اخوان المسلمین لبنان
سازمان و تشکیلات
سازماندهی و تشکیلات از عوامل بنیادین حرکت اسلامی معاصر به ویژه در دنیای اهل سنت است. مسلمانان سنی همواره خود را در پناه خلافت اسلامی آسوده یافته اند و ضرورتی برای قیام نمی‌دیدند و به همین دلیل نهضت‌های «دولت اسلامی» بر ضد اصلاح طلبان در تاریخ اسلام سنی، وابسته به کارهای فردی مصلحان بود و آنگونه که باید به سازماندهی و تشکیلات اهمیت نمی‌دادند و ضرورتی برای آن احساس نمی‌کردند. با سقوط نظام خلافت و از بین رفتن مشروعیت حکومتها در اذهان، دیگر مواضع اصلاحگرایانه مصلحان کافی به نظر نمی‌رسید؛ چرا که بنیاد نظام از بین رفته بود و با ظاهرسازی و نقش و نگار نمی‌شد که ایوان حکومت را مرمت کرد و سر پا نگهداشت.
شاید در میان اهل سنت نخستین کسی که بر ضرورت ایجاد تشکیلات توجه کرد و آن را با مسئله تشکیل نظام اسلامی پیوند داده حسن البنا بود[1]. نخستین نمایندگان اعزامی اخوان المسلمین به فلسطین، سوریه و لبنان عبدالرحمن الساعاتی و محمد اسعدالحکیم بودند که رهبر تونسی، الْثعالبی نیز آنها را همراهی می‌نمود. آنها در بیت المقدس، بیروت و دمشق مورد استقبال قرار گرفتند و در طی این دیدارها افراد زیادی به اخوان المسلمین اعلام وفاداری نمودند. پس از این بازدیدها به دعوت جمعیت مقاصد خیریه در بیروت محمد الهادی عطیه وکیل دادگستری به نمایندگی از اخوان المسلمین به بیروت رفت. انجمن اخوان المسلمین سوریه پس ازانجمن اخوان المسلمین مصر مهمترین انجمن محسوب می‌شود. این انجمن آن قدررشد کرد و مورد توجه قرار گرفت که پس ازترور حسن البنا در سال 1949 میلادی و همچنین انحلال انجمن در سال 1954 بیشترین توجه اخوان ها به اخوان سوریه و شخص مصطفی السباعی که مهمترین کاندیدای رهبری اخوان المسلمین محسوب می گردید، جلب شد[2].
بزرگترین تشکل رسمی اخوان المسلمین در لبنان الجماعة الاسلامیة، که از سال 1964 فعالیت خود را در این کشور آغاز کرده است. این جماعت ضمن اینکه اندیشه های اصلاح طلبانه و میانه را مبنا قرار داده، حامی جریان مقاومت لبنان در قبال تجاوزات رژیم صهیونیستی نیز می‌باشد. در اوایل دهه پنجاه، جنبش اسلامی در تعدادی از کشورهای عرب رشد نمود و تبدیل به یک روند فکری و سیاسی روشن در عرصه عربی شد. نوشته های حسن البنا، سید قطب و مصطفی السباعی و کتاب های منتشر شده ابوالعلامودودی در پاکستان ونسخه های از اخوان المسلمین مثل مجله الدعوه و المسلمون از مصر و الشهاب ازسوریه و الکفاح الاسلامی از اردن شروع به تشکیل روند فکری وسیاسی اسلامی در مناطق مختلفی از لبنان گردید. پناهندگی مصطفی السباعی (رهبر اخوان المسلمین سوریه )به لبنان در سال 1952 در زمان سلطنت سرهنگ ادیب شیشکلی در سوریه،برای تبلور این روند در لبنان کمک نمود[3].
هنگام فوران حوادث سال 1958 و همزمان با طبقه بندی ملی و طائفه ای تشکیل یک گروه جدید برای پاسخگویی به خواسته‌های نهضت اسلامی به شکل جامع تحت عنوان الجماعة الاسلامیة در دستور کار قرار گرفت. یکی از رهبران این گروه دبیر کل بنیانگذار فتحی محمد عنایه معروف به فتحی یکن می‌باشد[4]. افکار اساسی یکن با اندیشه اخوان المسلمین اشتراک دارد. بعد از ترور رفیق حریری یکن به ائتلاف مخالفان دولت به رهبری حزب الله پیوست. با وجود احترام زیادی که به جایگاه عربستان سعودی می گذارد، به شدت از روش مقاومت و پایداری دفاع می‌کند. ارتباطات شخصی و دیدارهای متعدد،او را با رهبر تشکیلات القاعده مرتبط کرده از او دفاع می‌کند و معتقد است بزرگترین دشمن آمریکاست. حوادث 11 سپتامبر را نفی نمی‌کند ولی با برخی سیاست های القاعده به ویژه به عملکرد ابومصیب زرقاوی در بریدن سر گروگان ها و... بسیار مخالف است.
