فصلنامه اندیشه تقریب شماره 2

فصلنامه اندیشه تقریب

نام مجله	اندیشه تقریب
صاحب امتیاز	مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی
زیر نظر	آیت‌الله محمد علی تسخیری
مدیر مسئول	علی‌اصغر اوحدی
شورای سردبیری	سید حسین هاشمی، عزّالدین رضا نژاد، مرتضی محمدی
مشاوران علمی	عليرضا اعرافى؛ عباس برومند اعلم؛ سيّداحمدرضا حسينى؛ سيّدمنذر حكيم؛ سيّدهادى خسروشاهى؛ محمّدحسن زمانى؛ محمّدرضا غفوريان؛ ناصر قربان‌نيا؛ نجف لک‌زايى؛ محمدهادى يوسفى غروى.
مدیر اجرایی	محمدعلی ملاهاشم
شمارگان	2
سال نشر	سال اول، بهار، 1384
زبان	فارسی
ISSN	1735-7101

فصلنامه اندیشه تقریب شماره 2 دومین شمارگان از فصلنامه اندیشه تقریب می‌باشد که به اهتمام مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی منتشر شده است. این شماره در فصل بهار سال 1384 منتشر شده است.

سرمقاله

گوهر اتحاد (به مناسبت هفته وحدت)
«كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّة أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ...»

آن روز كه خورشيد نبوت در آسمان كعبه رخ نمود، كسى باور نداشت كه اين ناخوانده درس، براى بشريت خفته، درس‌ها دارد و گفتنى‌ها بسيار. محمدامين(صلى الله عليه وآله) پيامبر گرامى اسلام با ره‌توشه ايمان، عصمت و صداقت، طريق رهنمايى بشر را در پيش گرفت. با خرافه‌هاى جاهليت عرب به كارزار برخاست و نداى توحيد سر داد تا روح معنويت در دل تشنگان حقيقت دميد. با درايت خويش سكّان رهبرى امت اسلامى را در دست گرفت و شكاف از ميان مسلمانان برداشت. مهاجر و انصار با هم برادر شدند و زنگار كينه جاهليت از دل زدودند. ياد مهربانى‌هاى آن ايام، بارقه‌هاى اميد را بر دل‌هاى خسته از فتنه هاى زمانه مى تاباند.

ياد ايامى كه با هم آشنا بوديم ما		هم خيال و هم صفير و هم نوا بوديم ما
معنى يک بيت بوديم از طريق اتحاد		چون دو مصرع، گر چه در ظاهر جدا بوديم ما
بود دايم چون زبان خامه حرف ما يكى		گر چه پيش چشم ظاهر بين جدا بوديم ما
دورى منزل حجاب اتحاد ما نبود		داشتيم از هم خبر در هر كجا بوديم ما
چاره جويان را نمى داديم صائب درد سر		دردهاى كهنه هم را دوا بوديم ما

اما اين پايان ماجرا نبود. پس از پنهان شدن آن آفتاب عالم تاب، زمزمه‌هاى ناسازگارى و اختلاف در ميان امت اسلامى پديدار شد. هر كس ساز خود نواخت و هر گروهى به آن چه خود داشت دل خوش كرد. غفلت از آموزه هاى پيامبر و دورى از اهداف ايشان و در نتيجه از كف دادن اتحاد و يک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پارچگى، زخمى بر پيكر جهان اسلام فرو نشاند كه هنوز هم روى بهبودى به خود نديده است. غافل از اين كه پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) به يک‌پارچگى اين امت، دل بسته بود و مؤمنين را برادر هم مى‌دانست. در حكومت ايشان نه از قوميت خبرى بود و نه از دو رنگى و تاريكى. اما در ميان دل سوختگان امت پيامبر(صلى الله عليه وآله) و رهروان اين طريقت، همواره كسانى بودند كه صداى همدلى و همرنگى سر مى دادند و گوش هاى شنوايى را با خود همراه مى كردند.

ما دو برادر را بر هم زدند		آتشى از فتنه به عالم زدند
اى كاش اى كاش اگر اسلاميان		رسم دويى را ببرند از ميان
اى همگى پيرو دين قويم		اى پسران پدران قديم
سنى و شيعه ز كه و كيستند؟		در پى آزار هم از چيستند؟
دين يک و مقصد يک و مقصود يک		ره يک و معبد يک و معبود يک
عيسويان كاين علم افراختند		متحدانه به جهان تاختند
ما ز چه بر فرع هياهو كنيم؟		قاعده اصل ز پا افكنيم
چاره ما نيست به جز اتحاد		اين ره رشد است فَنِعمَ الرشاد

وقت آن است كه از اختلاف و دشمنى با يک‌ديگر دست برداشته و به دردهاى مشترک جهان اسلام بينديشيديم.
بر اساس آموزه‌هاى اسلامى، كرامت و شخصيت هر فرد مسلمان از اهميت ويژه‌اى برخوردار است از اين رو، اهانت و افترا به مسلمانان و حتى غير مسلمانان از ساير اديان الهى ممنوع بوده و براى آن به حسب مورد، مجازات حدّ يا تعزير مقرر گرديده است.
حضرت على(عليه‌السلام) در زمان جنگ با معاويه ياران خود را از اهانت و نفرين ياران معاويه نهى نمود. طبق روايتى امام صادق(عليه‌السلام) يكى از ياران خود را كه در مسجد به دشمنان امام(عليه‌السلام) اهانت مى كرد، از اين كار نهى فرموده، او را به شدت سرزنش كرد. بايد باور داشته باشيم كه بسيارى از اختلاف ها ناشى از عدم درک صحيح اهداف پيامبر(صلى الله عليه وآله)است كه ما را امت واحده مى دانست و تنوع رنگ و نژاد را بر نمى‌تابيد.

شد چو عالم گير غفلت، جاهل و دانا يكى است		خانه چون تاريك شد، بينا و نابينا يكى است
ز اختلاف ظرف، گوناگون نمايد رنگ مى		ورنه در می‌خانه وحدت، مِىِ حمرا يكى است
اختلاف رنگ، گل را بر نيارد ز اتحاد		با دو رنگى پيش يک‌رنگان گل رعنا يكى است
شق كند از تيغ صائب، گر سر ما چون قلم		سر نمى پيچيم از توحيد حرف ما يكى است

بنا بر اين، بر تمام مسلمانان فرض است تا با يكدلى و اتحاد، بار ديگر عظمت عصر طلايى جهان اسلام را به رخ دشمنان ديرينه امت واحده اسلام بكشند و با پرهيز از دو رنگى و اختلاف، چراغ يكدلى را در اين تاريک‌خانه بيفروزند.

چند گوييم اين يكى بر حق و آن يک بر خطاست؟		در ميان ما دو ملت اين خطاكارى چراست؟
خوش بود تا اتحاد آريم و هم دستان شويم		تا بدين تدبيرِ عالى، مالک كيهان شويم

در راستاى تحقق بخشيدن به اين اهداف و در ايّام ميلاد پيامبر گرامى اسلام حضرت ختمى مرتبت محمد مصطفى(صلى‌لله‌عليه‌وآله) و فرزند پاكش حضرت امام جعفر صادق(عليه‌السلام)، دومين شماره از مجله انديشه تقريب به رهپويان مردان خدا و طريقت حق ـ جلّ و على ـ تقديم مى گردد. اميد است خداى بزرگ اين اندک را از ما بپذيرد.

