بعلبک
بِعْلَبَک یا بَعَلَبَک (به عربی: بَعْلَبَکّ) یکی از شهرهای تاریخی کشور لبنان است که در دره بقاع در ارتفاع ۱۱۷۰ متر از سطح دریا و در شرق رود لیطانی واقع شده‌است. بعلبک بخاطر وجود آثار باستانی در آن از جمله نیایشگاهی از دوره رومی‌ها که از آثار مهم رومی‌ها است شهرت دارد. بعلبک در زمان رومی‌ها به نام «هلیوپولیس» (شهر خورشید) نامیده می‌شد. ستون‌های سنگی بسیار عظیمی از زمان‌های قدیم در این شهر موجود است. کاروان اسرای کربلا از این شهر تاریخی عبور کرده‌اند و ماجرای راهب مسیحی ظاهراً در این شهر اتفاق افتاده‌است. هم‌اکنون مسجدی به نام مسجد مقام راس الحسین در بعلبک وجود دارد که مربوط به همین واقعه می‌باشد.
تاریخچه
در هزاره سوم قبل از میلاد این شهر محل زندگی کنعانیان بوده است. هنگامی که آرامیان وارد سوریه شدند، از اختلاط آنان با کنعانیان، فینیقی‌ها پدید آمدند [۱] این شهر در طول تاریخ بارها مورد هجوم اقوام مختلف از جمله آشوریان، بابلیان و پارس‌ها قرار گرفته است. در اوایل سده نخست میلادی رومیان بر این شهر چیره شدند و آیین مسیحیت در آن رواج یافت [۲].
دین و آیین
توزیع مذهب ساکنان شهرستان بعلبک به قرار زیر است:
| مذهب | درصد |
|---|---|
| شیعه | ۵۹٪ |
| سنی | ۲۳٪ |
| مارونی‌ها | ۱۵٪ |
| کاتولیک رومی | ۲٪ |
| ارتودوکس رومی | ۱٪ |
نقاط دیدنی
- معبد ژوپیتر؛
- مرقد خوله دختر امام حسین ؛
- مسجد راس الحسین؛
- مزار شیث پیامبر؛
- معبد باخوس.
جغرافیا و جمعیت
شهر بعلبک مرکز استان «بعلبک هرمل» در ۸۳ کیلومتری شمال شرقی بیروت واقع شده است. این شهر از سمت شرق و جنوب با سوریه مرز مشترک دارد. بنا بر آخرین آمار بیش از ۱۰۰ هزار نفر در شهر بعلبک زندگی می‌کنند.
پیشینه اسلام
در زمان خلافت خلیفه دوم بعلبک به تصرف سپاه اسلام به فرماندهی ابوعبیده جراح و خالد بن ولید درآمد. در این زمان افزون بر رومیان بسیاری از اعراب و ایرانیان در بعلبک می‌زیستند. معاویه پس از گسترش نفوذ خود در شامات گروهی از ایرانیان بعلبک را به انطاکیه (در ترکیه امروزی) کوچاند [۳] با این حال تا دوره خلافت عبدالملک بن مروان ایرانیان همچنان بیشتر ساکنان شهر را تشکیل می‌دادند. در قرون بعد این سرزمین تحت حاکمیت فرمانروایان عباسی، فاطمی، سلجوقی و ایوبی قرار گرفت و در نهایت به تصرف مغولان درآمد [۴].
پیشینه تشیع
برخی محققان پیشینه تشیع در بعلبک را نیمه دوم قرن نخست هجری می‌دانند که مردمانی از قبیله همدان (که یمنی الاصل بودند) و عبدالقیس از کوفه به بعلبک و طرابلس مهاجرت کردند. علت این مهاجرت ظلم و ستمی بود که پس از جنگ صفین و بویژه پس از شهادت امام حسن(ع) بر شیعیان روا می‌رفت [۵] در سال ۳۵۹ق بعلبک به تصرف فاطمیون درآمد و در اذان، «حی علی خیر العمل» گفته شد [۶] پس از به قدرت رسیدن عثمانیان در سال ۹۲۲ق/۱۵۱۶م، حکمرانان محلی شیعی بویژه آل حرفوش در بعلبک به قدرت رسیدند. این خاندان شیعی که دوره حکومت آنان سه قرن به طول انجامید، در گسترش مذهب تشیع و سپردن منصب افتاء به عالمان شیعه بسیار کوشیدند و افزون بر آن به عمران و آبادانی شهر و رونق کشاورزی همت گماشتند. آل حرفوش با تقویت پیوند دوستی خود با حاکمان اطراف، به تدریج از سیطره دولت عثمانی درآمدند. در دوره حاکمان مملوکی که بر شیعیان سخت گرفته می‌شد گروهی از شیعیان منطقه جبیل و کسروان (در غرب بعلبک) به بعلبک مهاجرت کردند [۷].