اهداف، ساختار و چارچوب های الجماعة الاسلامیة
می‌توان الجماعة الاسلامیة را با ادبیات آن شناخت. آنها معتقدند که این جماعت، جماعت مسلمانان نیست بلکه جماعتی از مسلمانان است، همچنین این جماعت گروهی، شخصی نیست و دبیر کل آن خادم گروه است، این جماعت فقط گروهی سیاسی نبوده و نگرانی‌هایی در جهت فرهنگی, تربیتی و اسلامی‌دارد[5]. برخی از اهداف اصلی این جماعت عبارتند از:
1- تبیغ ندای اسلام به مردم در ارتباط با زمانه و مشکلات آن» و لزوم پیوند بین مسلمانان در درک ایمان و عمل.
2- آموزش، تریت و حمایت پاسخ دهندگان به ندای اسلام و جذب توده‌ها به اسلام.
برای رویارویی با چالش تمدن غربی و فلسفه الحادی و امواج فساد و هرزه نگاری.
3- ایجاد یک جامعه جدید که در آن اسلام تنها معیار اقدامات فردی است. این ها
باب و اساس روابط خانوادگی و معاملات بین مردم است.
4- تلاش برای جمع آوری آموزه‌های فرق اسلامی با رجوع به ریشه‌های اسلام.
5- مبارزه با فرقه‌گرایی نکوهید[6].
البته این اهداف در طول سالیان فعالیت متمادی الجماعة الاسلامیة در لبنان با توجه به شرایط موجود تغییر، تعدیل و تکمیل شده است. مهمترین زمینه هایی که این گروه به آن توجه دارد، بخش خانواده، بخش عضویت، بخش دانشجویان و بخش فرهنگی است. ساختار منحصر به فرد الجماعة الاسلامیة مانند جنبش اخوان منحصر به فرد است. ساختار هرمی الجماعة الاسلامیة که به جای راس به قاعده، از قاعده به راس می‌باشد در توسعه وگسترش تفکر این گروه در جامعه لبنان نقش بسزایی داشت.
الجماعة الاسلامیة و صحنه سیاسی لبنان
برای محقق دشوار است که تقسیم تاریخی مشخصی برای عملکرد سیاسی الجماعة الاسلامة لبنان مشخص نماید؛ در صورتی که تاریخ عمل سیاسی در این گروه مسیری تکاملی و مرحله‌ای پیموده بوده است. ازآنجا که الجماعة الاسلامیة خود را امتداد جنبش اخوان المسلمین و حامل طرح‌های سیاسی و دینی‌اش می‌داند. این گروه بر اساس ادبیات جامع اخوانی و عملکرد و منافعش در لبنان بنا شده است. این جماعت در دهه 70 قرن گذشته در سراسر مناطق سنی‌نشین لبنان نفوذ خود را توسعه داد؛بیشتر توجه جماعت اسلامی لبنان به موسسات رسمی دینی بود. لذا نمایندگانی را در موسساتی مثل شورای عالی اسلامی و اداره اوقاف منصوب کرد. این جماعت به تدریج وارد فعالیت سیاسی شد به طوری که درسال 1972 اولین نماینده وابسته به جماعت اسلامی وارد پارلمان این شور شد. در جریان جنگ‌های داخلی لبنان در سال1975جماعت اسلامی لبنان گروه شبه نظامی موسوم به مجاهدین را تشکیل داد تا از مناطق طرابلس، بیروت و صیدا حمایت کند.
پس ازجنگ نیروهای وابسته به جماعت اسلامی لبنان سلاح های خود را به نیروهای عربی تحویل دادند و مراکز نظامی خود را تعطیل کردند، اما با حمله ارتش صهیونیستی به لبنان در سال 1982 نیروهای وابسته به جماعت اسلامی مجددا مسلح شدند و تا خروج آخرین نظامی اسرائیلی ازجنوب لبنان به مبارزه خود ادامه دادند.
از آنجایی که این جماعت به جدایی دین از سیاست معتقد نیست و بر این باور است که فعالیت های سیاسی که در راستای دفاع از حقوق مردم و بر طرف کردن ظلمی از آنان باشد عبادت محسوب می‌شود. در عرصه سیاسی این کشور حضور فعالی دارد و بعد از ترور رفیق حریری سیاست اعتدال را میان دو جناح اصلی لبنان یعنی 14 مارس و 8 مارس در پیش گرفت. فتحی یکن دبیر کل این جماعت شخصیتی نزدیک به حزب الله لبنان داشت.
