تقی الدین سبکی
تقی الدین السبکی (683هـ — 756هـ = 1284م — 1355م) فقیه شافعی صوفی محدث حافظ مفسر قاری الأصولی متکلم نحوی لغوی ادیب حکیم منطقی جدلی خلافی النظار، ملقب به "بشیخ الإسلام وقاضی القضاة"، (683 هـ - 756 هـ). او پدر فقیه تاج الدین السبکی بود[۱].
نسب
اوأبوالحسن علی بن عبدالکافی بن علی بن تمام بن یوسف بن موسى بن تمام بن حامد بن یحیى بن عمر بن عثمان بن علی بن مسوار بن سوار ابن سلیم السبکی، الخزرجی الأنصاری بود.
زندگی
شیخ تقی الدین السبکی در اول صفر 683 هجری قمری / 18 آوریل 1284 میلادی در روستای سبک الاحد (سبک العبید) - یکی از روستاهای استان منوفیه کنونی - به دنیا آمد. و در کودکی تحت تعلیم پدرش قرار گرفت که فضای مناسبی را برای کسب علم برای او ایجاد کرد. و با پدرش به قاهره نقل مکان کرد و نزد عده ای از مشاهیر زمان خود به رهبری پدرش شیخ عبدالکافی السبکی تحصیل کرد و از نایب های شیخ الاسلام ابن دقیق العید بود. در قضاوت و عنایت فراوانی به او کرد تا به علم آموزی پرداخت، تا اینکه از علمای شافعی و اندک علمای آن شد و در مصر و شام به تدریس نشست، او را لقب دادند. آخرین مجتهدین، و به قوت حافظه و ظرفیت حافظه شهرت داشت، تا آنجا که هر چه می خواند حفظ می کرد و فراموش نمی کرد، تا آن که به شگفتی زمان خود تبدیل شد. صوفیه را گرامی می داشت و آنها را بسیار دوست می داشت و می گفت: «راه صوفیه اگر صحیح باشد، راه هدایتی است که پیشینیان بر آن بوده اند.» وی نزد النصیر محمد بن قلاوون و بزرگوار مورد لطف قرار گرفت. دولتمردان معاصر ممالیک تا زمانی که منافع مردم را تامین می کرد و شیخ به ریاضت در جنبه های مختلف زندگی شهرت داشت و مشاغل متعددی را در مصر به عهده گرفت، مانند تدریس در مدرسه المنصوریه، الحکریا. مسجد الحکیم و خطبه در مسجد احمد بن طولون کار بی طرفی، راستگو بودن، پایبندی به حق و دست کشیدن از ظلم است تا اینکه صلاح الدین بن ایبک الصفدی درباره او گفت: به انفاق ادامه دهید. با تکبر اضافی و رفتاری که از راه حق و لجاج برنمی گردد، سعادت ابدی، پس امیدی به غیر از آن ندارد، ناگفته نماند قاضی، حکم او در این ولایت خلع کننده امر است. و صحبت او از عفت بر پول، تقصیر میخکوبان است. وی در دمشق مشاغل متعددی از جمله نقل حدیث، تدریس در مدرسه مسرور، شیخ مدرسه اشرفیه در کنار قضاوت و خطابه در مسجد اموی را به عهده گرفت.در قبرستان سعید السعده در قاهره، صلاح الدین الصفدی با شعری بلند وصیت کرد.
و مأموریت او به انفاق دمشق دلیلی بر درگیری او با مقامات حاکم به دلیل استواری او در حق بود، زیرا از سرزنش مقصر در راه خدا نمی ترسید و فقط در مورد آنچه وجدانش او را تسلی می داد قضاوت می کرد. اساس قانون تا اینکه یکی از شاهزادگان ارشد ممالیک گفت و او را بدرالدین بن جانکلی بن البابا می گفتند: ما با این سبکی در سر دردیم. او نیز در مقابل ارغون شاه ایستاد. نایب شام، و یک بار اوضاع بین آنها متشنج شد تا اینکه به او گفت: ای شاهزاده، من دارم می میرم و تو می میری.
