علی بن حسن العطاس
علی بن حسن العطاس صاحب المشهد (۱۱۲۱ - ۱۱۷۲ هجری قمری)، عالم دینی، شاعر و مصلح اجتماعی اهل حضرموت و از برجسته‌ترین شخصیت‌های قرن دوازدهم هجری در شبه جزیره عربستان بود و توسط بسیاری از مراجع و منابع عرب و غیر عرب در مورد او نوشته و زندگی نامه اش را آورده اند. او راه دعوت به خدا و هدایت مردم را در پیش گرفت و عمر خود را در طلب علم و بهره گیری از آن در شاخه ها و زمینه های علمی زمان خود و نشر علم و دانش گذراند. در این راه علاوه بر موفقیت خود، صدها عالم و مبلغ را تربیت نمود. او همچنین تلاش می کند تا روابط بین اقوام و قبیله های مختلف منطقه خود و از همه اقشار اجتماعی را اصلاح کند و امنیت و ایمنی و امنیت جاده ها و عابران پیاده را در آن منطقه برقرار کند. او بانی روستای مشهد در حضرموت و اولین ساکن در آن است.
نسب
علی بن حسن بن عبدالله بن حسین بن عمر بن عبدالرحمن العطاس بن عقیل بن سالم بن عبدالله بن عبد الرحمن بن عبدالله بن عبدالرحمن السقاف بن محمد مولى الدویلة بن علی بن علوی الغیور بن الفقیه المقدم محمد بن علی بن محمد صاحب مرباط بن علی خالع قسم بن علوی بن محمد بن علوی بن عبیدالله بن أحمد المهاجر بن عیسى بن محمد النقیب بن علی العریضی بن جعفر الصادق بن محمد الباقر بن علی زین العابدین بن الحسین بن الإمام علی بن أبی‌طالب، و امام علی ، همسر فاطمه، دختر محمد، صلی الله علیه و آله است.
وی سی و یکمین نوه رسول خدا محمد صلی الله علیه و آله و سلم است.
تولد و تربیت
وی در سال 1121 هجری قمری در شهر حریضه حضرموت به دنیا آمد و مادرش فاطمه بنت ابی بکر بن شیبان بن اسحاق از روستای هینن است [۱]. سه ساله بود که پدرش از دنیا رفت، پس پدربزرگش عبدالله بن حسین او را مراقبت و تربیت کرد . پدر پدربزرگش یعنی حسین بن عمر بن عبدالرحمن نیز به او بسیار توجه می نمود. او آموزش قرآن را نزد استاد سالم بن علی بن عمر باعنتر آغاز کرد و پس از آنکه خواندن قرآن را آموخت، آن را حفظ کرد. نزد جدش حسین بن عمر به طلب علم پرداخت و کتابهای زیادی را نزد او خواند. اولین کتابی را که برایش خواند «بدایة الهدایة» امام غزالی بود، سپس به دستور جد بزرگش حسین نزد جدش عبدالله بن حسین ادامه تحصیل داد و پس از وفات جدش حسین بن عمر، نزد چهار فرزندش عبدالله، احمد، علی و محسن در فقه، تفسیر، عرفان، طب، زبان و حفظ تفاسیر قدیم و جدید تحصیل کرد. او مشتاق مجالس ذکر و معاشرت‌های نیکو بود، بسیار باهوش، زود درک، با حفظ قوی بود، و اگر از کتاب‌ها چیزی می‌خواند، حتی پس از مدتی، چه به نثر و چه به نظم در ذهنش می‌ماند.
