یونسکو
یونسکو (UNESCO) مخفف نام سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد با هدف پیشبرد صلح و رفاه همگانی در جهان از طریق همکاری میان ملت‌ها می‌باشد که در این راستا دارای اهداف و اساسنامه‌ای می‌باشد در مقاله زیر می‌توانید اطلاعاتی درباره سارمان یونسکو بدست اورید.
| نام | یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد) |
|---|---|
| تأسیس | ۱۶ نوامبر ۱۹۴۵؛ ۷۵ سال پیش |
| نوع | سازمان‌های تخصصی سازمان ملل متحد |
| مقر اصلی | پاریس، فرانسه |
| زیر نظر | شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد |
| اعضا | ۱۹۳ کشور عضو رسمی و ۱۱ عضو وابسته |
| حوزه‌های رسمی فعالیت | آموزش، علوم طبیعی، علوم اجتماعی / انسانی، فرهنگ و ارتباطات |
| جوایز | 22 نوع |
| وبگاه | https://en.unesco.org |
تاریخ
در اول نوامبر سال ۱۹۴۵ درست هنگام پایان جنگ جهانی دوم کنفرانس بزرگی در لندن تشکیل شد. در این کنفرانس نمایندگان چهل کشور شرکت کردند. فرانسه و انگلستان به عنوان دو کشوری که بیشترین صدمات را از جنگ تحمل کرده بودند، پیشنهاد کردند سازمانی با هدف نهادینه ساختن فرهنگ صلح به معنای واقعی کلمه تأسیس شود. از نظر آنان سازمان جدید باید در راه «همبستگی فکری و اخلاقی بشریت» خدمت کند و مانع از وقوع جنگ جهانی دیگر شود.
در ۱۹ نوامبر ۱۹۴۵، ۳۷ تن از نمایندگان کشورها اساسنامۀ یونسکو را امضا کردند و بدین ترتیب سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) با هدف پیشبرد صلح و رفاه همگانی در جهان از طریق «همکاری» میان ملت‌ها تأسیس شد. از آنجا که صلح باید بر اساس همبستگی معنوی و فکری پی ریزی شود و از آنجا که «جنگ‌ها نخست در اذهان بشر آغاز می‌شود، دفاع از صلح نیز باید در ذهن انسان‌ها شکل گیرد» (همانگونه که در آغاز دیباچۀ یونسکو آمده است)، رسالت یونسکو بیش از هر چیز اخلاقی است و با روح انسان سر و کار دارد. بنابراین یونسکو مأموریت یافته است که در مقام سازمانی برای «همکاری فکری» در سطح بین المللی خدمت کند.
اهداف تشکیل
هدف برنامه‌های یونسکو که بر اساس سهیم کردن همۀ انسان‌ها در دانش پی‌ریزی شده پیشبرد فرهنگ، صلح خواهی، توسعۀ انسانی و توسعۀ پایدار می‌باشد. یونسکو با ازدیاد و تقویت مناسبات آموزشی، علمی و فرهنگی دو هدف کاملاً پیوسته را تعقیب می‌کند:
۱. توسعه، که ورای تقاضای سادۀ پیشرفت مادی، باید به طیف گسترده‌ای از خواست‌های انسان پاسخ گوید، بدون آنکه میراث نسل‌های آینده را به خطر افکند.
۲. برقراری فرهنگ صلح، بر اساس آموزش مسؤولیت شهروندی و مشارکت کامل در فرایندهای دموکراتیک. برای اینکه صلح پایدار، صادقانه و مورد قبول همه برقرار شود، در دیباچۀ اساسنامۀ یونسکو آمده است کشورهای امضاء کنندۀ این اساسنامه «مصمم‌اند که دستیابی کامل و برابر به آموزش، پی جویی آزاد حقیقت عینی، تبادل آزاد اندیشه‌ها و دانسته‌ها را برای همگان تضمین کنند و روابط بین مردم خود را توسعه بخشند و افزایش دهند تا با درک متقابل و بهتر به شناختی دقیق‌تر و حقیقی‌تر از آداب و رسوم یکدیگر برسند.»
