علی بن حسن العطاس
علی بن حسن العطاس، صاحب المشهد (۱۱۲۱ - ۱۱۷۲ هجری قمری)، عالم دینی، شاعر و مصلح اجتماعی اهل حضرموت و از برجسته‌ترین شخصیت‌های قرن دوازدهم هجری در شبه جزیره عربستان بود و توسط بسیاری از مراجع و منابع عرب و غیر عرب در مورد او نوشته و زندگی نامه اش را آورده اند. او راه دعوت به خدا و هدایت مردم را در پیش گرفت و عمر خود را در طلب علم و بهره گیری از آن در شاخه ها و زمینه های علمی زمان خود و نشر علم و دانش گذراند. در این راه علاوه بر موفقیت خود، صدها عالم و مبلغ را تربیت نمود. او همچنین تلاش می کند تا روابط بین اقوام و قبیله های مختلف منطقه خود و از همه اقشار اجتماعی را اصلاح کند و امنیت و ایمنی و امنیت جاده ها و عابران پیاده را در آن منطقه برقرار کند. او بانی روستای مشهد در حضرموت و اولین ساکن در آن است.
نسب
علي بن حسن بن عبد الله بن حسين بن عمر بن عبد الرحمن العطاس بن عقيل بن سالم بن عبد الله بن عبد الرحمن بن عبد الله بن عبد الرحمن السقاف بن محمد مولى الدويلة بن علي بن علوي الغيور بن الفقيه المقدم محمد بن علي بن محمد صاحب مرباط بن علي خالع قسم بن علوي بن محمد بن علوي بن عبيد الله بن أحمد المهاجر بن عيسى بن محمد النقيب بن علي العريضي بن جعفر الصادق بن محمد الباقر بن علي زين العابدين بن الحسين بن الإمام علي بن أبي طالب، و امام علی ، همسر فاطمه، دختر محمد، صلی الله علیه و آله است.
وی سی و یکمین نوه رسول خدا محمد صلی الله علیه و آله و سلم است.
تولد و تربیت
وی در سال 1121 هجری قمری در شهر حریده حضرموت به دنیا آمد و مادرش فاطمه بنت ابی بکر بن شیبان بن اسحاق از روستای حنین است . پدرش در سه سالگی از دنیا رفت، پس جدش عبدالله بن حسین از او مراقبت کرد، او را تربیت کرد و از او مراقبت کرد، سپس متوجه او شد و توسط جد بزرگش حسین بن عمر بن عبدالرحمن از او مراقبت کرد. او تدریس قرآن را نزد استاد سالم بن علی بن عمر بنطر آغاز کرد و پس از آنکه قرآن را مُهر کرد و آن را حفظ کرد، نزد جدش حسین بن عمر به طلب علم پرداخت و کتابهای زیادی را برای او خواند. و اولین کتابی را که برایش خواند «ابتدای هدایت» امام غزالی بود، سپس جدش حسین به جدش عبدالله بن حسین و پس از وفات جدش حسین بن عمر به او دستور داد. ، برای چهار فرزندش عبدالله، احمد، علی و محسن در فقه، تفسیر، عرفان، طب، زبان و حفظ تفاسیر، همه قدیم و جدید می خواند. او مشتاق مجالس ذکر و معاشرت‌های نیکو بود، بسیار باهوش، زود درک، با حفظ قوی، و اگر از کتاب‌ها چیزی می‌خواند، حتی پس از مدتی، چه به نثر و چه به نظم در ذهنش می‌ماند.