اساتید
او به دانش اندوزی علاقه داشت و برای طلب علم در سراسر حضرموت سیر می کرد و از اساتید بسیاری بهره برد؛ از جمله:
پدربزرگش عبدالله بن حسین العطاس
پدربزرگ پدرش أبیه حسین بن عمرالعطاس
أحمد بن زین الحبشی
عمر بن عبد الرحمن البار
علوی بن عبدالله الحداد
عبدالله بن أبی بکر خرد
عبدالله بن عثمان العمودی
عمر بن عبدالقادر العمودی
سعید بن عبدالله باعشن
محمد بن أحمد بامشموس
أبو بکر بن محمد بافقیه
سالم بن علی باعنتر
عمر باحوّاقه
شاگردان او
و اما کسانى که از او گرفته شد و مرید او شد و با او تماس گرفت، بسیارى از آنها فرزندان او هستند و بسیارى از آنها عبارتند از:
برادرش أبو بکر بن حسن العطاس
جعفر بن محمد العطاس
محمد بن زین بن سمیط
جعفر بن أحمد بن زین الحبشی
عیدروس بن عبد الرحمن بلفقیه
زین بن عبدالله بن أبی بکر خرد
أحمد بن عبدالله باسودان
عیدروس بن عبد الرحمن البار
عبدالله بن أحمد بافارس باقیس
هجرت او به هجرین و ایجاد شهر مشهد
در سال 1150 هجری قمری از حریضه به الهجرین هجرت کرد و خود را در آنجا سکنی گزید خانه ای ساخت که تا کنون پا برجاست. سپس در سال 1159 هجری قمری شهر المشهد را در منطقه ای که قبلا به الغیوار معروف بود بنا نهاد و به آنجا کوچ کرد و اولین کسی بود که در آن منطقه زندگی کرد. الغیوار منطقه دزدان و راهزنان بود. او این کار را برای ریشه کن ساختن نا امنی و ظلم ستمکاران و ایجاد امنیت در منطقه انجام داد. چاه های زیادی کند و مسجد معروف خود را در این مکان ساخت. او این مسجد را به پنج هدف تاسیس کرد:
یاری رساندن به همه مسلمانان
آرامش بخشیدن به وحشت زده ها
پناه دادن به بی پناهان
آب دادن به تشنگان
ایجاد ارتباط بین کسانی که قطع رابطه کرده اند.
پس از پی ریزی شهر المشهد، در صدد برآمد که بین تمام قبایل متخاصم حضرموت، آتش بسی جامع منعقد کند و سایر قبایل مجاور را نیز در بر گیرد و در سال یک ماه مصادف با ماه ربیع الاول را برای همه آتش بس اعلام کند. و اعلام کرد که آتش بس هر سال به صورت دوره ای تمدید می شود و از همه قبایل عهد و پیمان می گیرد و او را به احترام این ماه و حفظ حرم دعوت می کند. همه قبایل به عهد و عهد با او وفا کردند و هر ساله در سالروز میلاد پیامبر اکرم (ص) مشهد تبدیل به زیارتگاه بزرگی می شد که در آن دروس دینی و خطبه ها و قرائت قرآن و ادعیه برپا می شد و در شب پانزدهم همان ماه مولودی خوانده می شد و بازار بزرگی برپا می شد که همه تجار حضرموت برای خرید و فروش می آمدند.
تالیفات
او کتابهای زیادی دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
«القرطاس» که دو بخش است:
الجزء الأول فی تاریخ وترجمة جده الحبیب عمر بن عبد الرحمن العطاس
الجزء الثانی فی شرح راتب الحبیب عمر بن عبد الرحمن العطاس
«سفینة البضائع وضمینة الضوائع»
«المقصد فی شواهد المشهد»
«الریاض المؤنقة فی الألفاظ المتفرقة»
«العطیة الهنیة والوصیة المرضیة»
«الرسائل المرسلة والوسائل الموصلة»
«الشوارد والشواهد»
«خلاصة المغنم وبغیة المهتم فی اسم الله الأعظم»
«المختصر فی سیرة سید البشر»
«الإشارة الذکیة إلى بعض ألفاظ الوصیة»
«شرح مقامات الحریری»
«مزاج التسنیم فی حکم لقمان الحکیم»
«سلوة المحزون وعزوة الممحون»
«الحضرة الربانیة والنظرة الرحمانیة»
«التحفة السنیة»
«قلائد الحسان وفرائد اللسان» دیوان شعر على المنوالین الحکمی والحمینی
وفات
او در شب جمعه دوازدهم ماه ربیع الثانی سال 1172 هجری قمری در مشهد وفات یافت و در آنجا به خاک سپرده شد و بر مزارش تابوت بزرگی در زیر گنبد بزرگی است که در زیارت بزرگ سالانه زائران در آن ساکن بودند. در دوازدهم ماه ربیع الاول هر سال که جمعیت زیادی از هر طرف از دور و نزدیک برای او جمع می شوند[۲].
منابع
"العبقری المجدد الإمام علی بن حسن العطاس". النبراس. مؤرشف من الأصل فی 10 دیسمبر 2019.
"الحبیب علی بن حسن العطاس". الساعی.
باسودان, عبدالله بن أحمد. جواهر الأنفاس وذخائر الأرماس (PDF).
پانویس
- ↑ المشهور, عبد الرحمن بن محمد (1404 هـ). شمس الظهیرة. الجزء الأول. جدة، المملكة العربیة السعودیة: عالم المعرفة. صفحة 258 - 261. مؤرشف من الأصل فی 21 مایو 2018.
- ↑ باكثیر, عبدالله بن محمد (1405 هـ). رحلة الأشواق القویة إلى مواطن السادة العلویة. صفحة 121 - 123. مؤرشف من الأصل فی 09 أغسطس 2018. اطلع علیه بتاریخ أغسطس 2020.