برای تأسیس اتحادیه آفریقا از دهه 90 آغاز كردند.

در ابتدا به پیشنهاد معمر قذافی (Mouammar Kadhafi) طرح تأسیس ایالات متحده آفریقایی(les Etats-unis de l'africaine) را كه از ساختار اتحادیه اروپا الگو گرفته بود، ارائه كرد كه در خلال بررسی در نشست های بعدی كنار گذاشته و بررسی طرح اتحادیه آفریقا در دستور قرار گرفت.

تشكیل اتحادیه آفریقا

سران سازمان وحدت آفریقا در نشستی فوق العاده در 9 سپتامبر 1999 میلادی در شهر سیرت (Syrte) واقع در جماهیر بزرگ عربی سوسیالیست خلق لیبی (la Grande Jamahiriya Arabe Libyenne Populaire et Socialiste) با انتشار بیانیه‌ای موسوم به بیانیه سیرت(la déclaration de Syrte) تصمیم به تأسیس اتحادیه آفریقا گرفتند.

در این اعلامیه بر خواست كشورهای آفریقایی بر ایجاد اتحادیه آفریقا با هدف تند كردن روند یك‌پارچه‌سازی قاره در جهت پیدایش این امكان كه قاره آفریقا بتواند نقشی مهم در اقتصاد جهانی ایفاء و از این رهگذر برای حل مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی چند وجهی قاره آفریقا تلاش كنند، تأكید شده است.

در سال 2000 میلادی در نشست وزرای خارجه کشورهای آفریقایی در ابوجا (Abuja) پایتخت جمهوری فدرال نیجریه (la république fédérale de Nigeria) تحت عنوان «کنفرانس امنیت، توسعه و هماهنگی برای آفریقا» شش مرحله برای تأسیس اتحادیه آفریقا پیش‎بینی گردید که مورد قبول وزیران خارجه کشورهای افریقایی قرار گرفت.

این مراحل عبارتند از: -مرحله اول: تقویت همگرایی منطقه‎ای موجود و تأسیس سازمان‎های منطقه‎ای جدید در مناطقی که نیازمند چنین همگرایی‎هایی است. (در مدت 5 سال)

-مرحله دوم: تثبیت تعرفه‎ها و سایر موانع تجارت منطقه‎ای و تقویت هماهنگی در میان بخش‎ها به ویژه در حوزه‎های بازرگانی، کشاورزی، مالیه، حمل و نقل، ارتباطات، صنعت، انرژی و همچنین هماهنگی فعالیت‎های سازمان‎های منطقه‎ای موجود (در مدت 8 سال)

-مرحله سوم: تاسیس یک منطقه آزاد تجاری و اتحادیه گمرکی در سطح هر یک از سازمان‎ها اقتصادی منطقه‎ای موجود (در مدت 10 سال)

-مرحله چهارم: هماهنگی و سازگاری تعرفه‎ها و نظام‎های بدون تعرفه در میان سازمان‎های اقتصادی منطقه‎ای موجود با نگرش به تأسیس یک اتحادیه گمرکی قاره‎ای (به مدت 3 سال)

-مرحله پنجم: تأسیس بازار مشترک آفریقا و پذیرش سیاست‎های مشترک در زمینه بازار (به مدت 4 سال)

-مرحله ششم: یک‌پارچگی در عرصه تمامی بخش‎ها و تأسیس بانک مرکزی آفریقا، پول واحد آفریقایی و تنظیم اتحادیه مالی و اقتصادی آفریقا و نیز ایجاد نخستین پارلمان افریقایی (به مدت 5 سال). در همین سال سران آفریقا در شهر لومه (Lomé) یایتخت جمهوری توگو (la république Togo)، اساسنامه اتحادیه آفریقا (l'acte constitutife de l'union africaine) را تصویب كردند.

در جولای 2001 میلادی سران آفریقا در سی و هفتمین نشست سازمان وحدت آفریقا در لوزاكا (Lusaka) یایتخت جمهوری زامبیا (la république de Zambie)، طرح جدیدی برای اجرایی كردن اتحادیه آفریقا ارائه كردند و پایان حیات سیاسی سازمان وحدت آفریقا اعلام شد. در این طرح پیش‌بینی شد كه شورای صلح و امنیت به عنوان یكی از اركان اتحادیه در آینده ایجاد شود. در نشست سران آفریقا سال 2002 میلادی در شهر دوربان (Durban) واقع در آفریقای جنوبی، اتحادیه آفریقا آغاز به كار كرد. اتحادیه آفریقا به دنبال صلح، امنیت و توسعه پایدار برای قاره آفریقا برآمد و در این راستا توسعه كشورهای عضو، ریشه كنی فقر در آن‌ها و اتصال اقتصاد آن‌ها به اقتصاد جهانی را مدنظر دارد.