اساتید
او به دانش اندوزی علاقه داشت و برای طلب علم در سراسر حضرموت سیر می کرد و از اساتید بسیاری بهره برد؛ از جمله:
پدربزرگش عبد الله بن حسين العطاس
پدربزرگ پدرش أبيه حسين بن عمر العطاس
أحمد بن زين الحبشي
عمر بن عبد الرحمن البار
علوي بن عبد الله الحداد
عبد الله بن أبي بكر خرد
عبد الله بن عثمان العمودي
عمر بن عبد القادر العمودي
سعيد بن عبد الله باعشن
محمد بن أحمد بامشموس
أبو بكر بن محمد بافقيه
سالم بن علي باعنتر
عمر باحوّاقه
شاگردان او
و اما کسى که از او گرفته شد و مرید او شد و با او تماس گرفت، بسیارى از آنها فرزندان او هستند و بسیارى از آنها عبارتند از:
أخوه أبو بكر بن حسن العطاس
جعفر بن محمد العطاس
محمد بن زين بن سميط
جعفر بن أحمد بن زين الحبشي
عيدروس بن عبد الرحمن بلفقيه
زين بن عبد الله بن أبي بكر خرد
أحمد بن عبد الله باسودان
عيدروس بن عبد الرحمن البار
عبد الله بن أحمد بافارس باقيس
هجرت او به دو هجرت و برپایی صحنه
در سال 1150 هجری قمری از حرید به الحجرین هجرت کرد و اپتنی خانه خود را در آنجا سکنی گزید و اکنون ساکن است، سپس کشور صحنه سال 1159 هجری قمری را بنا نهاد که قبلاً در ابتدای وادی دوان بالگیوار معروف بود.و محل دزدان و راهزنان بود پس به آن کوچ کرد تا ریشه ستمکاران را قطع کند و آن را خانه امن و امان کند و با آن چاه های زیادی کند و مسجد معروف خود را به این مکان ساخت. روز قطع ارتباط، امنیت ترسیده. پس از پی ریزی صحنه، در صدد برآمد که بین تمام قبایل متخاصم حضرموت، آتش بسی جامع منعقد کند و سایر قبایل مجاور را نیز در بر گیرد و در سال یک ماه مصادف با ماه ربیع الاول برای آنها آتش بس برقرار کند. -اول و اعلام کرد که آتش بس هر سال به صورت دوره ای تمدید می شود و از همه قبایل عهد و پیمان می گیرد و او را به احترام این ماه و حفظ حرم دعوت می کند. همه قبایل به عهد و عهد با او وفا کردند و در سالروز میلاد پیامبر اکرم (ص) صحنه تغییر کرد. به زیارتگاه بزرگی که در آن دروس دینی و خطبه ها و قرائت قرآن و ادعیه برپا می شود و در شب پانزدهم همان ماه مولود خوانده می شود و بازار بزرگی برپا می شود که همه تجار حضرموت برای خرید می آیند و فروش
تالیفات
او کتابهای زیادی دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
«القرطاس» که دو بخش است: الجزء الأول في تاريخ وترجمة جده الحبيب عمر بن عبد الرحمن العطاس
الجزء الثاني في شرح راتب الحبيب عمر بن عبد الرحمن العطاس
«سفينة البضائع وضمينة الضوائع»
«المقصد في شواهد المشهد»
«الرياض المؤنقة في الألفاظ المتفرقة»
«العطية الهنية والوصية المرضية»
«الرسائل المرسلة والوسائل الموصلة»
«الشوارد والشواهد»
«خلاصة المغنم وبغية المهتم في اسم الله الأعظم»
«المختصر في سيرة سيد البشر»
«الإشارة الذكية إلى بعض ألفاظ الوصية»
«شرح مقامات الحريري»
«مزاج التسنيم في حكم لقمان الحكيم»
«سلوة المحزون وعزوة الممحون»
«الحضرة الربانية والنظرة الرحمانية»
«التحفة السنية»
«قلائد الحسان وفرائد اللسان» ديوان شعر على المنوالين الحكمي والحميني
وفات
او در شب جمعه دوازدهم ماه ربیع الثانی سال 1172 هجری قمری در مشهد وفات یافت و در آنجا به خاک سپرده شد و بر مزارش تابوت بزرگی در زیر گنبد بزرگی است که در زیارت بزرگ سالانه زائران در آن ساکن بودند. در دوازدهم ماه ربیع الاول هر سال که جمعیت زیادی از هر طرف از دور و نزدیک برای او جمع می شوند.
منابع
"العبقري المجدد الإمام علي بن حسن العطاس". النبراس. مؤرشف من الأصل في 10 ديسمبر 2019.
"الحبيب علي بن حسن العطاس". الساعي.
باسودان, عبد الله بن أحمد. جواهر الأنفاس وذخائر الأرماس (PDF).