در بیانیه این حزب که در سال 2010 میلادی منتشر شده است بر اساس آخرین تحولات در لبنان چشم انداز سیاسی الجماعة الاسلامیة با توجه به نکات ذیل تبیین گردید:
1- لغو فرقه‌گرایی سیاسی واتخاذ یک سیستم انتخاباتی با رضایت نسبی و اتخاذعدم تمرکز اداری. َ
2- نیاز به حفظ همزیستی اسلامی - مسیحی و کمک به توسعه آن.
3- ارتباط با احزاب سیاسی, با توجه به قانون همکاری در اموری که در آن توافق دارند. و معاف کردن یکدیگر در اموری که در آن اختلاف نظر دارند.
4- یکپارچگی لبنان با محیط عربی پیرامونیش و دوراز انتلاف‌ها و جناح‌های سیاسی منطقه‌ای.
5- حمایت از مقاومت در تمامی اشکال آن در برابر اشغالگر اسرائیلی.
6- محوریت مسئله فلسطین در مناقشه اعراب و اسرائیل[7].
البته طبق گفته ابراهیم المصری دبیر کل الجماعة الاسلامیة سند چشم‌انداز سیاسی در حال بازنگری است و به زودی متشر می‌گردد. به گفته ابرهیم المصری, اخوان المسلمین قوانین بین‌المللی ندارد و این تصوری غلط بین مردم است، در حقیفت موضع گیری اخوان در سرتاسرعالم عربی به نسبت هر کشور و مصالح جنبش های اسلامی در آن کشور متفاوت است. اما در خصوص موضوعات مهم و اساسی مثل موضوع فلسطین، مشورت ها و تصمیمات مشترکی اخذ می‌گردد[8].
بیشتر اسلام گرایانی که در حال حاظر در منطقه خاورمیانه روی کار آمده اند از گرایشات
اخوان المسلمین هستند؛ اما این اخوان المسلمین با اخوان دو دهه پیش که هنوزآرم مبارزه مسلحانه داشت تفاوت دارد؛ سلاح از آرم اخوان المسلمین حذف شده است، در اصول اولیه اخوان المسلمین سعی شده قرائت جدیدی از اسلام را که
با دموکراسی و فرایندهای زندگی مدرن باشد در جوامع مختلف ارائه کند[9].
الجماعة الاسلامیة و کار رسانه‌ای
تقریبا سابقه کار رسانه‌ها در الجماعة الاسلامیة به عمرخود گروه و شاید حتی قبل ازتاسیس گروه بر می‌گردد. علاوه بر این می‌دانیم که نسل اول از بنیانگذاران الجماعة با فکر اخوان المسلمین و ازطریق مجله‌های الدعوة، المسلمون و سپس الشهاب السوریة که در طرابلس توزیع می شد آشنا شدند. اولین مجموعه از مجله ها یا نشریات این گروه تحت عنوان الثائر[10] در سال 1957 منتشر شد. همچنین مجله المجتمع که در ابتدا با مجوز جماعة عباد الرحمن به چاپ می رسید بعد از جدا شدن نسل اول بنیانگذاران الجماعة الاسلامیة از سال 1958بصورت دوماهنامه به چاپ می رسید. ویرایش، چاپ و توزیع این نشریه در طرابلس انجام می پذیرفت. یکی از کارکنان برجسته این نشریه فتحی یکن مسئول الجماعة بود و او تمامی سرمقالات و نظارت بر نشریه را بر عهده داشت؛ در آن زمان سردبیری مجله المجتمع با ابراهیم المصری[11] بود.
بعد از توقیف مجله المجتمع در سال 1966 مجوز چاپ نشریه الشهاب توسط الجماعة الاسلامیة اخذ گردید. این مجله تا سال 1975 منتشر می شد ولی در آن سال بدلیل جنگ لبنان متوقف گردید. مجله الشهاب فقط یک مجله عادی اسلامی نبود بلکه با تشریح سابقه تاریخی آن می‌توان از شرایط جهان اسلام درآن زمان مطلع شد. مجله الشهاب تنها نشریه وابسته به حرکت اسلامی در جهان بود بدین خاطر افراد برجسته ای مثل فتحی یکن، شیخ فیصل مولوی، ابراهیم المصری،استاد ابوالاعلی مودودی، دکتر یوسف قرضاوی استاد یوسف العظم و برخی مشاهیر دیگر درآن به نگارش مطالب می پرداختند. این مجله به طور قابل توجهی جنبشی (تشکیلاتی) در ذهن و روح خوانندگان خود کمک نمود. مجله الشهاب ادامه مسیر مجله المجتمع بود با این تفاوت که الشهاب کاملا در اختیار الجماعة الاسلامیة بود و در نشر افکار و نظرات هیچ محدودیت و ملاحظه ای نداشت.