مقالات اندیشه‌ای

1. ایده‌هایى درباره استراتژى تقريب (مقاله)/ محمدعلى تسخيرى
2. روند تقریب مذاهب اسلامى در سرزمين شام (مقاله)/ وهبه مصطفى الزحيلى
3. طرح تقریب و مشكلات آگاهى دينى (قرائتى در منطق تقريب و گونه‌هاى فرهنگ دينى) (مقاله) / حيدر حب الله
4. تأملی در ناهمسازگاری ها و پیشینه تلاش های همسازگرایانه در جهان اسلام ( از آغاز اسلام تا پایان عصر عباسی) (مقاله)/ محمدحسين اميراردوش
5. مذاهب فقهى جهان اسلام در رويارويى با چالش فقر (مقاله)/ محمّداسماعيل توسّل

پيشگامان تقريب

1. شیخ محمدحسين بن على آل كاشف الغطاء منادی وحدت (مقاله)
2. شیخ محمد عبده پرچم دار اصلاح (مقاله)

سرزمين‌هاى جهان اسلام

اسلام در اندونزی (مقاله) / عبدالمجيد ناصرى داوودى

پنقد و نظر

معرفی کتاب اسلام در دنیای در حال جهانی شدن (مقاله)

اخبار فرهنگی

• کنگره بزرگداشت علامه شرف الدین
  

در آستانه پنجاهمین سالگرد رحلت علامه سید عبدالحسین شرف الدین، کنگره اى بین المللى جهت آشنایى هر چه بیشتر با ابعاد مختلف شخصیت اجتماعى، سیاسى و علمى ایشان در تاریخ 24 و 25 اسفند ماه سال 1383 مصادف با زاد روز حضرت باقرالعلوم(علیه السلام) در شهر مقدس قم برگزار گردید. این کنگره، توسط دفتر تبلیغات اسلامى و با مشارکت و همکارى چهار مرکز بین المللى: مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى، مجمع جهانى اهل بیت(علیهم السلام)، مرکز جهانى علوم اسلامى و سازمان حوزه‌ها و مدارس علمیه خارج از کشور برگزار گردید. در این کنگره، از حدود دویست مقاله به زبان فارسى، عربى و انگلیسى از داخل و کشورهاى عراق، لبنان، سوریه و انگلستان رسیده بود، برخى مقالات در موضوعات ذیل ارائه گردید:

1. زندگینامه علمى و شخصیتى علامه شرف الدین؛
2. شرف الدین مدافع مکتب اهل بیت(علیهم السلام) و منادى تقریب مذاهب اسلامى؛
3. شرف الدین طلایه دار اتحاد و بیدارى اسلامى؛
4. اندیشه‌هاى علمى شرف الدین؛
5. شعر و سرود.
   

• ساخت پنج مناره براى مسجد الاقصى توسط دولت اردن
  

دولت اردن قصد دارد با توجه به پنج رکن دین اسلام، پنج مناره براى مسجدالاقصى بسازد.
رئوف نجم، قائم مقام کمیته اجرایى ناظر بر مرمت مسجد الاقصى، با اعلام خبر فوق هم چنین از موافقت مقامات فلسطینى و دولت اشغالگر قدس براى اجراى این طرح خبر داد. هزینه برآوردى ساخت اولین مناره 352 هزار دلار است که قرار است مطالعات اولیه و اقدامات اجرایى آن در سال آینده میلادى انجام پذیرد.
دولت اردن از دیرباز و به صورت سنتى به عنوان مسئول نوسازى و مرمت مسجدالاقصى فعالیت می‌کند.
مناره پنجم که دولت اردن قصد بناى آن را به عنوان اولین مناره دارد در دیواره‌هاى غربى احداث می‌شود. در دیواره‌هاى غربى مسجدالاقصى حفره‌هایى دیده می‌شود که مسلمانان علت به وجود آمدن آن را حفارى‌هاى دولت اشغالگر قدس می‌دانند. در دیواره‌هاى جنوبى نیز نظیر این حفره‌ها پدید آمده است که کمیته اردنى با مرمت و تعمیر آن از صدمات بیشتر به دیواره‌هاى جنوبى جلوگیرى کرد. یهودیان مدعى هستند که مسجدالاقصى بر روى ویرانه‌هاى کنیسه یهودیان ساخته شده است و براى ظهور مسیح موعود باید مجدداً کنیسه یهودیان بر روى ویرانه‌هاى مسجدالاقصى، ساخته شود!
در راستاى همین هدف، یهودیان افراطى چند سالى است که در بعضى مناطق تحت نفوذ خود به حفارى‌هایى شروع کرده‌اند.
اخیراً نیز رژیم اشغالگر قدس خبر از مسدود کردن قسمتى از مسجدالاقصى به علت احتمال ریزش دیواره و سقف آن داده است که فلسطینیان را دچار نگرانى کرده است.

• هجدهمین کنفرانس بین المللى وحدت اسلامى
  

مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى، هجدهمین کنفرانس بین‌المللى وحدت اسلامى را همزمان با ایام هفته وحدت از تاریخ 4 تا 6 اردیبهشت ماه 1384 در تهران برگزار می‌نماید.
این کنفرانس به منظور ایجاد زمینه‌هاى اتحاد و همبستگى جهان اسلام و همفکرى علما و دانشمندان جهت نزدیک سازى دیدگاه‌هاى علمى و فرهنگى آنان در زمینه‌هاى فقهى، اصولى، کلامى و تفسیرى و... و نیز بررسى مسائل و مشکلات مسلمانان و ارائه راه حل‌هاى مناسب و موضع گیرى مشترک در برابر آن برگزار می‌گردد.
ویژگى این کنفرانس، برپایى اولین مجمع عمومى مجمع جهانى تقریب مذاهب است.
موضوع این کنفرانس استراتژى تقریب مذاهب اسلامى می‌باشد.

• شرکت دبیر کل مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى در شانزدهمین دوره مجمع بین‌المللى فقه اسلامى
  

آیت‌الله محمدعلى تسخیرى، دبیرکل مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى و نماینده رسمى جمهورى اسلامى ایران در مجمع بین‌المللى فقه اسلامى، وابسته به سازمان کنفرانس اسلامى در رأس هیأتى در شانزدهمین اجلاس سالانه مجمع بین‌المللى فقه اسلامى شرکت کرد. این مجمع که متشکل از فقها و مجتهدان کشورهاى عضو سازمان کنفرانس اسلامى است وظیفه داشت که مسائل مستحدثه زندگى بشرى را در زمینه‌هاى سیاسى اقتصادى حقوقى پزشکى و فکرى از دیدگاه کتاب و سنت و فقه اسلامى بررسى کرده و پیرامون آن فتاواى شرعى صادر نماید. در شانزدهمین اجلاس این مجمع موضوعات زیر مورد بررسى قرار گرفت.

1. زکات اموالى که از گردش اقتصادى خارج شده است (توقیفى ـ بلوکه شده)؛
2. اختلاف مردان با زنانى که در خارج از منزل کار می‌کنند؛
3. جایگزین‌هاى شرعى دیه عاقله در زمان معاصر؛
4. قرائت‌هاى جدید در تفسیر قرآن و سنت و متون اسلامى؛
5. کالاهاى بین المللى و ضوابط معامله آن؛
6. ضمانت و کفالت در امور تجارى؛
7. بیمه درمانى؛
8. ما و دیگران (گفت‌وگوى اسلام و غرب)؛
9. رفتار با غیرمسلمانان در فقه اسلامى و رفتار غیرمسلمانان با اقلیت‌هاى دینى اسلامى.

قابل ذکر است که هیأت ایرانى با ارائه ده مقاله بیشترین مشارکت علمى را در این کنفرانس داشته و با عرضه دیدگاه‌هاى فقهى مکتب اهل بیت(علیهم السلام) فعال ترین نقش را در بین هیأت‌هاى شرکت کننده بر عهده داشت.
در حاشیه این کنفرانس هیأت ایرانى در جمع ایرانیان مقیم دبى در مجلس عزادارى حضرت ثامن الحجج على بن موسى الرضا(علیه السلام) شرکت کرده و با نماینده مقام معظم رهبرى در دبى دیدار و گفت‌وگو کرد.

• برگزارى اولین کنگره بین‌المللى تقریب بین مذاهب اسلامى در کنیا
  

این گنگره بر اساس تصمیم مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى جمهورى اسلامى ایران در روزهاى 24 و 25 بهمن 1383 همزمان با آغاز سال جدید هجرى (2 و 3 محرم 1426) با حضور هیأتى از جمهورى اسلامى ایران و با دعوت از دانشمندان، علما، مفتیان و متفکران جهان اسلام و کشورهاى مختلف قاره آفریقا، در شهر نایروبى کنیا آغاز شد. این کنگره کار خود را در پنج کمیسیون با موضوعات زیر آغاز کرد: تئورى قرآن مجید و زمینه تحقق وحدت اسلامى، وحدت اسلامى و سنت شریف پیامبر، وحدت اسلامى در سیره ائمه مسلمین، وحدت اسلامى ضرورت عصر حاضر، تقریب مذاهب پشتوانه علمى وحدت اسلامى، راه کارهاى علمى وحدت اسلامى، وحدت اسلامى و رسالت علما، نقش زنان در ایجاد وحدت و یکپارچگى در جهان اسلام. در روز آخر این کنگره، قطعنامه اى در ده بند به تصویب رسید.