ارکان اتحادیه

ارکان اتحادیه آفریقا شامل: اجلاس سران دولت‌ها و حکومت‌های عضو، شورای وزیران، کمیسیون آفریقا، کمیته دائم نمایندگان، شورای صلح و امنیت، پارلمان پان آفریقایی، شورای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، دیوان دادگستری، و تعدادی کمیته‌های فنی و تخصصی است و همچنین نهادهای مالی است. 53 کشور عضو اتحادیه آفریقا عبارتند از: اریتره، اتیوپی، آفریقای جنوبی، الجزایر، آنگولا، اوگاندا، بنین، بوتسوانا، بورکینافاسو، بروندی، تانزانیا، تونس، توگو، جمهوری دموکراتیک عربی صحرا، آفریقای مرکزی، جمهوری کنگو، جمهوری دموکراتیک کنگو، جمهوری موریس، جیبوتی، چاد، دماغه سبز، رواندا، زامبیا، زیمبابوه، ساحل عاج، سنگال، سیرالئون، سیشل، سومالی، سودان، سوازیلند، سائوتومه و پرینسیپ، غنا، کامرون، کنیا، کومور، گینه استوایی، گابن، گامبیا، گینه بیسائو، گینه، لسوتو، لیبریا، لیبی، ماداگاسکار، مالاوی، مصر، موریتانی، موزامبیک، نامیبیا، نیجریه، نیجر، سودان جنوبی. کشور مراکش عضو ناظر این اتحادیه به شمار می‌رود.

تحولات اتحادیه آفریقا

در می 2003 میلادی اتحادیه یك نیروی نظامی متشكل از سربازان اتیوپی، موزامبیك و آفریقای جنوبی به كشور جنگ زده بروندی (Burundi) مشهور به كابوس آفریقا، اعزام كرد. در 2004 میلادی كنفرانس اتحادیه شورای صلح و امنیت را ایجاد كرد.

این ركن با هدف مداخله در درگیری­های مسلحانه داخلی هر یك كشورهای عضو و یا درگیری‌های مسلحانه میان كشورهای عضو تأسیس گردید تا از وخامت اوضاع پیش‌گیری و صلح را مجددا مستقر كند. در همین راستا امكان اعزام نیروی مسلح متشكل از كشورهای عضو به مناطقی كه در آن نسل‌كشی یا جنایت علیه بشریت در حال وقوع است و نیز به عنوان نیروی ناظر صلح مهیا شد.

اتحادیه در سال‌های بعد به سودان، موریتانی و سودان نیز نیرو اعزام كرد. طبق برنامه قرار است تا سال 2010 میلادی نیروی واكنش سریع اتحادیه نیز شكل بگیرد.

در 18 مارس 2004 میلادی، اتحادیه پارلمان پان‌افریكن را در شهر میدرند (Midrand) واقع در آفریقای جنوبی مستقر كرد. این ركن مهمترین ركن اتحادیه است كه درباره مسائل كلی آفریقا بحث و بررسی و به كنفرانس نظر مشورتی و یا نظارتی می‌دهد.

شورای اجرایی اتحادیه در سال 2007 میلادی تصمیم گرفت تا دیوان دادگستری(la cour justice) اتحادیه آفریقا را متشكل از 11 قاضی از ملیت‌های گوناگون در آروشا (Arusha) واقع در جمهوری متحده تانزانیا (la republique unie de Tanzanie) تأسیس كنند تا پس از تصویب اساس‌نامه آن تا پایان همان سال میلای به عنوان بازوی نظارتی اتحادیه (نظارت بر حسن اجرای قوانین) فعالیت كند.

اتحادیه به دنبال اعطای صلاحیت تقنینی به پارلمان، تأسیس دیوان حقوق بشر، بانک مرکزی آفریقا، صندوق پول آفریقا، بانک سرمایه‎گذاری آفریقا و جامعه اقتصادی مشترك آفریقا تا سال 2023 میلادی می‌باشد.