برای تحقق این هدف، دولتهای مربوط تصمیم به تأسیس «سازمان‌های آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) گرفتند تا با همکاری ملل جهان در زمینه‌های آموزشی، علمی و فرهنگی به تدریج به اهداف صلح بین المللی و رفاه عام بشری برسند و این خود از اهداف اولیۀ سازمان ملل متحد است که در منشور آن نیز آمده است.
کنفرانس سانفرانسیسکو که منجر به تشکیل سازمان ملل در سال ۱۹۴۵ شده از دولت انگلیس دعوت کرد کنفرانسی جهت تدوین اساسنامه بین المللی فرهنگ برگزار کند. این کنفرانس در نوامبر همان سال با شرکت ۴۳ کشور از جمله ایران، در لندن برگزار شد. هدف اولیۀ کنفرانس سانفرانسیسکو و دولت آمریکا تأسیس سازمانی صرفاً آموزشی برای بازسازی مراکز آموزشی بود ولی شرکت کنندگان در کنفرانس لندن فرهنگ را نیز به عنوان بخشی از برنامۀ سازمان منظور کردند. وقوع بمباران هیروشیما و توجه همگان به نقش یافته‌های علمی در زندگی بشر به آنجا انجامید که حرف «S» نیز به نشانۀ کلمۀ «Sciences» علوم در عنوان سازمان گنجانده شود و «Uneco» به «Unesco» تبدیل شود.
اهداف استراتژیک
آموزش:
ـ. ارتقای آموزش به عنوان حق اساسی مطابق با اعلامیۀ جهانی حقوق بشر
ـ. بهبود کیفیت آموزش از طریق متنوع‌سازی محتویات و متدها و ارتقای ارزش‌های مشترک در سطح جهانی
ـ. ارتقای سطح تجارب علمی، ابتکارات و اشاعه و مشارکت اطلاعات و اتخاذ بهترین تدابیر در راستای سیاست گفتگوی علمی
علوم:
ـ. ارتقاء اصول و هنجارهای اخلاقی برای هدایت توسعۀ علمی و تکنولوژی و استحالۀ اجتماعی
ـ. بهبود امنیت انسانی از طریق مدیریت بهینه تحولات اجتماعی و محیطی
ـ. تقویت و غنابخشی به ظرفیت‌های علمی، فنی و انسانی در راستای مشارکت در جوامع علمی معاصر فرهنگ:
ـ. ارتقاء سطح ابزارهای استاندارد قانونی و اجرای آن‌ها در حوزه فرهنگ
ـ. صیانت از تنوع فرهنگی و تشویق گفتگو میان فرهنگها و تمدن‌ها
ـ. تقویت و غنابخشی ارتباط میان فرهنگ و توسعه از طریق ظرفیت و مشارکت در دانش
محورهای اصلی برنامه‌های یونسکو عبارتند از:
– آموزش و پرورش برای همه
– پیشبرد تحقیقات زیست محیطی از طریق برنامه‌های علمی جهان
– حفظ و تقویت میراث طبیعی جهان
– پیشبرد جریان آزاد اطلاعات، آزادی مطبوعات و توسعۀ رسانه‌های کثرت گرا و در عین حال تقویت امکانات و ظرفیت‌های ارتباطی کشورهای در حال توسعه
مأموریت‌های یونسکو
اساسنامهٔ یونسکو پنج مأموریت بزرگ برای سازمان تعیین کرده است. پیشبرد، انتقال و سهیم شدن در دانش: به طور کلی با تکیه بر فعالیت‌های پژوهشی، تربیتی و آموزشی.
مطالعات دورنگرانه: آموزش، علم، فرهنگ و ارتباطات برای جهان فردا چه شکل‌هایی باید داشته باشند؟
فعالیت‌های یونسکو به آینده می‌نگرد. سازمان می‌کوشد به «پیش‌بینی و تحلیل» دگرگونی‌های مهمی بپردازد که جوامع با آن مواجه خواهند شد و سؤالاتی را دربارۀ آینده آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات مطرح کند. مثلاً یونسکو چند سالی است تغییراتی را بررسی می‌کند که توسعه اینترنت در زمینه‌های شناخت و اطلاعات بوجود آورده است.
یونسکو باید با اولویت بخشی به «تحقیقات، آموزش و مهارت آموزی» به محققان، استادان و دانشجویان کلیه کشورها کمک کند تا بتواند به دانش و معرفت بیشتری دست یایند، آن‌ها را به افراد بیشتری انتقال دهند و بکوشند هیچ کس را بی بهره نگذارند.