مأخذ شناسی اندیشه تقریب

أ.آثار منشر شده به وسیله مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی؛

• آواى تقریب (گزیده مقالات هشتمین کنفرانس بین المللى وحدت اسلامى)
  

تنظیم: محمد سعید معزالدین
چاپ اول 1376 / 3000 نسخه / وزیرى / 563ص / شومیز آواى تقریب، گزیده مقالات فارسى هشتمین کنفرانس بین المللى وحدت اسلامى است که در سال 1374 در موضوع کتاب وسنت و ثابت و متغیر برگزار شد. برخى مقالات این مجموعه عبارت اند از: تأثیر قرآن در جنبش فکرى نهضت علمى تمدن و تکامل بشر / محمد واعظ زاده خراسانى؛ ترجمه قرآن از نظر مفسرین و فقهاى مذاهب اسلامى / عبدالکریم بى آزار شیرازى؛ احکام ثابت و متغیر در اسلام؛ اثبات صدور حدیث از طریق مضمون شناسى و متن / عباس ایزد پناه. در پایان نیز تعدادى از مصاحبه‌هاى انجام شده در حاشیه کنفرانس، درج شده است.

• آواى وحدت (گزیده مقالات فارسى هفتمین کنفرانس بین المللى وحدت اسلامى)
  

تنظیم: محمد سعید معزّ الدین
چاپ اول 1374 / 5000 نسخه / وزیرى / 426 ص / شومیز.
این کتاب، حاوى تعدادى از مقالات گزیده فارسى کنفرانس هفتمین وحدت اسلامى با عنوان مبانى تقریب است که در سال 1373 برگزار شد.
برخى عناوین مقالات بدین قرار است:
وحدت در اندیشه امام خمینى(ره) / سید احمد خمینى؛ جایگاه اهل بیت(ع) در جوامع اسلامى / محمد واعظ زاده خراسانى؛ بنیان‌هاى عقیدتى و سیاسى وحدت اسلامى / کلیم صدقى؛ مبانى و منابع مشترک اجتهادى / سید جمال موسوى اصفهانى؛ ولایت فقیه از دیدگاه مذاهب اسلامى / محمد صادق مزینانى؛ همگرایى و واگرایى در منابع و روش‌هاى اجتهادى /‌هادوى تهرانى.

• پیام وحدت (مصاحبه‌هاى استاد واعظ زاده خراسانى)
  

تنظیم: محمد سعید معزالدین
چاپ اول 1373 / 5000 نسخه / وزیرى / 307 ص / شومیز
این کتاب، مجموعه مصاحبه‌هاى استاد واعظ زاده خراسانى در مورد وحدت اسلامى، تقریب مذاهب و مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى و عملکرد گذشته وحال و اهداف آن است.
این مصاحبه‌ها که توسط روزنامه‌ها و مجلات داخلى و خارجى به زبان‌هاى فارسى، عربى وانگلیسى انجام شده، از سوى مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى ترجمه، تنظیم و منتشر شده است.

• جهان اسلام، مشکلات و راهکارها(مجموعه مقالات)
  

تنظیم: سید جلال میرآقایى
چاپ اول 1379 / 1000 نسخه / وزیرى / 622 ص / شومیز
این کتاب، حاوى بیست مقاله ارائه شده در دوازدهمین کنفرانس بین المللى وحدت اسلامى است که به همت «مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى» در تهران برگزار گردید. در این کنفرانس جمعى از علما و اندیشمندان کشورهاى اسلامى درباره «اسلام و امت اسلامى در قرن آینده» به بحث و تبادل نظر پرداختند.
عناوین برخى از مقالات بدین قرار است: آینده جهان اسلام/ واعظ زاده خراسانى؛ اسلام و مقتضیات عصر حاضر/ سید جلال میرآقایى؛ وحدت اسلامى گامى فراتر از تقریب/ عبدالکریم بى آزار شیرازى؛ چشم انداز وحدت اسلامى در قرون اخیر/ عطاءالله مهاجرانى؛ وحدت اسلامى... موانع و راه کارها/ داوود غرایاق زندى.

• نداى وحدت (سخنرانى‌هاى استاد واعظ زاده خراسانى)
  

تنظیم: س. شاطریان
چاپ اول 1374 / 5000 نسخه / وزیرى /291ص / شومیز
این کتاب، حاصل ده سخنرانى قبل از خطبه‌هاى نماز جمعه استاد واعظ زاده خراسانى است که به مفاهیم وحدت، اخوت، امت واحده اسلامى، اختلاف و عوامل آن از دیدگاه قرآن و روایات پرداخته واختلاف ممدوح و اختلاف مذموم در آن بررسى شده است.
بخش‌هاى دیگرى از این کتاب بدین قرار است: سیره عملى ائمه اهل بیت(ع) و رفتار آنان با علما و ائمه مذاهب اهل سنت در برقرارى روابط دوستانه علمى و حفظ احترام متقابل؛ تأثیر سوء سیاست‌ها در اختلاف مذاهب؛ تلاش‌هاى علمى و سیاسى در طول تاریخ در راه اتحاد مسلمانان؛ پیشنهادات متفکران شیعه و سنى در تقریب دیدگاه‌ها در مورد خلافت و ولایت.
این کتاب به دو زبان آذرى و اردو نیز ترجمه و منتشر شده است.

• وحدت اسلامى برپایه مرجعیت علمى اهل بیت(علیهم السلام)
  

مؤلف: محمد على تسخیرى
مترجم: سید جلال میرآقایى
چاپ اول 1380 / 2000 نسخه / رقعى / 136 ص / شومیز
از آن جا که قرآن و سنت، دو محور اساسى اتحاد امت اسلام اند، اتفاق نظر بر مرجعیت علمى واحدى که مفسّر آن دو باشد ناگزیر است. این کتاب در صدد اثبات انحصار این مرجعیت در ائمه اهل بیت(علیهم السلام) است و در این راه بیشتر به مجموعه‌هاى روایى، فقهى و تاریخى اهل سنت استناد جسته است.
در پایان کتاب، بیانیه پایانى کنفرانس چهاردهم وحدت اسلامى با عنوان جایگاه اهل بیت(علیهم السلام) در اسلام و امت اسلامى آمده است.

• وحدت در آیینه مطبوعات
  

تهیه و تنظیم: غلام حسین زینلى ـ شمس الله اکبرى
چاپ اول 1376 / 3000 نسخه / وزیرى / 208 ص / شومیز
این نوشتار، معرفى کوتاهى از 168 مقاله برگزیده است که در مطبوعات فارسى و برخى مجلات عربى تا تابستان 1373 درباره وحدت اسلامى و تقریب مذاهب انتشار یافته است. در این مجموعه که بر اساس فهرست موضوعى تنظیم شده، مشخصات هر یک از مقالات ذکر شده آن گاه محتواى آن در قالب یک گزارش توصیفى ارائه گردیده است.

• همبستگى مذاهب اسلامى
  

مؤلفین: جمعى از اندیشمندان جهان اسلام
ترجمه و نگارش: عبدالکریم بى آزار شیرازى
چاپ اول 1377 / 3000 نسخه / وزیرى / 474 ص / شومیز کتاب حاضر، تدوین بخشى از مقالات ترجمه شده رجال دارالتقریب برگرفته از کتاب دعوة التقریب من خلال رسالة الاسلام، گردآورى محمد محمد المدنى و مجله رسالة الاسلام است.
پس از مقدمه مترجم، ابتدا مقدمه دعوه التقریب به قلم محمد محمد المدنى و سپس تاریخچه فشرده تقریب از شیخ محمود شلتوت آمده است. آن گاه کتاب در پنج بخش سامان می‌یابد: اول: دعوت کنندگان به تقریب؛ دوم: هدف تقریب؛ سوم: راه تقریب؛ چهارم: تقریب در مسائل اختلافى؛ پنجم: مقالاتى در فتح باب اجتهاد و موضوعات دیگر.

• آلام الامة الاسلامیة و آمالها (مجموعه مقالات)
  

تنظیم: سید جلال الدین میرآقایى
چاپ اول 1423 ق / 1000 نسخه، وزیرى / 618 ص / شومیز.
23 مقاله این کتاب، در سیزدهمین کنفرانس «وحدت اسلامى» عرضه گردید که طى 14 ـ 17 ربیع الاول سال 1421 در تهران برگزار شد.
این همایش با عنوان «امت اسلامى، دردها و آرزوها» با موضوعاتى چون: وحدت و تقریب مذاهب اسلامى؛ وحدت اقتصادى و سیاسى؛ حقوق انسان؛ و اقلیت‌ها در اسلام برپا شد.
عناوین برخى از مقالات عبارت اند از: وحدت زایل کردن دردها و تحقق صلح / محمدامین عبدالحکیم چم چمالى؛ مسلمانان و تکنولوژى / عبدالجلیل النذیر الکارورى؛ حقوق انسان در اسلام / خلیل گوننج؛ اسلام دین انسانى / نبیل سلیمان؛ اقلیت‌ها در اسلام / کریم النورى؛ آمال و آرزوهاى امت اسلامى / عبدالکریم صار.

