صالح بن علوی جمل اللیل
صالح بن علوی جمال اللیل (۱۲۶۹ - ۱۳۵۴ هجری قمری) عالم مسلمان و پیشوای بزرگ دینی، از مشهورترین علمای مسلمان در شرق آفریقا بود. وی را شیخ شیوخ شرق آفریقا و پدر نهضت علم در آن می‌دانند و در نشر دین و علم دارای فضایل و استقامت است. او اولین مؤسسه آموزش فرهنگ اسلامی را در شرق آفریقا در مسجد خود به نام مسجد ریاض تأسیس کرد. او بنیانگذار جشنواره بزرگ سالانه در شهر لامو برای جشن میلاد حضرت محمد (ص) است .
نسب
صالح بن علوی بن عبدالله بن حسن بن أحمد بن عبدالله صاحب الطیور بن أحمد بن هارون بن عبدالرحمن بن أحمد بن عبدالله بن محمد جمل اللیل بن حسن المعلم بن محمد أسدالله بن حسن الترابی بن علی بن الفقیه المقدم محمد بن علی بن محمد صاحب مرباط بن علی خالع قسم بن علوی بن محمد بن علوی بن عبیدالله بن أحمد المهاجر بن عیسى بن محمد النقیب بن علی العریضی بن جعفر الصادق بن محمد‌الباقر بن علی زین‌العابدین بن الحسین بن امام علی بن أبی‌طالب و امام علی، همسر فاطمه دختر محمد صلی الله علیه و آله است .
وی سی و دومین نوه رسول خدا محمد صلی الله علیه و آله و سلم است.[۱]
تولد و تربیت
وی در سنقانی در جزیره گراند کومور در سال ۱۲۶۹ هجری قمری متولد شد و مادرش مریم بنت علی مووان ماسوانی از قبیله آنی رجب است. او در آنجا رشد کرد و اصول دین و علم را از پدرش معروف به «فندی علاوی» متوفی سال 1311 هجری قمری دریافت کرد و نزد ابوالحسن اول بزرگ بن احمد جمل اللیل و احمد بن ابی‌بکر بن سمیط که بعداً مفتی زنگبار شد قرآن آموخت.
اساتید
از بسیاری از دانشمندان آفریقای شرقی علم آموخت، از جمله:
پدرش علوی بن عبدالله جمل اللیل
عموی او علی بن عبدالله جمل اللیل
أبوالحسن بن أحمد جمل اللیل
أبوبکر بن عبدالرحمن الحسینی
علوی بن أبی‌بکر الشاطری
أهدل بن أبی‌بکر الأهدل
علی بن محمد المعاوی
أبوبکر المعاوی
شاگردان
از جمله کسانی که از او علم آموختند:
پسرش أحمد بدوی بن صالح جمل اللیل
پسرش عیدروس بن صالح جمل اللیل
نوه اش علی بن أحمد بدوی جمل اللیل
عبدالله بن محمد باکثیر
سالم بن جمعان القیصری
علی بن حسن القمری
عبداللطیف بن عثمان القمری
مهاجرت به لامو
وی در سال 1287 هجری قمری با اجازه پدر و مادرش از وطن خود به شهر لامو در جزیره لامو مهاجرت کرد. آنجا مملو از علما بود، لذا انواع علوم را از آنان فراگرفت. حبیب صالح در هجرت خود با موانع گوناگونی مواجه شد، از این رو با عزم و حوصله استقامت کرد و علم را به عموم مردم رساند و آن را در دسترس همگان قرار داد. تا اینکه عده ای از سفیهان جامعه او را اذیت کردند و از او بدگویی می‌کردند و عده ای به او بدی کردند. ولی او صبر می کرد. تا اینکه آنها متوجه اشتباه خود شدند و به نیت پاک سید آگاه شدند. از این رو با تمام وجود از او جمایت کردند. سید ابوبکر حسینی قطعه زمین بزرگی به او بخشید و او مسجد خود را بنا کرد و آن را (ریاض الجنه) نامید و ساختمانش را از چوب و گل و کف آن را از خاک پاک فرش کرد و خانه مسکونی خود را با برگ و شاخه های نخل ساخت. پس از مدتی تصمیم به ساختن مسجد با سنگ گرفت و در سال 1319 هجری قمری، شب معراج، بنا را به پایان رساند. این شد مسجد ریاض اولین مؤسسه نشر علم و فرهنگ اسلامی در شرق آفریقا و مؤسسات و مدارس و گوشه های علوم از آن منشعب شد.
جشن میلاد النبی
بزرگترین جلسه ای که سالیانه برگزار می کرد روز میلاد پیامبر اکرم (ص) بود که جمعیت زیادی در آن حضور داشتند و مردم از نقاط مختلف می آمدند که موسم تبلیغ دین اسلام و روز برادری و آشنایی و تبادل نظر بین حاضران است. زیرا فصل اقتصادی بسیار بزرگی برای شهر لامو و اطراف آن است. این جشنواره تا به امروز به جذب شرکت کنندگان و بازدیدکنندگان زیادی ادامه می‌دهد.
وفات
وی در روز شنبه دوم محرم 1354 هجری قمری در لامو درگذشت. [۲]
منبع
لمشهور, عبدالرحمن بن محمد (1404 هـ). شمس الظهیرة (PDF). الجزء الثانی. جدة، المملکة العربیة السعودیة: عالم المعرفة. صفحة 493.