اماکن مقدس
• مرقد خوله بنت الحسین(ع) از اماکن مقدس بعلبک است. به اعتقاد شیعیان این منطقه، دختری از امام حسین(ع) در مسیر کاروان اسیران واقعه کربلا، در این محل از دنیا رفته و دفن شده است.
- مرقد شیث نبی در روستای نبی شیث (به زبان محلی نبی شیت) از توابع بعلبک قبری منسوب به شیث نبی، قرزند و جانشین حضرت آدم(ع) قرار دارد. این روستا، شیعه نشین است و مردم در مناسبت‌های مذهبی همچون عاشورا در این محل گردهم‌می‌آیند. شیعیان ضمن سیاهپوش کردن ساختمان مسجد و آرامگاه، در این محل به عزاداری می‌پردازند.
- همچنین قبر الیاس پیامبر، مقام حضرت إبراهیم و قبر أسباط نیز از دیگر مکان‌های مقدس در بعلبک است[۸].
مراکز شیعی
- حوزه علمیه الامام المنتظر در سال ۱۹۷۹م توسط سید عباس موسوی، دبیر کل پیشین حزب‌الله لبنان، در بعلبک تأسیس شد. این حوزه با جامعة المصطفی همکاری دارد و مدارک آن از سوی جامعه صادر می‌شود.
- مدرسه علمیه رسول اکرم که زیر نظر جامعة المصطفی قرار دارد و مدیر آن حجت‌الاسلام ناصری است.
- حوزه الزهراء: توسط همسر سید عباس موسوی برای تحصیل بانوان تاسیس شد.
- مرکز فرهنگی امام خمینی: این مرکز که شعبه اصلی آن در بیروت است در سال ۱۹۹۳م در بعلبک افتتاح شد.
شخصیت‌های شیعی
- احمد بن مُحَسِّن بن ملّی انصاری بعلبکی (معروف به ابن ملّی انصاری) فقیه امامی اهل بعلبک متوفی ۶۹۹ق [۹].
- شیخ بهایی: فقیه، محدث، حکیم و ریاضیدان. شیخ بهائی بیش از ۱۰۰ کتاب در زمینه‌های مختلف تالیف کرده است. او در سال ۹۵۳ق در بعلبک متولد شد ولی پس از مدتی به جبل عامل و سپس به ایران مهاجرت کرد.
- شهید ثانی: وی که از فقهای بزرگ شیعه در قرن دهم هجری است، مدتی در این شهر به تدریس فقه مذاهب پنج‌گانه مشغول بود [۱۰].
- سید عباس موسوی: وی در شهرک نبی شیث از توابع بعلبک متولد شد و در حوزه علمیه نجف به تحصیل پرداخت و پس از بازگشت به لبنان، حوزهٔ علمیه‌ای در شهر بعلبک با نام امام منتظر تأسیس کرد.
- صبحی طفیلی: روحانی سیاستمدار لبنانی و اولین دبیرکل حزب الله لبنان است. وی در سال ۱۳۲۷ در یکی از روستاهای بعلبک متولد شد.
منابع
- ابن عدیم، بغیة الطلب، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۸۸م.
- بلاذری، فتوح البلدان، بیروت، ۱۴۰۷ق.
- رفاعی، قاسم، بعلبک فی التاریخ، بیروت/دمشق، ۱۴۰۴ق
- نصرالله، حسن، تاریخ بعلبک، بیروت، ۱۴۰۴ق.
- یاقوت حموی، معجم البلدان، بیروت، دار إحیاء الثراث العربی.
پانویس
- ↑ نصرالله، تاریخ بعلبک، ج۱، ص۳۱-۳۲.
- ↑ رفاعی، بعلبک فی التاریخ، ص۱۷-۱۹
- ↑ ابن عدیم، بغیه الطلب، ج۱، ص۹۰؛ بلاذری، ص۱۷۷-۲۰۱.
- ↑ نصرالله، تاریخ بعلبک، ج۱، ص۱۱۱-۱۵۰.
- ↑ المهاجر، جعفر، شیعة لبنان والمنطلق الحقیقی لتاریخه، ص۳۵.
- ↑ امین، دائرة المعارف الاسلامیه الشیعیه، ج۸، ص۱۵۲.
- ↑ المهاجر، جعفر، شیعة لبنان والمنطلق الحقیقی لتاریخه، ص۱۱۵؛ گروهی از پژوهشگران، الشیعه فی لبنان...، ص۵۳.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۴۵۴.
- ↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱۴، ص۱۰۳۱.
- ↑ محسن أمین، أعیان الشیعة، ج۱، ص۱۹۸.