• الاسلام و الامة الاسلامیة فی القرن القادم ج 1 و 2 (مجموعه مقالات)
  

تنظیم: سید جلال الدین میرآقایى
چاپ اول 1421 ق / 1000 نسخه، وزیرى / ج 1: 576 ص، ج 2: 400 ص / شومیز
این کتاب حاوى مقالات ارائه شده در دوازدهمین کنفرانس وحدت اسلامى است که به همت مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى در پایان قرن بیستم و آغاز سومین هزاره میلادى با موضوع اسلام و امت اسلامى در قرن آینده برگزار شد.
برخى عناوین مقالات عبارت اند از: آینده عالم اسلامى، بشارت‌ها، تهدیدات و مسؤولیت‌ها / محمد واعظ زاده خراسانى؛ قضایاى امت اسلامى / سید محمدباقر حکیم؛ بیدارى مسلمین در قرن بیستم / حسن الهاشمى؛ پیشرفت‌هاى عالم اسلامى در سده گذشته / عبدالله ابراهیم الضحوى؛ امت اسلامى و تهدیدات قرن 21 / محمد الشیخ محمود صیام؛ آغاز انگیزه‌ها و طرق مقابله با مستشرقین / مهدى الکبیسى؛ نقش تمدنى آینده امت اسلامى و جایگاه سازمان کنفرانس اسلامى / محمد على تسخیرى؛ گفت‌وگو و اسلام / محمود عکام، دین؛ دموکراسى / سید مرتضى التونسى.

• الحوزة العلمیة العراقیة و التقریب (کتاب التقریب 1)
  

مؤلفین: تحریریه مجله رسالة التقریب
چاپ اول / 1382 / 2000 نسخه/ وزیرى / 231 ص / شومیز.
این کتاب، حاوى موضوعاتى اساسى درباره حوزه علمیه نجف و نقش مرجعیت دینى آن در ایجاد تفاهم و تعامل هرچه بیشتر بین مذاهب اسلامى به زبان عربى است و مقالاتى چند از اندیشمندان جهان اسلام را در بردارد که در فصل نامه رسالة التقریب وابسته به مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى منتشر شده است.
برخى عناوین مقالات این کتاب بدین قرار است: مرجعیت دینى و تقریب / سید محمدباقر حکیم؛ نقش تقریبى مراکز تمدنى عراق / محمد واعظ زاده خراسانى؛ حوزه علمیه امامیه / محمدمهدى آصفى؛ شهید سید محمدباقر صدر و تقریب، علامه سید محمدتقى حکیم رهبر فکرى در زمینه تقریب / محمدعلى تسخیرى؛ محمد حسین آل کاشف الغطاء یکى از رهبران تقریب / سامى الغریرى.

• حول الوحدة و التقریب (مع المؤتمرات الدولیة)

مؤلف: محمدعلى تسخیرى
چاپ اول / 1382 / 2000 نسخه/ رقعى / 200 ص / شومیز
وحدت اسلامى امر مهمى است که جهان اسلام در حفظ و صیانت امت اسلامى بدان نیاز دارد. بى تردید دولت مردان کشورها می‌توانند در این راستا گام‌هاى مؤثر و پایدارى بردارند.
همچنان که علماى بزرگ اسلام نیز می‌توانند با ارائه تصویرى صحیح از اسلام نقش کلیدى خود را در نزدیک کردن عواطف پیروان مذاهب اسلامى، حول محور اسلام ایفا نمایند.
در سال‌هاى اخیر در این راستا تلاش‌هاى ارزشمندى از سوى مؤسسات اسلامى صورت گرفته است. از جمله برگزارى کنفرانس‌هاى بین‌المللى با موضوع وحدت اسلامى که در آن صاحب نظران و اندیشمندان جهان اسلام این موضوع را مورد بحث و گفت‌وگو قرار می‌دهند.
کتاب حاضر، برگزیده‌اى مباحثى است که نماینده مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى در این کنفرانس‌ها ایراد نموده است.

• الوحدة الاسلامیة او التقریب بین المذاهب السبعة
  

مؤلفان: جمعى از اندیشمندان جهان اسلام
تنظیم: عبدالکریم بى آزار شیرازى
چاپ اول 1379 / 1000 نسخه/ وزیرى / 520 ص / شومیز
در کتاب حاضر، برگزیده اى از بهترین مقالات علمى و اصلاحى مجله رسالة الاسلام به همراه مقدمه اى از حجت الاسلام دکتر بى آزار شیرازى گردآورى شده است. این مقالات در هفت بخش با این عناوین تنظیم شده است:
نحوه دعوت به وحدت اسلامى و اهداف آن؛ درباره وحدت و نحوه رسیدن به آن؛ تقریب و وحدت در دنیاى امروز مسلمانان؛ اجتهاد در مذهب شیعه و سنى؛ مصادر شرعى و اسباب اختلاف در آن؛ دیدگاه‌هاى چند تن از علماى شیعه و سنى درباره وحدت.
به علاوه، این کتاب حاوى مباحث و مقالاتى کوتاه درباره چند تن از علماى بنیان گذار وحدت است. از جمله: شیخ شلتوت، محمدتقى قمى، محمد عرفه و شیخ محمد ابو زهره.
در انتهاى کتاب نیز به نقش دانشگاه الازهر در این باره اشاره گردیده است.

ب. سایر آثای منشر شده در زمینه اندیشه تقریب ؛

• سرزمین اسلام: شناخت کشورهاى اسلامى و نواحى مسلمان نشین جهان
  

غلامرضا گلى زواره، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ سوم، 1380، 648 صفحه، وزیرى.
از آن جا که شناخت تاریخى، جغرافیایى و اجتماعى مسلمانان و قلمروى که آنان زندگى می‌کنند امرى ضرورى براى هر فرد مسلمان است و چنین آگاهى، پیوند مسلمین را با یکدیگر مستحکم می‌سازد، این کتاب نگاهى است به کشورهاى اسلامى و نواحى مسلمان نشین جهان. «کتاب سرزمین اسلام» اگر چه به عنوان شناخت اجمالى کشورها و نواحى مسلمان نشین در جهان منتشر شده، نسبتاً مفصل است و خوشبختانه در مورد بسیارى از سرزمین‌ها و کشورهاى مسلمان نشین که تاکنون اطلاعات کمى از آنها در دست بود، مطالب مفصل و خواندنى دارد. علت این تفصیل آن است که معیار نویسنده براى انتخاب عنوان و مطالب کتاب محدود به نواحى اى نبوده است که اکثریت ساکنان آن را مسلمان تشکیل می‌دهند و هر جا که اجتماعى از مسلمانان مشغول زندگى هستند معرفى و در کتاب در مورد آنها بحث شده است. مؤلف کتاب را در یک مقدمه و هفت فصل تدوین کرده است. در مقدمه کتاب عوامل گسترش اسلام و نیز هجوم به سرزمین‌هاى اسلامى را تبیین نموده و در فصل اول جهان اسلام از دیدگاه امام خمینى(رحمه الله) و مقام معظم رهبرى سخن گفته است. فصل دوم کلیاتى درباره جهان اسلام است. در فصول بعدى از کشورهاى قاره‌هاى مختلف که اسلامى هستند و یا مسلمانان در آن کشورها از حضور و جمعیت قابل توجهى برخوردارند، بحث کرده است. در تمام فصول ابتدا سیماى کلى قاره‌ها شناسانده شده آن گاه چگونگى ورود اسلام به آن کشورها، وضع فرهنگى و سیاسى کنونى مسلمانان آن دیار و دیگر مسائل مربوط به مسلمانان گزارش شده است.
نویسنده، ضمن آوردن تصاویر و نقوش جغرافیایى اطلاعات مفیدى از موقعیت کشورهاى اسلامى ارائه می‌دهد. وى در تدوین این اثر بالغ بر سیصد عنوان از منابع و مآخذ کتاب که برخى از آنها به زبان‌هاى بیگانه می‌باشند سود جسته است و این امر می‌تواند براى محققین و پژوهشگران مفید باشد.