اساتید
الشیخ شمس الدین بن الجزری. والشیخ نجم الدین بن الرفعة شیخ الشافعیة. والحافظ شرف الدین الدمیاطی. أبوالحسین الصواف. وعبدالرحمن بن مخلوف بن جماعة. ویحی ابن محمد بن عبدالسلام.
على بن نصر الصواف. وعلی بن عیسى القیم. وعلى بن محمد بن هارون الثعلبی. وعمر بن عبدالعزیز بن الحسین بن رشیق. وشهدة بنت عمر بن العدیم.
ابن الموازینی. وابن مشرف. وأبی بکر عبدالدائم. وأحمد بن موسى الدشتی. وعیسی المطعم. وإسحاق بن أبی بکر النحاس. وسلیمان حمزة القاضی.
الرشید بن أبی القاسم ،إسماعیل بن الطبال و رضی الدین إبراهیم بن محمد.
شاگردان
جمال الدین عبدالرحیم بن الحسن الإسنوی. وسراج الدین عمر بن رسْلان البُلقینی. ومجد الدین الفیروزآبادی مؤلف (القاموس المحیط). والحافظ عبدالرحیم العراقی. والحافظ جمال الدین المزی. والحافظ علم الدین البرزالی. والقاضی صلاح الدین الصفدی. وشمس الدین محمد بن عبدالخالق المقدسی. والمؤرخ شمس الدین الذهبی. وأبوالمعالی ابن رافع. والرحالة خالد بن أحمد البلوی.
آثار
السیف الصقیل فی الرد على ابن زفیل (ابن القیم). الدرة المضیة فی الرد على ابن تیمیة. الاعتبار ببقاء الجنة والنار فی الرد على ابن تیمیة وابن القیم القائلین بفناء النار [۲]. نقد الاجتماع والافتراق فی مسائل الأیمان والطلاق. النظر المحقق فی الحلف بالطلاق المعلق. رفع الشقاق فی مسألة الطلاق شفاء السقام فی زیارة خیر الأنام. السیف المسلول على من سب الرسول. إبراز الحکم من حدیث رفع القلم. أحکام کل ما علیه تدل. الإبهاج فی شرح المنهاج على منهاج الوصول إلى علم الأصول للقاضی ناصرالدین البیضاوی. المجموع شرح المهذب، والابتهاج فی شرح المنهاج للإمام محیی الدین النووی. غیرة الإیمان الجلی لأبی بکر وعمر وعثمان وعلی. سبب الانکفاف عن إقراء الکشاف. ثلاثیات مسند الدارمی. بیان الأدلة فی إثبات الأهلة. الاعتصام بالواحد الأحد من إقامة الجمعتین فی البلد. أجوبة أهل مصر حول "تهذیب الکمال" للحافظ المزی. تعدد الجمعة وهل فیه متسع. تقیید التراجیح فی صلاة التراویح. ضوء المصابیح فی صلاة التراویح فتاوى السبکی. فتوى أهل الإسکندریة. فتوى العراقیة. الرسالة العلائیة. إحیاء النفوس فی حکمة وضع الدروس. کشف القناع فی إفادة لو الامتناع. التحبیر المذهب فی تحریر المذهب. القول المُوعَب فی القول الموجَب. لمعة الإشراق فی أمثلة الاشتقاق. مُنیة المباحث فی حکم دین الوارث. الریاض الأنیقة فی قسم الحدیقة.
وفات
امام تقی الدین سبکی در سال 755 هجری قمری بیمار شد و ضعیف شد و بیماری او در دمشق ادامه یافت تا اینکه فرزندش امام تاج الدین عبدالوهاب بن علی السبکی چندی در دمشق ماند. ماهها سپس تقی الدین علی السبکی به مصر سفر کرد و مردم با او وداع کردند و دلها بر او پریشان شد.
وارد مصر شد و کمتر از بیست روز در آنجا ماند و در شب دوشنبه سوم جمادی الآخره سال 756 هجری قمری روح شیخ تقی الدین زیرکی در سن 73 سالگی از بدن مفارقت کرد. سپس علما تابوت او را بر دوش گرفتند و مردم ازدحام کردند و با او راه افتادند تا اینکه در قبرستان سعید السعداء در بیرون باب النصر به خاک سپرده شد.