تریبون های اخوان المسلمین لبنان
الجماعة الاسلامیة علاوه بر نشر مجلات مختلف در راه اندازی رادیو نیز فعالیت داشته است. آن جمله می‌توان به رادیو صدای لبنان آزاد اشاره کرد که در طول انقلاب سال ۱۹۵۸ نقطه عطفی در حوادث آن سال‌ها به شمار می‌رفت. بعد از توقف رادیوی صدای آزاد لبنان در تاریخ 26/9/1958 مدتی طولانی فعالیت‌های رسانه ای شنیداری این گروه متوقف ماند. تا راه‌اندازی رادیو «المجاهدون» در طول جنگ داخلی لبنان در سال 1975.
مرجع
اخوان‌المسلمین لبنان عنوان مقاله ای است در زمینه شاخه لبنان گروه اخوان المسلمین. د راین مقاله تاریخچه، ساختار و رویکردهای این گروه اسلامگرا توضیحاتی داده شده است.[12]
پانویس
[1] آقایی، بهمن؛ صقوی، خسرو، اخون المسلمین:تایخ پیدایش، تحولات و فعالیتههای جنبش اخوان المسلمین در یک قرن اخیر، تهران، شرکت انتشاراتی رسام، 1365ش.
[2] www.ikhwanwiki.com
[3]www.ikhwanwiki.com/index.php?title=_فی_لبنان_ الجماعة_ الاسلامیة
[4] وی از دهه پنجاه قرن بیستم درگیر فعالیت های الجماعة الاسلامیة در لبنان شد. او در میان نسل اول از بنیانگذاران جنبش اسلامی در لبنان بود که از دهه پنجاه تحت تاثیر تلاش های اخوان المسلمین سوریه و رهبری شیخ مصطفی السباعی سرچشمه گرفت. او بین سالهای 1962 و 1992دبیر کل الجماعة الاسلامیة شاخه اخوان المسلمین لبنان شد.او به عنوان یک عضو مجلس نمایندگان در سال 1992 جبهه العمل الاسلامی را در حالی که عضویت در گروه الجماعة الاسلامیة را حفظ می‌کرد. تاسیس نمود. او متولی یک ابتکار سیاسی برای خروج از بحران قدرت بین دولت لبنان به ریاست فواد سینیوره و متحدان آن و مخالفان دولت به رهبری سید حسن نصرالله،میشل عون و نبیه بری بود. او در بزرگترین تظاهرات مخالفان در روز جمعه 8 دسامبر 2006 در میدان صلح بیروت خطیب نماز جمعه بود. به نظر می‌رسد نوشته های او به سید قطب تمایل داشته. اگرچه عملکرد سیاسی او معتدل توصیف می‌شود. او احترام مراکز اسلامی و سیاسی لبنان و مراکز بین المللی عام را به دست آورده و مدافع بهبود روابط میان شیعه و سنی بود.
[5] www.ikhwanwiki.com/index.php?title=_فی_لبنان_الجماعة_ الاسلامیة
[6] ibid
[7] برگرفته از سایت www.al-jamaa.org- الرؤیته السیاسیه للجماعة الاسلامیة فی لبنان
[8] مصاحبه ابراهیم المصری با شبکه المیادین
[9] www.irdiplomacy.ir
[10] شورشی
[11] وی متولد سال 1937 در طرابلس لبنان و سومین دبیر کل الجماعة الاسلامیة در لبنان می‌باشد. او سردبیری مجله های الامان اللبنانیة، المجتمع و الشهاب را در سالهای مختلف بر عهده داشت.در سال 1978 موسسه اسلامی چاپ،مطبوعات و نشر را تشکیل داد؛ همچنین مجله هفتگی سیاسی الامان را منتشر نمود.ابراهیم المصری از سال2006تا2010 نائب دبیر کل و از ابتدای سال 2010 به جای شیخ فیصل مولوی به عنوان دبیر کل الجماعة الاسلامیة انتخاب شد.
[12] ناصری، جمال الدین؛برگرفته از مقاله نگاهی به پیشینه جنبش اسلامی در لبنان مطالعه موردی: الجماعة الاسلامیة فی لبنان (اخوان المسلمین لبنان) در مجله پژوهش های منطقه ای شماره 5، پاییز 1393.