• اسلام و مسلمانان در آمریکا
  

محمود خداقلى پور، فهیمه وزیرى، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، 1379، 416 صفحه، وزیرى.
مسلمانان یکى از اقلیت‌هاى بزرگ در آمریکا هستند و روز به روز بر جمعیت آنان افزوده می‌شود. بررسى ابعاد گوناگون زندگى مسلمانان در آمریکا و نیز سازمان‌هاى اسلامى، فرقه‌هاى اسلامى، وضعیت فعلى و چالش‌هاى فرا روى مسلمانان این کشور، دلایل گرایش به اسلام، فعالیت‌هاى سیاسى مسلمانان و آینده اسلام در آمریکا قلمرو مطالعه و بررسى این کتاب است. کتاب داراى چهارده فصل است. نویسنده پس از اشاره اى اجمالى به تاریخچه ورود مسلمانان به آمریکا و نیز پراکندگى و ترکیب جمعیت مسلمانان این کشور، از سازمان‌ها و تشکل‌هاى مسلمانان آمریکا در دو بخش سازمان‌هاى اسلامى و سازمان‌هاى فرقه اى و قومى سخن گفته است. وى در این بخش به ارائه فهرستى از تشکل‌هاى اسلامى مسلمانان مهاجر و مسلمانان بومى آمریکا، برخى سازمان‌هاى قومى مسلمانان از قبیل فرقه‌هاى مسلمانان، دروز، احمدیه، انصارالله، صوفیه، موریش سانیس تمپل و یونایتد سابمیتر زانترنشنال پرداخته و در ادامه موقعیت مساجد و امور مرتبط به آن را در آمریکا بررسى نموده است. مؤلف به دنبال گزارشى مختصر از شیعیان آمریکا به تفصیل رشد اسلام در بین سیاهان این کشور را مورد بحث قرار داده و ویژگى‌ها و پیشینه نهضت ملت اسلام را مطرح کرده است.
فصول بعدى کتاب به موضوعاتى از قبیل: محدودیت‌ها و مشکلات ناشى از تضاد برخى قوانین و آداب اسلام با فرهنگ آمریکایى در مسائل حقوقى و اقتصادى، مسئله جنسیت، وضعیت کنونى مسلمانان در آمریکا، فعالیت‌هاى سیاسى مسلمانان در آمریکا، مسائل و چالش‌هاى فراروى مسلمانان آمریکا، آینده اسلام در آمریکا و جمهورى اسلامى ایران و مسلمانان آمریکا می‌پردازد.

• اندیشه و استراتژى وحدت در شبه قاره هند و ایران
  

سید احمد موثقى، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، چاپ دوم، 1378، 348 صفحه، وزیرى.
در این کتاب اندیشه و آرمان و استراتژى وحدت مسلمانان در آرا و اقدامات متفکران، علما و رهبران نهضت‌هاى اسلامى شبه قاره هند و ایران، طى یک سیر تاریخى، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است. ضمن این که نظریات اصلاحى و اندیشه‌هاى سیاسى آنان هم در بستر تاریخى و اجتماعى خود، مطرح و مورد توجه قرار گرفته‌اند.
کتاب از دو فصل تشکیل شده است که عناوین آن عبارت اند از: فصل اول؛ در شبه قاره هند (مرحله اول: از اواخر قرن هیجدهم تا قیام هند (1857)، شاه ولى الله دهلوى، شاه عبدالعزیز دهلوى، نهضت سید احمد بارلى، مرحله دوم: از قیام هند تا تأسیس پاکستان (1947) پس از آن، جنبش هندى خلافت، مولانا ابو الکلام آزاد، اقبال لاهورى، پاکستان و اتحاد اسلامى، ابوالاعلى مودودى)، فصل دوم؛ در ایران (روابط سیاسى ایران و عثمانى، پیروان ایرانى سید جمال الدین، شیخ الرئیس قاجار و «اتحاد اسلام»، دوران انقلاب مشروطیت در ایران، جنگ جهانى اول و مسئله مهاجرت، میرزا کوچک خان و «اتحاد اسلام»، آیت‌الله کاشانى، آیت‌الله بروجردى، علامه امینى و حضرت امام خمینى(رحمه الله)).

• مفهوم آزادى از دیدگاه مسلمانان
  

فرانس روزنتال، ترجمه منصور میراحمدى، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، 1379، 222 صفحه، رقعى.
فرانس روزنتال، نویسنده و محقق معروف، در این کتاب به ابعاد گوناگون مفهوم آزادى از دیدگاه اندیشمندان مسلمان پرداخته است. وى با مطالعه و بررسى آثار و منابع متعدد، می‌کوشد مفهوم آزادى را از نظرگاه مسلمانان در سطوح مختلف فلسفى، حقوقى، فقهى، جامعه شناسى ـ سیاسى و عرفانى تبیین کند و در این راستا، قرائت خاصى از مفهوم آزادى در اندیشه اسلامى ارائه می‌کند. ارجاعات مکرر و استناد به منابع متعدد، جامع نگرى در پرداختن به ابعاد گوناگون مفهوم آزادى و دقت زیاد در تفسیر و تحلیل نظریات اندیشمندان مسلمان، از نقاط قوت این کتاب است.
کتاب داراى شش فصل است: فصل اول به تاریخچه مفهوم آزادى و تفکیک سطوح مختلف آن پرداخته و فصل دوم با نگرش واژه شناسى ریشه آزادى را در زبان‌هاى عبرى، سریانى، کلدانى، سامى و فارسى، بررسى کرده است. فصل سوم به تعریف‌هاى ارائه شده از آزادى در میان مسلمانان می‌پردازد. فصل چهارم، بحثى جامعه شناسانه و حقوقى از مفهوم آزادى ارائه کرده است. فصل پنجم نظریه‌هاى فلسفى در این باره را تبیین نموده و فصل ششم به جمع بندى مطالب می‌پردازد.

• فتوت در کشورهاى اسلامى و مآخذ آن به همراه فتوت نامه منظوم ناصرى
  

عبدالباقى گولپینارلى، ترجمه: توفیق‌هاشم پور سبحانى، تهران، روز به، چاپ اول، 1379، 198 صفحه، رقعى. این کتاب در واقع ترجمه مقاله اى است مفصل با عنوان Islam ve Turk illevinde futuvvet teskilati ve kaynaklavi (فتوت در سرزمین‌هاى اسلامى و ترک و مآخذ آن) از عبدالباقى گولپینارلى که در جلد 11، شماره 14 مجله دانشکده اقتصاد استانبول به چاپ رسیده است. در کتاب حاضر از فتوت به مفهوم جوانى، پهلوانى و جوانمردى و اساساً با معانى تصوف، یاد شده است. از منظر مؤلف مروت اساس فتوت، و فتوت پایان مروت است. از این رو هر اهل مروتى، صاحب فتوت نیست، اما هر اهل فتوتى در مروت به عالى ترین مرتبه دست یافته است. نگارنده در این کتاب ضمن به دست دادن اطلاعاتى درباره فتوت به مقایسه، تحلیل و نقد فتوت نامه‌هاى فارسى، عربى و ترکى دست زده است. وى سپس ارکان فتوت را همراه با دیدگاه‌هاى مذهب درباره آن آورده است. فتوت و تشکیلات اصناف و برخى ملاحظات درباره ارکان فتوت عناوین بخش‌هاى بعدى کتاب است. در پایان، متن منظوم «فتوت نامه ناصرى» به چاپ رسیده است.

• آیین و اندیشه در دام خودکامگى (سیرى در اندیشه سیاسى مسلمانان در فراز و فرود تمدن اسلام)
  

سیدمحمدخاتمى، تهران،طرح نو،چاپ چهارم،1380،462صفحه،رقعى.
این کتاب مرورى است بر اندیشه سیاسى مسلمانان و در آن از فراز و فرود تمدن اسلامى سخن گفته شده است. نویسنده معتقد است که بعد از دوران خلافت خلفاى راشدین، حالت تغلب یعنى بدترین صورت سیاست بر فضاى سیاسى مسلمانان حاکم شد. به نظر نویسنده علت اصلى رشد نیافتگى اندیشه سیاسى در جهان اسلام پس از فارابى و نیزغلبه نوعى صوفیگرى بر ذهن بسیارى از مسلمانان، چیزى جز قدرت سیاسى با استفاده از اشکال مختلف سلطه نبوده است و گرفتار آمدن ایمان و اندیشه در دام استبداد، منشأ بسیارى از مصایب مسلمانان شده است. نویسنده در بخش نخست از زمینه‌هاى چیرگى استبداد به تفصیل سخن گفته است. در بخش دوم به نقد و بررسى اندیشه‌هاى سیاسى در میان مسلمانان پرداخته است که شامل آراى فارابى، ابوالحسن عامرى، ابوالحسن مارودى، خواجه نظام الملک، امام غزالى، ابن باجه و ابن خلدون می‌شود. در بخش سوم اندیشه‌هاى سیاسى برخى از دانشوران دینى به اجمال بررسى شده است.