رسالت سازمان
۱ ـ توسعه و ارتقاء اصول و هنجارهای جهانی مبتنی بر ارزش‌های مشترک به منظور مواجهۀ با چالش‌های بوجود آمده و مهم در عرصۀ آموزش، علم، فرهنگ و ارتباطات و حمایت و تقویت «رفاه‌عمومی»
۲ ـ ارتقاء و گسترش تکثرگرایی از طریق به رسمیت‌شناسی و صیانت از تنوع فرهنگی و ملاحظۀ حقوق‌انسانی
۳ ـ ارتقاء سطح مشارکت و اقتدار در جامعۀ علمی از طریق دسترسی برابر، ظرفیت‌سازی و مشارکت در دانش
وظایف
طی این کنفرانس، وظایف سازمان درچندین بند تعیین شد که خلاصه آن عبارت است از:
1. تسهیل تبادل آزاد میان رهبران آموزشی، فرهنگی و علمی کشورها
2. مبادلۀ آزاد عقاید و اطلاعات میان مردم و متخصصین از طریق مدارس، دانشگاه‌ها و سایر مؤسسات آموزشی و پژوهشی
3. تدوین و توزیع برنامه‌های آموزشی و فرهنگی متناسب با نیازهای کشورها
به علاوه بر ضرورت حفظ جنبۀ غیر دولتی سازمان نیز تأکید شد.
نزدیک به پنجاه سال از تأسیس سازمان ملل متحد و سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی وابسته به آن «یونسکو» می‌گذرد. طی این سال‌ها تحولات بسیار مهمی در زندگی اجتماعی بشر رخ داده است. از جمله مبارزات استقلال طلبانه در سراسر دنیا و ظهور کشورهای مستقل در صحنه بین‌المللی است و گواه آن حضور بیش از ۱۷۰ کشور عضو در یونسکو در سال‌های اخیر است در حالی که در بدو تأسیس سازمان، این تعداد کمتر از پنجاه کشور بود.
حوزه‌های موضوعی (عرصه‌های فعالیت) یونسکو
یونسکو اهتمام خویش را به فعالیت در زمینه‌های آموزش، علوم‌طبیعی، علوم اجتماعی و انسانی، فرهنگ، ارتباطات و اطلاعات مصروف کرده است.
اهداف و برنامه‌ها (استراتژی)
کشورهای عضو
در سال ۱۹۴۵، ۳۷ کشور اساسنامه یونسکو را به امضاء رساندند. این اساسنامه بعداً در سال ۱۹۴۶ مورد امضاء بیست کشور دیگر قرار گرفت و بدین ترتیب این تعداد از اعضاء نخستین بنیانگذاران سازمان آموزشی، علمی، فرهنگی ملل متحد شدند. تا سال ۱۹۵۰ تعداد اعضا یونسکو به ۵۹ عضو رسید و در سال ۱۹۵۴ اتحاد جماهیر شوروی سابق به عنوان هفتادمین عضو به این سازمان پیوست.
بین سال‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۶۲ در پی فرایند استعمارزدایی ۲۴ کشور جدید التأسیس آفریقایی نیز به این سازمان پیوستند. اما در سال ۱۹۸۴ یونسکو یکی از اعضای مهم خود یعنی ایالات متحده را که بر مدیریت و سیاست‌های سازمان انتقاد داشت و تصمیم به خروج از آن را گرفت را از دست داد. اندکی بعد انگلستان و سنگاپور نیز از سازمان کناره گیری کردند.
در اوایل سال ۱۹۹۰ فروپاشی بلوک شرق سبب ایجاد تحولات بیشتر شد. کرسی آلمان شرقی بر اثر اتحاد با آلمان حذف گردید. اندکی بعد فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق نیز سبب افزایش اعضا شد و ۱۲ عضو جدید بر اثر این فروپاشی به سازمان یونسکو پیوستند از جمله ارمنستان، آذربایجان، گرجستان، قزاقستان و قرقیزستان، اندکی بعد نوبت کشورهای یوگسلاوی سابق شد و کشورهایی نظیر بوسنی هرزگوین، اسلوونی و کروزنی به این سازمان ملحق شدند.