علاوه بر این برخی از سران آفریقا به دنبال آنند تا دولت آفریقا (l'Etat de l'Afrique) را ایجاد كنند تا از رهگذر آن به گونه بهتری مسائل خود را حل كنند.

این گروه معتقدند كه علت اصلی دخالت بیگانگان در امور آفریقا نبود یك دولت واحد آفریقایی است و بنابراین برای خروج از این وضعیت بایستی آن را ایجاد كرد به وی‍ژه آن كه دو بال آن یعنی پارلمان آفریقا و دادگاه آفریقا (دیوان دادگستری) ایجاد شده است و وقت آن فرا رسیده تا قوه مجریه آفریقا (دولت آفریقا) ایجاد شود تا موتور محرك آفریقا باشد.

چشم‌انداز و اهداف اتحادیه

چشم‌انداز اتحادیه عبارت است از: اتحادیه آفریقا یک موسسه پایه‌ای است و اصل سازمان‌دهی قاره درزمینه تقویت یک‌پارچه‌سازی اجتماعی- اقتصادی که قاره را در جهت نیرومند کردن اتحادیه و همبستگی میان کشورها و مردم آفریقا، شتاب داده است.

اتحادیه آفریقا بر چشم انداز آفریقای واحد و نیرومند و بر ضرورت برپا کردن یاری میان دولت‌ها و تمام اقشار جامعه مدنی، به ویژه زنان، جوانان و بخش خصوصی به منظور نیرومند کردن هبستگی و پیوستگی میان مردم آفریقا، مبتنی است. سازمان‌دهی برای کار و فعالیت قاره‌ای اتحادیه آفریقا بر ایجاد صلح، امنیت و ثبات قاره به عنوان پیش‌نیاز اجرای برنامه‌هایش در حوزه پیشرفت و یک‌پارچه‌سازی، اثر اساسی می‌گذارد.

در چنین چشم‌اندازی اتحادیه به دنبال اهداف اتحادیه زیر است: الف- تحقق وحدت و همبستگی میان کشورهای آفریقایی و میان مردم آفریقا؛

ب- دفاع از حاکمیت، یکپارچگی سرزمینی و استقلال اعضا؛

پ- تند کردن روند یکپارچگی سیاسی و اجتماعی- اقتصادی قاره آفریقا؛

ت- گسترش و حمایت از مواضع مشترک آفریقایی درباره منافع قاره و مردمش ث- آسان کردن همکاری‌های بین المللی مبتنی بر منشور ملل متحد (la Charte des Nations Unies) و اعلامیه جهانی حقوق بشر (la Déclaration universelle des droits de l’homme)؛

ج- گسترش صلح، امنیت و ثبات در قاره آفریقا چ- گسترش اصول و نهادهای دموکراتیک، مشارکت مردمی و حکمرانی خوب(la bonne gouvernance)؛

ح- گسترش و حمایت از حقوق بشر و مردم مبتنی بر منشور آفریقایی حقوق بشر و مردم (la Charte africaine des droits de l’homme et des peoples) و دیگر اسناد مناسب مرتبط به حقوق بشر؛

خ- ایجاد شرایط مناسب که به قاره اجازه می‌دهد نقش قلب اقتصاد جهانی و مبادلات بین‌المللی را بازی کند؛

د- ایجاد پیشرفت مستمر برنامه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و نیز یک پارچگی اقتصاد آفریقا؛

ذ- افزایش همکاری و پیشرفت در تمامی حوزه‌های فعالیت بشری به منظور افزایش سطح زندگی مردم آفریقا؛

ر- هماهنگ و متوازن کردن سیاست‌ها میان جامعه منطقه‌ای اقتصادی حاضر و آتی به منظور تحقق تدریجی اهداف اتحادیه؛

ز- تند کردن پیشرفت قاره از رهگذر افزایش پژوهش در تمام حوزه‌ها به ویژه در علوم تجربی و فناوری؛

س- همکاری کردن با شرکای بین‌المللی مناسب به منظور ریشه کنی بیماری‌های قابل پیشگیری و افزایش سلامتی در قاره. یکپارچگی، اتحادیه آفریقا (AFRICAN UNION) از جمله واژه‌های جدیدی است که از اوایل قرن بیست و یکم وارد ادبیات مناسبات سیاسی جهان شده است.