• گسترش اسلام در غرب آفریقا
  

مروین هیسکت، ترجمه احمد نمایى و محمدتقى اکبرى، مشهد، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، چاپ اول، 1369، 504 صفحه، وزیرى.
کتاب حاضر از هیجده فصل تشکیل شده است. نویسنده در فصول اول تا نهم، به چگونگى ورود و گسترش اسلام و عوامل اجتماعى و اقتصادى مؤثر در این امر در مناطقى از غرب آفریقا که هم اینک یا وجود خارجى ندارند و یا با الحاق به مناطق مجاور کشورى به نام جدید پدید آورده‌اند، می‌پردازد. احوال اشخاص با نفوذى که موفق به تشکیل دولت‌ها یا امپراتورى‌هایى در غرب آفریقا شدند و چگونگى روابط این دولت‌ها با یکدیگر و تحلیل نظرات دانشمندان غربى درباره هر یک از موضوعات فوق، دیگر مطالب فصول یاد شده است. تصرف اروپاییان مسیحى بر بعضى از بلاد اسلامى و خطرى که از ناحیه آنان غرب آفریقا را تهدید می‌کرد و همچنین انحراف جوامع اسلامى از اسلام واقعى و راستین، سبب شد تا جهانگردان مسلمانى چون: شهو عثمان دان فودیو، شیخ احمد بن محمد، شهو کانمى، حاجى عمر و دیگران براى احیاى اسلام حقیقى و در دست گرفتن قدرت عالى سیاسى ـ قبل و یا در دوران اولیه استعمار دست به جهاد مسلحانه زنند ولى این انقلاب‌هاى اسلامى هنوز به مرحله کمال نرسیده بودند که مغلوب مداخلات استعمارى اروپاییان شدند. فصول دهم، یازدهم، دوازدهم و چهاردهم کتاب، به کم و کیف این جهادهاى بالنسبه موفق و ارزیابى اثرات آنها بر تسریع حرکت اسلام در غرب آفریقا می‌پردازد.
نویسنده در فصول سیزدهم، شانزدهم و هفدهم کتاب، پس از تحلیل چگونگى تقابل اسلام و مسیحیت در غرب آفریقا، به نحوه عکس العمل مسلمانان نسبت به تجاوز اروپاییان مسیحى به دوران دارالاسلام اشاره می‌نماید. تاریخچه تصوف در غرب آفریقا و کیفیت و عوامل شیوع آن در سودان و مطالبى در باب عقاید طرق صوفى و تحولات این طرق در مناطق مزبور، موضوع فصل پانزدهم کتاب می‌باشد. فصل پایانى کتاب، به نتیجه گیرى کلى از مطالب گذشته اختصاص یافته است.

* سیستم‌هاى حقوقى کشورهاى اسلامى (جلد اول)
محمدرضا ظفرى و فخرالدین اصغرى، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، 1374، 412 صفحه، وزیرى.
با ملاحظه جوامع انسانى در می‌یابیم هیچ جامعه اى نیست که از اصول و معیارهایى تبعیت نکند. بدیهى است که جوامع اسلامى نیز از این امر مستثنا نبوده و با ایجاد سیستم حقوقى هماهنگ با ارزش‌هاى دینى، در صدد حفظ و حراست از موجودیت خود بوده‌اند. همین وحدت رویه باعث شده که سیستم حقوقى آنها به رغم اختلافات نژادى و جغرافیایى و... از مجانست و مشابهت نسبى برخوردار باشد. شناخت این اوضاع و احوال آن کشورها و اطلاع از میزان به کارگیرى اصول و معیارهاى الهام بخش اسلام در این کشورها، از اهمیت خاصى برخوردار است.
کتاب حاضر که ترجمه بخش‌هایى از دو کتاب «سیستم‌هاى حقوقى کشورهاى خاورمیانه» اثر دکتر سید حسن امین و «دائرة المعارف سیستمهاى حقوقى معاصر» اثر پرفسور رابرت رون است، کوششى است براى شناساندن و تبیین سیستم‌هاى حقوقى کشورهایى مانند: اردن، عربستان، ترکیه، امارات متحده و... . نویسندگان آن تلاش کرده‌اند، سیستم‌هاى حقوقى حاکم بر این کشورها را تبیین نموده و در زمینه منابع حقوق، اصول حاکم بر قانون اساسى و قوانین عادى، سیستم قضایى و دادگسترى، تشکیلات محاکم، سیستم دادرسى و... اطلاعات مفید و ارزشمندى، به خواننده بدهند، ضمن این که سعى کرده‌اند، قبل از ورود به این مباحث، در مورد اوضاع جغرافیایى، شکل حکومت، اوضاع اقتصادى و اجتماعى، روابط خارجى و پیشینه تاریخى این کشورها اطلاعاتى مختصر ارائه داده تا زمینه و ورود به مباحث حقوقى کشورهاى اسلامى را فراهم آورند.
عناوین اصلى فصول ده گانه کتاب عبارت اند از: سیستم حقوقى اردن، سیستم حقوقى امارات متحده عربى، سیستم حقوقى ترکیه، سیستم حقوقى عربستان، سیستم حقوقى عمان، سیستم حقوقى قطر، سیستم حقوقى کویت، سیستم حقوقى لبنان، سیستم حقوقى لیبى و سیستم حقوقى مصر.

• استراتژى وحدت در اندیشه سیاسى اسلام (جلد 1 و 2)
  

سید احمد موثقى، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، 1370 و 1371، 376 + 468 صفحه، وزیرى.
وحدت اسلامى، از مهم ترین ایده‌ها و آرمان‌هایى است که مسلمین جهان از صدر اسلام تاکنون، بر مبناى تعالیم عالیه اسلامى و دیانت حقّه توحیدى، پى‌گیر آن بوده و در مقابله با دشمنان اسلام و مسلمین، به عنوان یک تز و نظریه یا یک استراتژى و برنامه، در ابعاد و اشکال مختلف، متناسب با مقتضیات زمان، آن را ارائه نموده‌اند. کتاب حاضر که در دو جلد منتشر شده است، پژوهشى است پیرامون وحدت مسلمانان در جهان اسلام و ارزیابى جریان وحدت و منادیان آن در جامعه اسلامى.
جلد نخست آن در سه فصل تنظیم شده است که در فصل اول و دوم، ابتدا مسئله وحدت و تفرقه در منابع اصیل و اوّلیه اسلامى و بعد زمینه و سابقه تاریخى وحدت و تفرقه در جهان اسلام، به ویژه و عمدتاً در دو قرن نوزدهم میلادى و سیزدهم هجرى و نیز بیستم میلادى و چهاردهم هجرى، بر اساس تحولات درونى جهان اسلام و روابط غرب با مسلمانان، دول اروپایى و جهان مسیحیت با دول مسلمان و جهان اسلام از نظر سیاسى، دیپلماتیک، فکرى ـ فرهنگى و اقتصادى ـ اجتماعى که بیشتر با عنایت به دوره امپراتورى عثمانى و به خصوص دوران سلطنت سلطان عبدالحمید دوم و سیاست پان اسلامى او صورت گرفته، مورد بررسى قرار گرفته است. در فصل سوم اندیشه و عملکرد سید جمال الدین اسدآبادى به عنوان اولین و برجسته ترین مورد از مصلحین و متفکرین و رجال دینى ـ سیاسى که در خصوص وحدت و یک‌پارچگى جهان اسلام تلاش نموده، طرح و بررسى شده است.
جلد دوم کتاب حاضر از دو فصل تشکیل شده است. فصل اول، از فعالیت‌هاى وحدت بخش در مصر و سوریه و حجاز بحث می‌کند. این فصل کوشش‌هاى محمد عبده، عبدالرحمن کواکبى، سید محمد رشیدرضا و امثال آنها را توضیح می‌دهد و اهداف دارالتقریب (از جمله ایجاد حسن تفاهم در بین پیروان مذاهب) را بررسى می‌کند. نیز در این فصل از ارزش وحدت و نقش آن در حفظ عزت مسلمین سخن به میان آمده، ریشه‌ها و عوامل تفرقه مطرح گشته و راه حل‌هایى براى تقویت وحدت بیان شده است. در فصل دوم کتاب محورهاى ارزشمند وحدت (که علما و مراجع بزرگ اسلام بوده‌اند و در عراق و لبنان می‌زیسته و نقش مؤثرى در حفظ وحدت مسلمین داشته‌اند مطرح شده‌اند. در این فصل کوشش‌هاى بى دریغ مرحوم سید شرف الدین بررسى شده و فشرده اى از اهداف او از نوشتن کتاب‌هاى فصول المهمه، المراجعات، النص و الاجتهاد بیان شده است. همچنین کوشش‌هاى فداکارانه شخصیت‌هاى برجسته اى چون: علامه سید محسن امین، میرزا محمدحسن شیرازى و آیت‌الله کاشف الغطاء بررسى شده است. تبیین و بررسى کوشش‌هاى مرحوم شیخ عبدالکریم زنجانى، آیت‌الله محمدتقى حکیم و آیت‌الله سید محمدباقر صدر پایان بخش کتاب است.
یادآور می‌شود در ابتداى جلد نخست مقدمه با ارزشى از مرحوم استاد محمدتقى جعفرى با این عناوین: امت واحده اسلامى، تعریف معناى کلى دین، ریشه امت اسلامى، مبناى وحدت اسلامى، وحدت امت اسلامى و طرق وصول به آن، به چاپ رسیده است.

