حلال
حَلال به‌معنای آن‌چه که از نظر شرع و عقل، روا و جایز و در مقابل حرام است. در برخی منابع فقهی، واژه «حلال» مترادف با مباح در نظر گرفته شده، اما در تفاوت آن دو گفته‌اند حلال از احکامی است که به‌طور مستقیم به افعال مکلفین تعلق نمی‌گیرد و از مباح، عام‌تر است؛ چرا که هر مباحی حلال است ولی هر حلالی، مباح نیست.
بنا به نظر فقها، اگر در حرام یا حلال‌بودن چیزی شک شد، مطابق قاعده حلیت، به حلال‌بودن آن، حکم می‌شود. در روایات به یادگیری احکام حلال و حرام و کسب روزی حلال سفارش شده است.
معناشناسی
حلال در مقابل حرام، به‌معنای آن‌چه که از نظر شرع و عقل، روا و جایز است.[۱] به بیانی دیگر، آن‌چه که حکم حرمت از آن برداشته شده و انجام و ترکش موجب عقاب نمی‌شود.[۲]
حلال در لغت به‌معنای «باز کردن گره» است.[۳] به‌گفته علی‌اکبر قرشی، «حِل» به معنای حلال و استعاره، از باز کردن و گشایش در چیزی است و حلال، آن چیزی است که از ممنوعیت باز شده است.[۴]
بنا به‌گفته برخی محققان، کاربرد «یَجوز» در کلام فقها گاهی به‌معنای «یَصِح» (درست بودن چیزی) و گاهی نیز به‌معنای «یَحِل»، (حلال بودن چیزی) است و در اموری که شرعاً ممنوعیتی در آن نیست، به‌کار می‌رود.[۵]
در روایتی که از امام صادق(ع) نقل شده، فراگیری یک حدیث درباره حلال و حرام از شخص راستگو، از دنیا و طلا و نقره‌های آن برتر دانسته شده است.[۶]
اقسام حلال
فقها حلال را به دو قسم تقسیم کرده‌اند: ۱. فعلی که عاری از هر مصلحت و مفسده‌ای باشد، مانند برخی حرکات بدنی و یا برخی گفتارها.
۲. فعلی که مصلحت ملزمه با مفسده ملزمه، یا مصلحت غیر ملزمه با مفسده غیر ملزمه در آن جمع باشد؛ به گونه‌ای که هیچ کدام بر دیگری ترجیح نداشته باشد.
قسم اوّل را حلال لااقتضایی (حلال بدون اقتضا) و قسم دوم را حلال اقتضایی گویند.
تفاوت با مباح
برخی واژه «حلال» را با «مباح» مترادف دانسته‌اند؛[۷] برخی دیگر بین این دو واژه فرق گذاشته[۸] و تفاوت‌هایی برای آنها ذکر کرده‌اند که عبارتند از:
حلال در فقه مقابل حرام به‌کار می‌رود و شامل امور غیرحرام مانند: واجب، مستحب، مکروه و مباح نیز می‌شود.[۹] از این‌رو حلال عام‌تر از مباح است؛ یعنی هر مباحی حلال است ولی هر حلالی مباح نیست. مانند: مکروه که حلال است اما مباح نیست.[۱۰] مباح از احکام تکلیفی است و به طور مستقیم به افعال مکلفان تعلق می‌گیرد؛[۱۱] اما حلال از احکام وضعی است و به وجودات خارجی تعلق می‌گیرد.[۱۲]
حلال به‌معنای باز کردن گره تحریم و رفع ممنوعیت است؛ در حالی‌که مباح به‌معنای توسعه در فعل، از جهت انجام و ترک است.[۱۳]
اصل شرعی در حلیت یا حرمت
هر فعل یا قولی که از جانب شارع، دلیلی بر حرمت یا وجوب آن وارد نشده باشد، حلال واقعی است. چنان که در موارد شک در حلیت فعل یا قولی- به جهت عدم وصول دلیل بر حرمت یا حلیت آن یا اجمال دلیل و یا تعارض دو دلیل- اصل در آن، حلیت ظاهری است.[۱۴]
قاعده حلیت
قاعده‌ای فقهی که بر جایز بودن تصرف در اموری که در حلال یا حرام بودن آن تردید وجود دارد، دلالت می‌کند.[۱۵] بر اساس این قاعده زمانی که در حرام یا حلال بودن چیزی شک شود، به حلال بودن آن حکم می‌شود.[۱۶] برای اثبات این قاعده به آیه ۲۹ سوره بقره «اوست که همه آن‌چه را در زمین است برای شما آفرید.»[۱۷] و حدیث «هر چیزی بر تو حلال است مگر آن که به حرام بودن آن علم داشته باشی.»[۱۸] استناد شده است.
