غُسل شست‌وشوی آیینی. برای مثال هندوان پیش از نیایش خود را، ترجیحاً در آب روان، می‌شویند و شست‌وشو در بعضی رودها، خاصه رود گنگ، را دارای محاسن معنوی می‌دانند. آیین‌های مسیحیت[۱] و شینتو معتقدند غسل موجب تطهیر می‌شود. برای مثال در اساطیر ژاپنی، ایزاناگی پس از دیدار از جهان مردگان خود را با شستن در رودی تطهیر می‌کند.

غسل
غسل
نام غُسل (ablution)

در آیین شینتو، شست‌وشوی بدن پیش از نیایش، به قصد رفع آلودگی است نه تطهیر از گناهان. در اسلام، در موارد زیادی توصیه به غسل و شست‌وشوی کامل بدن شده است که برخی از آن‌ها واجب و بسیاری مستحب است. از غسل‌های واجب می‌توان به غسل جنابت ـ غسل بعد از احتلام و مقاربت ـ و غسل مسّ میّت اشاره کرد.

تعداد غسل‌های واجب را شش و تعداد غسل‌های مستحب را بالغ بر ۴۰ دانسته‌اند. غسل در فقه اسلامی به دو نوع ارتماسی و ترتیبی تقسیم شده که در اوّلی همه بدن یک‌باره در داخل آب ـ مثلاً استخر ـ قرار می‌گیرد امّا در دوّمی، ابتدا سر و گردن سپس سمت راست و بعد از آن سمت چپ شسته می‌شود. از غسل‌های مستحبی معروف می‌توان غسل جمعه، غسل عیدین، غسل زیارت، و غسل توبه را نام برد.

معرفی اجمالی غسل

کلمه «غَسل» در لغت به معنی شستن است. غُسل در اصطلاح فقهی نیز به معنی شستن تمامی بدن از سر تا پا با کیفیت تعیین شده از سوی شرع، به قصد قربت و انجام فرمان الهی است. در غسل دست کشیدن لازم نیست و به هر صورتی آب به بدن برسد کافی است. از احکام آن به تفصیل در باب طهارت رساله‌های عملیه سخن گفته‌اند.

قرآن در آیات ۶ مائده و ۴۳ نساء به این موضوع پرداخته و بیش از ۲۴۰۰ حدیث نیز در این موضوع وجود دارد.

یکی از آثار غسل، پاک شدن و طراوت روح و آمادگی آن برای نزدیک شدن به خدا و عبادت است. در روایت از اینکه کسی با حالت جنابت بخوابد نهی شده است. غسل را یک عمل عبادی دانسته‌اند. [۲]

انواع غسل

غسل بر دو گونه‌ است، واجب و مستحب.

غسل‌هاى واجب

1. غسل جنابت

2. غسل‌های ویژه‌ی بانوان: (غسل حیض، غسل نفاس، غسل استحاضه)

3. غسل مس میّت

4. غسل میّت

5. غسلى که به واسطه ی نذر و قسم و مانند اینها واجب مى‌شود. [۳]

غسل‌هاى مستحب

غسل‌هاى مستحب در شرع مقدس اسلام بسیار است و از آن جمله است:

1. غسل جمعه، که وقت آن از اذان صبح است تا ظهر و بهتر است نزدیک ظهر به جا آورده شود و اگر تا ظهر انجام ندهد بهتر است که بدون نیّت ادا و قضا تا عصر جمعه به جا آورد. و اگر در روز جمعه غسل نکند مستحبّ است از صبح شنبه تا غروب، قضاى آن‌را به جا آورد. و کسى که می‌ترسد در روز جمعه آب پیدا نکند می‌تواند روز پنج‌شنبه غسل را انجام دهد. (غسل جمعه و نپوسیدن بدن در قبر).

2. غسل شب اول ماه رمضان و تمام شب‌هاى فرد آن، مانند سوم، پنجم و ...، ولى در دهه‌ی آخر رمضان مستحبّ است همه شب غسل کند.

3. غسل شب عید فطر، که وقت آن از اول مغرب است تا اذان صبح و بهتر است در اول شب به جا آورده شود.

4. غسل روز عید فطر و عید قربان، که وقت آن از اذان صبح است تا غروب و بهتر است آن‌را پیش از نماز عید به جا آورد و اگر از ظهر تا غروب به جا آورد، احتیاط آن است که به قصد رجاء انجام دهد.

5. غسل روز هشتم و نهم ذى حَجّه. و در روز نهم بهتر است آن‌را نزدیک ظهر به جا آورد.

6. غسل روز اول و پانزدهم و بیست و هفتم و آخر ماه رجب.

7. غسل روز عید غدیر، که بهتر است قبل از ظهر آن را انجام دهد.

8. غسل روز بیست و چهارم ذى حَجّه.

9. غسل عید نوروز و پانزدهم شعبان و نهم و هفدهم ربیع الاول و روز بیست و پنجم ذى قعده.

10. غسل اِحرام و طواف خانه خدا.

11. غسل زیارت حرم معصومین، به ویژه پیامبر(ص) و حضرت سید الشهداء(ع).

12. غسل توبه؛ یعنى هر گاه بعد از ارتکاب گناهى توبه کند غسل به جا می‌آورد.

13. غسل براى نماز حاجت.

14. غسل برای انجام استخاره.

15. غسل دادن بچه‌اى که تازه به دنیا آمده.

16. غسل کسى که در حال مستى خوابیده است.

17. غسل کسى که جایى از بدنش را به بدن میّتى که غسل داده‌‌اند رسانده است.

18. غسل کسى که در موقع گرفتن خورشید و ماه نماز آیات را عمداً نخوانده در صورتى که تمام ماه و خورشید گرفته باشد.

19. غسل کسى که براى تماشاى دار آویخته رفته و آن‌را دیده باشد، ولى اگر اتفاقاً یا از روى ناچارى نگاهش بیفتد یا مثلاً براى شهادت دادن رفته باشد، غسل مستحبّ نیست. [۴]


پانویس

  1. ر.ک:مقاله مسیحیت
  2. مشکینی، مصطلحات الفقه‌، ۱۴۱۹ق،‌ ص۳۹۰
  3. سبحانى، جعفر، رساله‌ی توضیح المسائل، ص 159، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ سوم، 1429ق
  4. امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده، بنی هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج‌1، ص 359، م 644، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، 1424ق