چکیده مقاله‌ها

در این بخش از فصلنامه مقالات اندیشه‌ای به زبان عربی و انگلیسی ترجمه شده است.

چکیده مقالات به زبان عربی

• افكار حول الاستراتيجية المقترحة للتقريب
  

آية الله محمد علي التسخيري
تناول هذا المقال الاستراتيجية المقترحة لمجمع التقريب بين المذاهب الاسلامية بحثا وتحليلا حيث تطرق الكاتب ـ بعد تصديه لبيان سلسلة من المفاهيم والمصطلحات ـ الى تدوين استراتيجية التقريب من خلال الاستعانة بالجهود والتجارب الماضية واشار في هذا الصدد الى التجربة الاولى أي دار التقريب في القاهرة و جهود العلامة محمد مهدي شمس الدين ومساعي المؤسسة الخيرية لاية الله العظمى الخوئي، كما اشار الى جهود ايسسكو (المؤسسة العلمية والتعليمية والتربوية لدول منظمة المؤتمر الاسلامي) وهي من أهم المنظمات الاسلامية والتي تنظر الى التقريب بمثابة هدف استراتيجي ومن هذا المنطلق راح الكاتب يبين هذه الاستراتيجية عبر تعريف اتباع المذاهب الاسلامية بعضهم على بعض وتوثيق اواصر المحبة والاخوة الاسلامية فيما بينهم وفقا لاصول مشتركة وثابتة ، و هي القران الكريم والسنة النبوية الشريفة وشرعية الاجتهاد.
هذا وتضم مجالات التقريب كافة جوانب حياة اتباع المذاهب الاسلامية، وتشمل على وجه التحديد الموارد التالية :العقائد ،الفقه وقواعده، الاخلاق والثقافة الاسلامية، التاريخ، المواقف السياسية للامة الاسلامية.
وفي الختام تم التاكيد على الاصول التالية : ضرورة التعاون بين المسلمين ،ضرورة توحيد المواقف، الاجتناب عن التكفير ،الاحترام المتبادل ، اطلاق الحرية للمسلمين لتبني الاحوال المدنية لاي مذهب شاؤوا ،الحوار مع الكفار واهل الكتاب.
المصطلحات الرئيسة: الأهداف الاستراتيجية، مجمع التقريب بين المذاهب الاسلامية ، ايسسكو، توحيد المواقف، التجارب، الاجتهاد، الأمة الإسلاميّة.

• لمحة عن مسيرة تقريب المذاهب الاسلامية في الشام
  

الدكتور وهبة مصطفى الزحيلي
ينقسم هذا المقال الى ثلاثة اقسام: تناول القسم الاول تقريرا عن منحى التقريب في ارض الشام (سوريا والاردن وفلسطين ولبنان ) اضافة الى ايران، وقد ورد فيه التاكيد على عدم امكان الفصل بين الاسلام ووحدة الاصول والفروع والمواقف النظرية والتاريخية والجغرافية والثقافية والتربوية، كما اشار الى مضاعفات التفرفة والتشتت وجذورها والمناخ السائد على المجتمعات الاسلامية خلال العقود الخمسة الماضية، فضلا عن بيان نكات حول الوعي العميق الذي يمتلكه الشعبان السوري والايراني ازاء الحفاظ على الوحدة الوطنية والشواهد على ذلك.
كما اختص القسم الثاني ببيان اهم مزايا منحى التقريب في ارض الشام، بعض هذه المزايا هي: الحب المتبادل، فاعلية التعاون المشترك بين علماء الفريقين، حظر انتشار او طبع الكتب التي تتضمن الاساءة الى اتباع المذاهب الاخرى وتحجيم المسائل الخلافية والاجتناب عن الصاق تهم التكفير والاضلال باتباع المذاهب الاخرى، اشاعة البحث المقارن في الحقل الفقهي والعقائدي ،النشاط الثقافي المشترك بين علماء الفريقين، احالة مهمة محاسبة العباد الى الله تعالى ،محبة اهل البيت في اوساط المسلمين على اختلاف مذاهبهم.
واستعرض القسم الثالث عدة ملاحظات بشأن استراتيجية التقريب والخروج بتوصيات ،اهمها:بذل الجهود في سبيل تعميم ثقافة الحوار ،وضرورة اتخاذ مواقف عملية من قبل علماء التقريب ازاء ما يجري في الدول الاسلامية، توسيع رقعة التقريب عبر اصدار مجلة ناطقة باسم التقريب، اعطاء الاولوية لعوامل تحقيق الوحدة الاسلامية ،واستغلال الامكانات والقدرات المتاحة بغية دفع كيد الاعداء الى نحورهم وضرورة صدور بيانات استنكار لاي اقدام من شأنه تكريس الطائفية والمذهبية.
وفي الختام حث هذا المقال وانطلاقا من الاية «ان هذه امتكم امة واحدة.....» ان يكون الشعار الاساسي والعاري من الخلل في فكر التقريب هو العمل بمضمون هذه الاية المباركة.
المصطلحات الرئيسة:ثقافة الحوار،التكفير، الطائفية والمذهبية، استراتيجية التقريب، الأمة الإسلامية

• مشروع التقريب واشكالية الوعي الديني (قراءة في منطق التقريب واصناف الثقافة الدينية )
  