از زمان تأسیس سازمان یونسکو ۱۰ عضو در فواصل زمانی مشخص از سازمان کناره گرفتند. به عنوان مثال آفریقای جنوبی در سال ۱۹۵۶ این سازمان را ترک کرد و در سال ۱۹۹۴ بعد از حذف نژاد‌پرستی دوباره ملحق شد. تمامی این ده کشور به جز سنگاپور دوباره به یونسکو پیوستند. انگلستان یکبار دیگر در سال ۱۹۹۷ عضو یونسکو شد. در اکتبر ۲۰۰۳ با برگشت ایالات متحده به یونسکو ترکیب اعضای آن به ۱۹۰ کشور عضو رسید. اکنون ۱۹۳ کشور عضو رسمی و ۱۱ عضو وابسته دارد.[۱]
ساختار سازمان یونسکو
این سازمان دارای ۳ رکن اصلی است:
۱- کنفرانس عمومی ۲- شورای اجرایی ۳- دبیرخانه
کنفرانس عمومی
کنفرانس عمومی عالیترین مرجع تصمیم‌گیری یونسکو است. همانطور که در اساسنامه آورده شده است با شرکت نمایندگان کشورهای عضو سازمان‌های وابسته به ناظران بین‌المللی به منظور تعیین سیاست‌ها و خط‌مشی‌های سازمان و موارد دیگری که در اساسنامه تعیین شده، تشکیل می‌شود.
کنفرانس عمومی مرکب از نمایندگان دول عضو، اعضای وابسته، ناظران دول غیرعضو، سازمان‌های بین‌الدولی و سازمان‌های غیردولتی است. کلیهٔ کشورهای عضو در این کنفرانس دارای نماینده می‌باشند. این رکن برنامه‌ها و بودجه سازمان را تعیین می‌کند و هر ۲ سال یکبار تشکیل جلسه می‌دهد بند یک ماده ۴ اساسنامه یونسکو تصریح دارد که: «… هر یک از دول عضو پس از مشورت با کمیته ملی، در صورت وجود آن، یا با مؤسسات و هیأتهای آموزشی، علمی و فرهنگی، حداکثر ۵ عضو انتخاب می‌کند».
کنفرانس عمومی، اعضای شورای اجرایی را برای مدت ۴ سال و مدیر کل سازمان را برای مدت ۶ سال انتخاب می‌نماید. مصوبات کنفرانس در ارتباط با کنوانسیون‌ها به دو سوم اکثریت آرا نیاز دارد در حالی که در مورد توصیه‌نامه‌ها و اعلامیه‌ها اکثریت ساده کافی است. اجلاس عادی کنفرانس عمومی معمولاً در مقر یونسکو در پاریس و با شرکت هیأتهای نمایندگی کشورها و سازمان‌های وابسته تشکیل می‌شود و بنا به رویه جاری ۳ هفته به طول می‌انجامد.
چنانچه کنفرانس عمومی خواستار برگزاری اجلاس فوق‌العاده باشد، محل برگزاری آن را خود مشخص می‌کند در غیر اینصورت شورای اجرایی این کار را انجام می‌دهد. با فراخوان کنفرانس عمومی یا با فراخوان شورای اجرایی و یا درخواست حداقل یک سوم اعضا، اجلاس فوق‌العاده تشکیل خواهد شد.
شورای اجرایی
شورای اجرایی یا به عبارتی شورای اداری یونسکو، مقدمات کار کنفرانس عمومی را تهیه و بر اجرای کامل تصمیمات کنفرانس عمومی نظارت می‌کند. این شورا سالانه ۲ بار در بهار و پاییز تشکیل جلسه می‌دهد. ۵۸ عضو آن توسط کنفرانس عمومی، با توجه به تنوع جغرافیایی و فرهنگی، انتخاب می‌شود. فعالیت‌های شورای اجرایی زیر نظر کنفرانس عمومی انجام می‌شود و لذا شورا در مقابل اجرای برنامه‌های مصوبه کنفرانس عمومی مسئول است. همچنین شورا، مسئولیت نظارت بر برنامه‌های مصوب کنفرانس عمومی را توسط مدیر کل برعهده دارد. به عبارت دیگر، مدیر کل نسبت به اجرای مطلوب برنامه‌ها در مقابل شورای اجرائی مسئول و پاسخگو است.