روزی حلال
روزی حلال، درآمدی است که در چهارچوب قوانین شرعی کسب شده و در آن حقوق خدا مانند: خمس و زکات رعایت شده باشد و همچنین حق‌الناسی در آن نباشد.[۱۹] در روایات به اهمیت کسب روزی حلال اشاره شده است.[۲۰] به عنوان نمونه در روایتی از امام صادق(ع) کسی که برای کسب روزی حلال تلاش می‌کند به کسی که در راه خدا جهاد می‌کند، تشبیه شده است.[۲۱] همچنین در روایتی از پیامبر (ص) نقل شده که عبادت هفتاد جزء دارد و بالاترین جزء آن کسب روزی حلال است.[۲۲]
مؤسسه جهانی حلال
مؤسسه جهانی حلال در سال ۲۰۰۷م به منظور گسترش فرهنگ حلال تأسیس شد. این مؤسسه در حوزه‌های صنایع و مواد غذایی، دارویی و آرایشی، رستوران و هتل‌ها، گردشگری، ورزش و بازرگانی حلال فعالیت می‌کند.[۲۳] همچنین به پیشنهاد چند کشور اسلامی و به‌دستور مؤسسه جهانی حلال، روز ۱۷ رمضان به عنوان روز جهانی حلال نامیده شده است.[۲۴] بنا به گزارش پایگاه خبری حلال جهانی، به جهت اینکه در ۱۷ رمضان آیه «يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُواْ مِمَّا فِي الأَرْضِ حَلاَلًا طَيِّبًا؛ ای مردم از آن‌چه در زمین حلال و پاکیزه است بخورید.»[۲۵] نازل شده، این روز به روز جهانی حلال نامگذاری شده است.[۲۶]
همه ساله در این روز، همایش بزرگداشت روز جهانی حلال برگزار می‌شود و مهمترین رویدادها، مسائل و مشکلات صنعت حلال مورد بررسی قرار می‌گیرد.[۲۷] اولین دوره این همایش در ایران، در ۱۵ تیر ۱۳۹۳ش و در مرکز همایش‌های برج میلاد تهران، برگزار گردید.[۲۸]
پانویس
- ↑ مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۴۱۹ق، ص۲۱۶.
- ↑ عبدالمنعم، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، دارالفضیله، ج۱، ص۵۸۵.
- ↑ راغب اصفهانی، المفردات، ذیل واژه «حل».
- ↑ قرشی، قاموس قرآن، ذیل واژه «حل».
- ↑ حفناوی، گنجینه اصطلاحات فقهی و اصولی، ۱۳۹۵ش، ص۸۹.
- ↑ برقی، المحاسن، دارالکتب الاسلامیه، ج۱، ص۲۲۹.
- ↑ مؤسسه دایره المعارف الفقه الاسلامی، موسوعه الفقه الاسلامی، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۸۳.
- ↑ مؤسسه دایره المعارف الفقه الاسلامی، موسوعه الفقه الاسلامی، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۸۴.
- ↑ سعدی، القاموس الفقها لغة و اصطلاحاً، ۱۴۰۸ق، ص۹۹.
- ↑ سعدی، القاموس الفقها لغة و اصطلاحاً، ۱۴۰۸ق، ص۹۹.
- ↑ صدر، دروس فی علم الاصول، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۵۳؛ مؤسسه دایرة المعارف الفقه الاسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۱۸.
- ↑ مرکز اطلاعات و منابع اسلامی، فرهنگ‌نامه اصول فقه، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۱۰۶.
- ↑ مؤسسه دایرة المعارف الفقه الاسلامی، موسوعه الفقه الاسلامی، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۸۴.
- ↑ موسسه دائرۃ المعارف الفقه الاسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ج ۳، ص ۳۶۶.
- ↑ نگاه کنید به ولایی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۸۵.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، الموسوعه الفقهیه، ۱۴۲۳ق، ج۱۳، ص۳۲۰.
- ↑ فاضل تونی، الوافیه، ۱۴۱۲ق، ص۱۸۵.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۳۰ق، ج۱۰، ص۵۴۲؛ فاضل لنکرانی، تفصیل الشریعة، ۱۴۲۶ق، ص۱۹۳.
- ↑ عیسی‌زاده،«نقش رزق حالل در سلامت معنوی انسان از دیدگاه آیات و روایات»، ص۳.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۲۴۰۸ق، ج۱۳، ص۱۲.
- ↑ قاضی نعمان مغربی، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۱۵.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۱۲.
- ↑ «مؤسسه جهانی حلال»، سایت مؤسسه جهانی حلال.
- ↑ «هفدهم رمضان روز جهانی حلال»، پایگاه خبری حلال جهانی.
- ↑ سوره بقره، آیه۱۶۸.
- ↑ «هفدهم رمضان روز جهانی حلال»، پایگاه خبری حلال جهانی.
- ↑ «برگزاری همایش روز جهانی حلال در مرکز همایش‌های برج میلاد تهران»، پایگاه خبری حلال جهانی.
- ↑ «برگزاری همایش روز جهانی حلال در مرکز همایش‌های برج میلاد تهران»، پایگاه خبری حلال جهانی.