حيدر حب الله
ان الهدف الاساسي لهذا المقال هو تسليط الاضواء على العناصر الداخلية لمشروع التقريب عقب اجراء التعديلات اللازمة عليه لغرض فاعلية مشروع التقريب، ومن جملة المسائل التي استحوذت على اهتمام هي المشكلات الناشئة من مفهوم التقريب و مسألة الاختلافات المذهبية والاليات المتوفرة، كما اشار الى عدم جدوى وفاعلية القاء تبعات هذه المشاكل على عاتق غير المسلمين.
هذا الى جانب ان الاهتمام بالحاجات المعرفية والاجتماعية والسياسية يعد انحرافاً عن الهدف المنشود للتقريب وان جهود اتباع المذاهب الرامية الى اظهار تلك المذاهب بمظهر الحق ما هي الا مشكلات نابعة من التعلق المذهبي والديني للاقليات في البلاد الاسلامية ثم تطرق الى الموانع والعراقيل التي تحول دون تحقق التقريب مع استعراض كلمات زعماء الدين في هذا الخصوص .
ومن المسائل المهمة التي طرحت في هذا المقال ايضا هي ضرورة الاهتمام بموسم الحج والاجتماع الحاشد للمسلمين فيه لاسيما في صحراء عرفات ومكة وامكانية الاستفادة المثلى من هذه الظروف لاجل تحقيق اهداف التقريب.
المصطلحات الرئيسة: الوعي الديني ، قراءة منطق التقريب، مشروع التقريب.
* نظرة في دعوات التفريق وخلفيات التقريب في العالم الاسلامي
الدكتور محمد حسين اميراردوش ان الوحدة الاسلامية من القيم الاساسية التي حازت سهماً كبيراً من المعارف والتعاليم الاسلامية، وقد طرح لها كسائر القيم قراءات مختلفة طول تاريخ الاسلام الحافل بالاحداث .
ومع هذا فقد شهد العصر الاموي والعباسي سلسلة حركات مناوئة او بتعبير اخر مقوضة لهياكل الوحدة استهدفت تمزيق وحدة الصف، وقد شهد ذلك المقطع الزمني تصاعدا خطيرا لتلك الحركات تحت ستار القومية والمذهبية بغية ملىء ما يعوزها من شرعية ومصداقية.
من هنا فقد تعرض هذا المقال الى البحث عن العلاقة القائمة بين انتشار تلك الحركات او انحسارها، ظهورها او افولها مع معيار مشروعية النظام الحاكم ومدى اعتداله وتسامحه منذ عصر الاسلام الى نهاية العصر العباسي، على امل ان تكون خطوة مؤثرة في سبيل بيان جانب من الحقائق التاريخية.
المصطلحات الرئيسة: التقريب ، دعوات التفريق ،الوحدة الاسلامية.
* المذاهب الفقهية في العالم الاسلامي ومواجهة ازمة الفقر
محمد اسماعيل توسلي
اتفقت المذاهب الخمسة في الاسلام على اصل وجوب الزكاة الا انها اختلفت بشأن الاموال الزكوية واصناف الباذلين لها ،هذا الاختلاف ترك تاثيرا مهما على زيادة او انخفاض عائدات الزكاة وبالتالي ازاحة الفقر عن وجه المجتمع الاسلامي. فمن حيث اصناف الباذلين لها فقد قام المذهب الامامي بتوفير مصدر عظيم من مصادر الثروة عندما فرضها على غير المسلم البالغ والعاقل اضافة الى المسلم العاقل على الرغم من اعفائه الاطفال والمجانين من دفعها بينما اعفت المذاهب الاربعة لاهل السنة الكافر منها.
ومن حيث الاموال الزكوية البالغ عددها نحو 21 مصدراً، فقد جنحت المذاهب الاربعة الى شمول 12 الى 14 منها للزكاة وعليه سوف تخرج 7 الى 9 من مصادر الثروة الاقتصادية المعاصرة من دائرة الفرائض المالية الاسلامية في حين ادخلها المذهب الامامي برمتها تحت فريضتي الخمس او الزكاة ،الا انه اذا اردنا اخراج الخمس ومصارفه من الزكاة ومصارفه كماعليه المشهور فستبقى اربعة مصادر من مصادر الثروة الاقتصادية ـ في الفقه الامامي ـ تحت عنوان الزكاة وهو بذلك يمتلك اقل العائدات الزكوية.
المصطلحات الرئيسة: الزكاة، الخمس ، المذاهب الفقهية الاسلامية، الفقر.

چکیده مقالات به زبان انگلیسی

* Islamic jurisprudential religions, Mazaheb Feqhi, in Islamic world and poverty issue
By Muhammad Esmail Tavasuli
Quintuplet Islamic religions ,Mazaheb Panjgane, all believe in alms tax as obligatory. However, they have various views towards the people included in this obligation.
This variety affects deeply on the income of alms tax and consequently the poverty removal in Islamic world.
In twelver religion except for the children and the psychotic, all the mature Muslims and non-Muslims are obliged to pay alms tax. A great source of fortune is the result. On the other hand in Sunnite religions and their new jurisprudence, the unbelievers’ possession is not included in alms tax.
In twelver religion 21 items of the national wealth are included in alms tax or the fifth; however, in Sunnite religions only 10 to 14 of these items are included.
Now if we separate alms tax and its usage from the fifth and its usage, in twelver religion merely 4 items of the contemporary economy wealth is included in obligatory alms tax and from this aspect the twelver religion has the minimum income in alms tax.
Keywords: alms tax, the fifth, Islamic jurisprudential religions, poverty

* A survey into the disunites and unity-building efforts in the Islamic history
By Mohammad Hussein amir ardush
Islamic unity is a fundamental principle making up a great part of Islamic teachings and has always been defined and understood differently through the ups and downs of the Islamic history.
However in Umaviya and Abbasi reigns we witness a series of upstream events known as disunity (against unity). We observe the increasing development of this move under the tribal and religious pretext in order to gain the lost legitimacy and popularity. Hence, here we look into the relationship between the boom or slump of these disunities and how legitimate, effective and compromising the governments (from the beginning of Islam until the downfall of Abbasi reign) have been.
We hope we can take an effective step in clarification of historical events.
Keywords in context:Islamic unity,Unite,Disunite

* Proximity plan and the problem of religious awareness
By heidar hubb Allah
This article addresses the items of the Proximity Plan. Talking about the improving ways of the Proximity Plan, the article addresses issues like the misunderstanding over the meaning of Proximity i.e. taqrib, religious disagreements and ways of settling them.
Blaming non-Muslims for whatever happens to Muslims is looked at as a wrong answer. The writer attends to the ethical, social and political issues. Deviating from the main goal i.e. proximity, the efforts made by the sides to present themselves as moral and rightful are the other discussed issues. The problems rose by the religious minorities in Islamic countries
Assessing the obstacles ahead of proximity, the writer explains the existing problems about proximity. Paying heed to hajj and the enormous mass of Muslims attending hajj and going to Mecca and making the best of this friendship-developing opportunity are the other important points discussed in this article.
Keywords: proximity, religious minorities, hajj, religions.
* The summery of “proximity process between Shiite and Sunni in Shaam region”

by Dr. Vahabe Mostafa Al-zuheili

This book covers three sections. Insisting on the impossibility of disintegrating Islam and unity of its principles, religious law, school of thought and historical, geographical, cultural and ethical points of view; the first section deals with the proximity process in Shaam (Syria, Palestine, Lebanon, Jordan) and Iran.
It also points at the signs of discord, its origin and the dominant atmosphere in the Islamic regions in the last 50 years. Presenting some evidence, this part of the book talks about the Syrian and Iranian awareness of preserving unity, their national integrity and their profound understanding of the issue. The second part clarifies the most outstanding feedbacks of the proximity efforts in the above-mentioned countries. Friendliness, mutual sympathy, effective dialogues between Sunni and Shiite scholars, publication inhibition of materials containing insult to other factions and causing discord, refuting any kind of accusations against the followers of other religions as being infidel, supporting comparative analysis of jurisprudence and ideology, encouraging mutual cultural activities between Sunni and Shiite scholars, not convicting others and leaving it for God to judge, insisting on affection for the households of the holy Prophet among Sunni and Shiite Muslims.
In the third part there are some strategies about proximity and some of the recommendations in this regard are as follows: Encouraging dialogues; establishing centers and epresentatives in Islamic countries to improve reunion; increasing the publication of the “Proximity of Sects” magazine known as “Al-Taqrib” giving priority to research; unity of Islam followers; using all means necessary to defending the enemies; halting all the preaching activities.
At the end addressing the Koranic verse“the Islam nation is a united nation” we set out our main objective and slogan the establishment of the same Islamic nation.

Keywords in context: Culture of dialogue Excommunication (takfir) Proximity strategy.

* Suggestions about proposed strategy for proximity "taqrib"”
By Mohammad Ali Taskhiri
This writing analyzes the proposed approach for The Assembly of Proximity between Islamic sects. The author addresses some concepts and terminologies in connection with proximity-building efforts and then points at the first experience in line with proximity development which is Dar-al-taqrib in Cairo. Expressing the efforts made by Allameh Mohammad Mehdi Shamso ddin and Ayatollah Ozma Khoyee for this purpose, the writer explains about the most important Islamic institute i.e. ICESCO, the scientific, training and educational institute, for Islamic countries which are the members of the Institute of Islamic Conference.
The author deals with The Proximity Assembly, Majma Taqrib, established to familiarize the Islamic sects followers with each other and develop friendship among them through religious brotherhood and based on common principles.
He addresses three things to base the proximity on; they are Koran, practice of the prophet i.e. Sauna and legitimating Ejtehad i.e. practicing religious jurisprudence.
The other part of the writing is expansion of proximity in Islamic nation which consists of all the aspects of various religions followers, including beliefs, jurisprudence and its principles, Islamic culture and ethic, history and political stance.
At the end it encourages Muslims in preservation of the values like cooperation, united front, refrain from blaming each other as infidel, respecting each other, freedom of religious practice and friendly dialogue with non-believers and other religions followers.
Keywords: Dar-al-taqrib, strategic goals, practicing religious jurisprudence, experiences, Islamic nation.

پانویس

مطالب مندرج در مقاله برگرفته از فصلنامه اندیشه تقریب، سال اول، شماره 2، بهار 1384 می‌باشد.