هر چند اساسنامه اولیه یونسکو پیش‌بینی کرده بود که اعضای شورای اجرایی نماینده دولتهای متبوع خود نخواهند بود و به نمایندگی از طرف کنفرانس عمومی در شورا فعالیت خواهند داشت، اما در سال ۱۹۵۴ اساسنامه شورا به پیشنهاد ایالات متحده تغییر کرد و از آن پس اعضای شورا به نمایندگی از طرف دولتهای متبوع خویش در شورا شرکت می‌کنند.
اصلاح اساسنامه موجب این تأسف شد که شورای اجرایی به جای اینکه انجمنی از شخصیتهای علمی برجسته جهان باشد، به صورت مجمعی بین‌الدولی درآمد.
همچنین رئیس کنفرانس عمومی به اعتبار سمت و مقامی که دارد به عنوان مشاور در شورای اجرایی حضور می‌یابد.
کنفرانس عمومی در انتخاب اعضاء شورای اجرایی کوشش به عمل خواهد آورد که شورا شامل اشخاصی باشد که در قلمرو هنر، ادبیات، علوم، تربیت و نشر افکار صلاحیت داشته و برای انجام
وظایف اداری و اجرایی شورا دارای تجربه باشند. همچنین کنفرانس عمومی باید تنوع فرهنگها و تقسیم عادلانه جغرافیایی را مورد توجه قرار دهد. هیچ گاه در یک زمان، بیش از یک نفر از اتباع یک کشور عضو نمی‌تواند انتخاب شود با این حال رئیس کنفرانس از این حیث مستثنی است.
شورای اجرایی وظایف دیگری را پی آمد موافقت نامه‌های یونسکو با سازمان ملل متحد، کارگزاری‌های تخصصی و دیگر سازمان‌های بین‌الدولتی انجام می‌دهد.
دبیرخانه
سومین رکن اصلی یونسکو، دبیرخانه است که مرکب از دبیرکل و تعداد زیادی از کارمندان بین‌المللی است. دبیرخانه یونسکو در سال ۱۹۴۶ با ۶۰۰ نفر پرسنل کار خود را آغاز نمود.
دبیر کل یونسکو در رأس دبیرخانه دائمی قرار گرفته که بیش از ۲۵۰۰ کارمند بین‌المللی در آن به کار اشتغال دارند و براساس معیارهای جغرافیایی بسیار گسترده به استخدام سازمان درآمده‌اند.
دبیر کل که مدیر اجرایی سازمان می‌باشد، توسط کنفرانس عمومی و براساس توصیه‌های شورای اجرایی برای مدت ۶ ساله انتخاب می‌شود.
بودجه یونسکو
یونسکو دارای دو نوع منبع مالی است: ۱- بودجه عادی ۲- منابع فرا بودجه‌ای بودجه عادی از محل حق عضویت‌هایی تأمین می‌شود که کشورهای عضو بر حسب توان اقتصادی خود آن را می‌پردازند. مثلاً در سال ۲۰۰۰ چهل کشور هر یک ۰۰۱/۰ درصد کل بودجهٔ عادی را پرداخت کرده‌اند؛ در حالیکه حدود ده کشور هر یک حق عضویتی بیشتر از ۲% از کل بودجه سازمان را پرداخت نموده‌اند. ژاپن با پرداخت کل بودجۀ عادی یونسکو اصلی‌ترین تأمین کنندۀ منبع مالی سازمان بوده است. برای سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷ بودجۀ عادی تأیید شدهٔ یونسکو ۶۶۷ میلیون دلار آمریکا بوده است.
از دیگر رو منابع فرابودجه ای نیز در اختیار یونسکو قرار دارد. این منابع برای سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۱ حدود ۲۵۰ میلیون دلار بوده است. که ۱۱۳ میلیون دلار آن از طرف کشورهای عضو در اختیار یونسکو قرار گرفته است تا صرف اجرای طرح‌های کشورهای در حال توسعه شود. بیش از ۶۰ میلیون دلار نیز از طرف برنامۀ توسعۀ ملل متحد یا از طرف دیگر آژانس‌های ملل متحد که همچون یونسکو در زمینه‌های توسعه، جمعیت، کودکان یا محیط زیست فعالیت می‌کنند، در اختیار سازمان قرار گرفته است.[۲]